Rozwój alternatywnych form rozwiązywania sporów prawnych (ADR) w Polsce – kilka uwag z perspektywy legislacji, teorii, praktyki i edukacji prawniczej
Streszczenie w języku polskim
Artykuł ma charakter naukowo-badawczy, podjęto w nim teoretyczną i dogmatyczno-prawną analizę wybranych aspektów rozwoju alternatywnych form rozwiązywania sporów prawnych (ADR) w Polsce. Artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na postępujący wzrost zainteresowania w ostatnich trzech dekadach w Polsce problematyką ADR (przewidywany przez polskich teoretyków i filozofów prawa), a przede wszystkim instytucją mediacji z perspektywy legislacji, teorii (nauki), praktyki i edukacji prawniczej. Wieloaspektowość, uniwersalność oraz potencjał komparatystyczny prezentowanych przez autora ustaleń może zainteresować nie tylko krajowych, ale również zagranicznych przedstawicieli nauki oraz praktyki, zaangażowanych w problematykę ADR, w tym w rozwój regulacji prawnych, działalności badawczej czy optymalizację praktyki i edukacji prawniczej, poświęconej zwłaszcza stosowaniu w rzeczywistości społeczno-prawnej instytucji mediacji.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Araszkiewicz M., Łopatkiewicz A., Zienkiewicz A., Factor-based Parent Plan Support System, [w:] ICAIL ‘13: Proceedings of the Fourteenth International Conference on Artificial Intelligence and Law, eds. E. Francesconi, B. Verheij, New York 2013.
Araszkiewicz M., Łopatkiewicz A., Zienkiewicz A., Factors and Dimensions in Parent Plan Support System, [w:] Transparenz. Tagungsband des 17 Iternationalen Rechtsinformatik Symposions. IRIS 2014, Österreichische Computer Gesellschaft & Erich Schweighofer, hrsg. E. Schweighofer, F. Kummer, W. Hotzendorfer, Wiedeń 2014.
Araszkiewicz M., Łopatkiewicz A., Zienkiewicz A., Personal Traits that Hinder Cooperative Negotiations Regarding Familial Disputes and Usage of Modern Informational Technology, [w:] The 15th International Conference on Group Decision & Negotiation Letters, red. B. Kamiński, G. Kersten, P. Szufel. M. Jakubczyk, T. Wachowicz, Warszawa 2015.
Araszkiewicz M., Łopatkiewicz A., Zienkiewicz A, Żurek T., Representation of an Actual Divorce Dispute in the Parenting Plan Support System, [w:] Proceedings of the 15th International Conference on Artificial Intelligence and Law (ICAIL ‘15), eds. T. Sichelman, K. Atkinson, New York 2015.
Folberg J., Golann D., Kloppenberg L., Stipanowich T., Resolving Disputes. Theory, Practice, and Law, New York 2005.
Gmurzyńska E., Morek R. (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Warszawa 2009.
Gmurzyńska E., Rola prawników w alternatywnych metodach rozwiązywania sporów, Warszawa 2014.
Jabłońska-Bonca J., Prawnik a sztuka negocjacji i retoryki, Warszawa 2002.
Jabłońska-Bonca J., Prawnik jako negocjator – z problematyki retoryki interpersonalnej, „Studia Prawnicze” 2001, z. 3–4.
Jakubiak-Mirończuk A., Alternatywne a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych, Warszawa 2008.
Jakubiak-Mirończuk A., Negocjacje dla prawników. Prawo cywilne, Warszawa 2010.
Kalisz A., Mediator jako zawód włączony w ustrój sądów powszechnych – praktyka zmian dotyczących mediacji cywilnej, „Studia Iuridica Lubinensia” 2018, t. 27, nr 3.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu. II Wydanie poprawione i uzupełnione, Warszawa 2014.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Polubowne rozwiązywanie konfliktów w pomocy społecznej. Komunikacja, psychologia konfliktów, negocjacje i mediacje socjalne, Sosnowiec 2015.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Mediacja w sprawach gospodarczy jako narzędzie wspierające sukces w biznesie, Warszawa 2020.
Kalisz A., Zienkiewicz A., Kompetencje mediacyjne sędziego w zakresie polubownego rozwiązywania spraw cywilnych (uwagi na tle nowelizacji k.p.c.), „Państwo i Prawo” 2021, nr 10.
Kłos P., Poufność mediacji – analiza teoretycznoprawna, Lublin 2021.
Kmieciak Z., Mediacja i koncyliacja w prawie administracyjnym, Kraków 2004.
Korybski A., Alternatywne rozstrzyganie sporów w USA – studium teoretycznoprawne, Lublin 1993.
Morawski L., Proces sądowy a instytucje alternatywne (na przykładzie sporów cywilnych), „Państwo i Prawo” 1993, nr 1.
Morawski L., Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Prawo w toku przemian, Warszawa 1999.
Myślińska M., Mediator w polskim porządku prawnym, Warszawa 2018.
Pękala M., Narzędzia rozwoju mediacji cywilnej w świetle dokumentów Europejskiej Komisji na Rzecz Skutecznego Wymiaru Sprawiedliwości, „Forum Prawnicze” 2023, nr 2(76).
Płeszka K., Czapska J., Araszkiewicz M., Pękala M. (red.), Mediacja. Teoria. Normy. Praktyka, Warszawa 2017.
Rogula C., Zemke-Górecka A., Mediacja w praktyce mediatora i pełnomocnika, Warszawa 2021.
Sander F., Varieties of Dispute Processing, Address Delivered at the National Conference on the Causes of Popular Dissatisfaction with the Administration of Justice, „Federal Rules Decision” 1976, no. 70.
Stelmach J., Brożek B., Sztuka negocjacji prawniczych, Warszawa 2011.
Tabernacka M., Negocjacje i mediacja w sferze publicznej, Warszawa 2018.
Zienkiewicz A., Studium mediacji. Od teorii ku praktyce, Warszawa 2007.
Zienkiewicz A., Koncepcja sądu otwartego – wzmocnienie pluralizmu form wymiaru sprawiedliwości, [w:] Mediacja – nowa droga rozwiązywania sporów, red. A. Rękas, Warszawa 2011.
Zienkiewicz A., Mediation als eine Form der Justiz, [w:] Mediation als Verfahren konsensualer Streitbeilegung. Die deutsche, polnische und ukrainische Perspektive, hrsg. T. de Vries, Frankfurt am Main 2012.
Zienkiewicz A., Holizm prawniczy z perspektywy Comprehensive Law Movement. Studium teoretycznoprawne. Warszawa 2018.
Zienkiewicz A., Objectives of Mediation and Selection and Implementation of Mediation Strategies and Techniques by Mediators in Civil Disputes Study Report (Part II Survey Questionnaires), „Studia Iuridica Lublinensia” 2022, t. 31, nr 1.
Zienkiewicz A., Objectives of Mediation and Selection and Implementation of Mediation Strategies and Techniques by Mediators in Civil Disputes – Study Report (Part III – Interviews), „Studia Iuridica Lublinensia” 2023, t. 32, nr 2.
POLSKIE AKTY PRAWNE
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 czerwca 2022 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia mediacji, postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego w sprawach odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich, a także sposobu wykonywania kar dyscyplinarnych i ich zatarcia (Dz.U. z 2022 r. poz. 1236).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie prowadzenia listy stałych mediatorów (Dz.U. z 2016 r. poz. 122).
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 maja 2015 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach karnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 716).
Ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz.U. z 2015 r. poz. 46).
Ustawa z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1320).
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 572).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 1568).
Ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1342).
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz.1571).
Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 123).
Ustawa z dnia 23 września 2016 r. o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich (Dz.U. z 2016 r. poz. 1823).
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 334).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 935).
Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469).
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 24).
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1534).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 706).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 46).
Ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 978).
POLSKIE AKTY NORMATYWNE (STANDARDY, KODEKSY ETYKI)
Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich uchwalony przez Społeczną Radę ADR przy Ministrze Sprawiedliwości.
Kodeks Etyki Mediatora Polskiego Centrum Mediacji.
Regulamin arbitrażowy Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.
Regulamin mediacyjny Centrum Mediacji przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie.
Standardy Polskiego Centrum Mediacji w sprawie prowadzenia mediacji karnych, z nieletnim sprawcą czynu karalnego, rodzinnych, pracowniczych, cywilnych i gospodarczych, rówieśniczych oraz e-mediacji.
Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora uchwalone przez Społeczną Radę ADR przy Ministrze Sprawiedliwości.
AKTY NORMATYWNE RADY EUROPY I UNII EUROPEJSKIEJ
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE w sprawach niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych z dnia 21 maja 2008 r. (Dz. Urz. UE L nr 136).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sprawach konsumenckich).
Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów z dnia 2 lipca 2004 r. przyjęty przez Komisję Europejską.
Rezolucja nr 1 (2000) w sprawie wymierzania sprawiedliwości w XXI wieku.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2024/3228 z dnia 19 grudnia 2024 r. w sprawie uchylenia rozporządzenia (UE) nr 524/2013 i zmiany rozporządzeń (UE) 2017/2394 i (UE) 2018/1724 w odniesieniu do likwidacji europejskiej platformy internetowego rozstrzygania sporów.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 186).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 524/2013 z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie internetowego systemu rozstrzygania sporów konsumenckich.
Zalecenie Nr R (2001) 9 Komitetu Ministrów w sprawie alternatywnych w stosunku do drogi sądowej metod rozwiązywania sporów pomiędzy organami administracji a jednostkami.
Zalecenie Nr R (2002) 10 w sprawie mediacji w sprawach cywilnych.
Zalecenie nr R (81) 7 o środkach ułatwiających dostęp do wymiaru sprawiedliwości, przyjęte przez Komitet Ministrów Rady Europy 14 maja 1981 r.
Zalecenie nr R (86) 12 o środkach zapobiegających nadmiernemu obciążaniu sądów i ograniczających to obciążenie z 16 września 1986 r.
Zalecenie Nr R (87) 18 Komitetu Ministrów dotyczące uproszczenia wymierzania sprawiedliwości w sprawach karnych.
Zalecenie Nr R (98) 1 Komitetu Ministrów dotyczące mediacji w sprawach rodzinnych oraz Memorandum Wyjaśniające.
Zalecenie Nr R (99) 19 Komitetu Ministrów dotyczące mediacji w sprawach karnych.
Zielona Księga z dnia 19 kwietnia 2002 r. Komisji Europejskiej o alternatywnych metodach rozwiązywania sporów w sprawach cywilnych i handlowych.
AKTY EUROPEJSKIEJ KOMISJI NA RZECZ SKUTECZNEGO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI RADY EUROPY (CEPEJ)
European Handbook for Mediation Lawmaking, CEPEJ(2019)9.
Guidelines for a Better Implementation of the Existing Recommendation Concerning Family Mediation and Mediation in Civil Matters, CEPEJ(2007)1.
Mediation Awareness and Training Programme for Notaries, CEPEJ (2019)20.
Mediation Awareness Programme for Judges, CEPEJ(2019)8.
Mediation Development Toolkit. Ensuring implementation of the CEPEJ Guidelines on mediation, CEPEJ(2018)7.
Promoting Mediation to Resolve Administrative Disputes in Council of Europe Member States, CEPEJ (2022)11.
NETOGRAFIA
„Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich” uchwalony przez Społeczną Radę ADR przy Ministrze Sprawiedliwości, https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/dokumenty-i-deklaracja-o-stosowaniu-mediacji [dostęp: 30.04.2025].
„Kodeks Etyki Mediatora” Polskiego Centrum Mediacji, https://mediator.org.pl/baza-wiedzy/kodeks-etyki-mediatora/ [dostęp: 30.04.2025].
„Regulamin arbitrażowy” Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, https://sakig.pl/regulaminy-i-taryfa-oplat/nowy-regulamin-sadu [dostęp: 30.04.2025].
„Regulamin mediacyjny” Centrum Mediacji przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, https://kig.pl/uslugi/centrum-mediacji/ [dostęp: 30.04.2025].
„Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora” uchwalone przez Społeczną Radę ADR przy Ministrze Sprawiedliwości, https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/dokumenty-i-deklaracja-o-stosowaniu-mediacji [dostęp: 30.04.2025].
Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy WPiA UJ, https://centrumars.wpia.uj.edu.pl/ [dostęp: 30.04.2025].
Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów przy WPiA UW, https://mediacje.wpia.uw.edu.pl/ [dostęp: 30.04.2025].
Krajowy Rejestr Mediatorów, https://krm.gov.pl/ [dostęp: 30.04.2025].
Rzecznik akademicki Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, https://wsparcie.umk.pl/pages/chludzinski/ [dostęp: 30.04.2025].
Rzecznik akademicki Uniwersytetu Warszawskiego, https://ombudsman.uw.edu.pl/ [dostęp:
04.2025].
Standardy Polskiego Centrum Mediacji w sprawie prowadzenia mediacji karnych, z nieletnim sprawcą czynu karalnego, rodzinnych, pracowniczych, cywilnych i gospodarczych, rówieśniczych oraz e-mediacji, https://mediator.org.pl/baza-wiedzy/standardy-mediacji/ [dostęp: 30.04.2025].
Standardy szkolenia mediatorów rekomendowane przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości (Rada ADR) uchwalone 23 marca 2023 r., https://www.gov.pl [dostęp: 30.04.2025].
Uzasadnienie do projektu ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469) – Sejm VIII kadencji, druk sejmowy nr 3137, https://www.sejm.gov.pl/sejm8.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=3137 [dostęp: 30.04.2025].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/adr.2025.1.131-151
Data publikacji: 2025-12-15 11:34:23
Data złożenia artykułu: 2025-05-08 13:47:10
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Adam Zienkiewicz
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.