«Утрачена связь времен, связь культур…» – память об Осипе Мандельштаме в жизни и творчестве Варлама Шаламова

Streszczenie w języku polskim

W artykule poddano refleksji wyjątkowe miejsce wybitnego przedstawiciela akmeizmu, Osipa Mandelsztama, w życiu oraz twórczości Warłama Szałamowa, przedstawiciela tzw. literatury łagrowej. Zanalizowano oraz zinterpretowano obraz poety i podteksty tego obrazu w opowiadaniu Sherry brandy w kontekście eseistyki oraz korespondencji Szałamowa z wdową po poecie, Nadieżdą Mandelsztam. Stwierdzono, że kluczem do zrozumienia szałamowowskiego myślenia o Mandelsztamie jest zagadnienie pamięci, wysuwające się na pierwszy plan przy lekturze esejów autora Opowiadań kołymskich, w których wielokrotnie został wysunięty postulat przywrócenia twórcy tomu Kamień do pamięci zbiorowej. Zarówno los Mandelsztama, jak i samego Szałamowa, jest przykładem unicestwiania wielkich twórców literatury w Rosji radzieckiej, którą w okresie stalinizmu można było porównać z laboratorium służącym do licznych doświadczeń „masowej amnezji” (tj. usuwania niepożądanych przez władzę twórców i ich dzieł ze świadomości masowej). Skonstatowano, że artystyczny obraz ostatnich chwil życia Mandelsztama, przedstawiony w opowiadaniu Sherry brandy, w istocie jest filozoficzną refleksją nad sensem bycia poetą. Stwierdzono, że twórczość poety stanowi swoisty ośrodek, w którym scala się przeszłość, teraźniejszość oraz przyszłość kultury. W dziełach artysty, będących wyrazem teraźniejszości kultury, dokonuje się transformacja i aktualizacja sensów z jej przeszłości (np. motywów, postaci, wątków, wartości), dając tym samym nadzieję na dalszą pamięć o nich, dzięki czerpaniu z ich bogactwa w przyszłości. Poeta jest zatem źródłem oraz kreatorem pamięci kulturowej, zaś żywotność dzieł stanowi o nieśmiertelności myśli twórcy.