Gospodarstwa opiekuńcze jako innowacyjna forma usług społecznych na obszarach wiejskich
Streszczenie w języku polskim
Gospodarstwa opiekuńcze stanowią innowacyjną formę łączenia działalności rolniczej z usługami społecznymi, która zyskuje na znaczeniu w kontekście wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich oraz wsparcia seniorów, osób samotnych czy znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. W artykule skoncentrowano się na dwóch aspektach: istocie gospodarstw opiekuńczych, ich funkcjonowania i wpływu na poprawę jakości życia uczestników; możliwościach implementacji tego modelu w warunkach polskich. Rozwój idei gospodarstw opiekuńczych omówiono na przykładzie studiów przypadków wybranych krajów europejskich. Szczególną uwagę poświęcono możliwości implementacji modelu w warunkach krajowych na przykładzie województwa kujawsko-pomorskiego, które jest pionierem we wdrażaniu idei gospodarstw opiekuńczych w Polsce i tam też zrealizowane zostały pierwsze pilotażowe projekty. Do zrealizowania celu pracy jako metody badań wykorzystano studia literaturowe, metodę opisową oraz wyniki badania fokusowego przeprowadzonego wśród beneficjentów usług oraz właścicieli gospodarstw opiekuńczych. Wyniki badania wskazują na rosnące zainteresowanie tą formą działalności oraz na duży potencjał gospodarstw rolnych w kierunku rozwoju usług opiekuńczych jako narzędzia integracji społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, a także na ich rolę w systemie wsparcia społecznego jako innowacji społecznych na styku rolnictwa i opieki. Na gruncie polskim gospodarstwa opiekuńcze mogą stać się ważnym elementem zrównoważonego rozwoju wsi oraz mogą być odpowiedzią na wyzwania społeczno-demograficzne, oferują bowiem unikalne korzyści płynące z kontaktu z naturą i uczestnictwa w życiu gospodarstwa rolnego oraz stanowią alternatywę dla instytucjonalnych form opieki.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Artz, B., Bitler Davis, D. (2017). Green Care: A Review of the Benefits and Potential of Animal-Assisted Care Farming Globally and in Rural America. Animals, 7(4), 31. DOI: https://doi.org/10.3390/ani7040031
Berget, B., Ekeberg, Ø., Braastad, B.O. (2008). Animal-Assisted Therapy with Farm Animals for Persons with Psychiatric Disorders: Effects on Self-Efficacy, Coping Ability and Quality of Life, a Randomised Controlled Trial. Clinical Practice and Epidemiology in Mental Health, 4. DOI: https://dx.doi.org/10.1186/1745-0179-4-9.
Bielińska, A., Bucholz, M., Gajos, A., Lesiewicz, J., Kamiński, R., Kimber-Kubiak, A., Manintveld, K., Piesik, I., Middelkoop Snoeij, C. van, Toby, A. (2014). Gospodarstwa opiekuńcze w Borach Tucholskich a doświadczenia holenderskie. Minikowo: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego.
Boer, B. de, Hamers, J.P.H., Zwakhalen, S.M.G., Tan, F.E.S., Beerens, H.C., Verbeek, H. (2017). Green Care Farms as Innovative Nursing Homes, Promoting Activities and Social Interaction for People with Dementia. Journal of the American Medical Directors Association, 18(1), 40–46. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jamda.2016.10.013
Bombach, C., Stohler, R., Wydler, H. (2015). Farming Families as Foster Families: The Findings of an Exploratory Study on Care Farming in Switzerland. International Journal of Child, Youth and Family Studies, 6(3), 440–457. DOI: https://doi.org/10.18357/ijcyfs.63201513564
Borgi, M., Marcolin, M., Tomasin, P., Correale, C., Venerosi, A., Grizzo, A., Orlich, R., Cirulli, F. (2019). Nature-Based Interventions for Mental Health Care: Social Network Analysis as a Tool to Map Social Farms and Their Response to Social Inclusion and Community Engagement. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(18), 3501. DOI: https://doi.org/10.3390/ijerph16183501
Bragg, R. (2013). Care Farming in the UK – Key Facts and Figures. Online: https://publications.naturalengland.org.uk/publication/6186330996342784 (dostęp: 8.02.2025).
Bragg, R., Egginton-Metters, I., Elsey, H., Wood, C. (2014). Care Farming: Defining the ‘Offer’ in England. Online: https://publications.naturalengland.org.uk/file/5390966582149120 (dostęp: 21.03.2025).
Chmielewska, B. (2018). Gospodarstwa opiekuńcze jako forma pozyskiwania dochodów przez małe gospodarstwa rolne w Polsce. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych, (3), 21–32. DOI: https://doi.org/10.15576/PDGR/2018.3.21
Chmielewski, M., Daab, M., Miśkowiec, A., Rogalska, E., Sochacka, M. (2017). Rozwój rolnictwa społecznego w Europie na przykładzie gospodarstw opiekuńczych w wybranych krajach europejskich. Przykłady z Belgii (Flandria), Francji, Holandii, Niemiec, Norwegii, Wielkiej Brytanii i Włoch. Raport przygotowany przez PCG Polska Sp. z o.o. na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Online: https://www.gov.pl/documents/912055/913531/Rozw%C3%B3j+rolnictwa+spo%C5%82ecznego+w+Europie_11_12_17.pdf (dostęp: 3.04.2024).
Czapiewska, G. (2023). Gospodarstwa opiekuńcze jako perspektywiczny kierunek rozwoju usług społecznych w środowisku wiejskim. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, (67), 91–107. DOI: https://doi.org/10.14746/rrpr.2023.67s.07
Dąbrowski, A., Stępnik, K., Król, J. (2017). Raport z badań w ramach projektu „Gospodarstwa opiekuńcze – budowanie sieci współpracy”. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Krakowie. Online: https://cdrkrakow.pl/index.php/pl/wydawnictwa/536-gospodarstwa-opiekuncze-budowanie-sieci-wspolpracy-raport-z-badan.html (dostęp: 18.02.2025).
Di Iacovo, F., O’Connor, D. (Eds.). (2009). Supporting Policies for Social Farming in Europe: Progressing Multifunctionality in Responsive Rural Areas. Online: https://www.umb.no/statisk/greencare/sofarbookpart1.pdf (dostęp: 21.03.2025).
Elings, M. (2012). Effects of Care Farms: Scientific Research on the Benefits of Care Farms to Clients. Online: https://research.wur.nl/en/publications/effects-of-care-farms-scientific-research-on-the-benefits-of-care (dostęp: 1.03.2025).
Elings, M., Hassink, J. (2008). Green Care Farms, a Safe Community between Illness or Addiction and the Wider Society. Therapeutic Communities, 29(3), 310–322. Online: https://www.researchgate.net/publication/37789203_Green_Care_Farms_A_Safe_Community_Between_Illness_or_Addiction_and_the_Wider_Society (dostęp: 3.03.2025).
Elsey, H., Bragg, R., Elings, M., Brennan, C., Farragher, T., Tubeuf, S., Gold, R., Shickle, D., Wickramasekera, N., Richardson, Z., Cade, J., Murray, J. (2018). Impact and Cost-Effectiveness of Care Farms on Health and Well-Being of Offenders on Probation: A Pilot Study. Public Health Research, 6(3), 1–19. DOI: https://doi.org/10.3310/phr06030
Gagliardi, C., Santini, S., Piccinini, F., Fabbietti, P., Rosa, M. di (2019). A Pilot Programme Evaluation of Social Farming Horticultural and Occupational Activities for Older People in Italy. Health and Social Care in the Community, 27, 207–214. DOI: https://doi.org/10.1111/hsc.12641
Golinowska, S. (2011). Srebrna gospodarka i miejsce w niej sektora zdrowotnego. Koncepcja i regionalne przykłady zastosowania. Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 9(1), 76–85. DOI: https://doi.org/10.4467/20842627OZ.11.005.0342
Gonzalez, M., Hartig, T., Patil, G., Martinsen, E., Kirkevold, M. (2009). Therapeutic Horticulture in Clinical Depression: A Prospective Study. Research and Theory for Nursing Practice: An International Journal, 23(4), 312–328. DOI: https://doi.org/10.1891/1541-6577.23.4.312
Hassink, J., Hulsink, W., Grin, J. (2012). Care Farms in the Netherlands: An Underexplored Example of Multifunctional Agriculture – Toward an Empirically Grounded, Organization-Theory-Based Typology. Rural Sociology, 77(4), 569–600. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1549-0831.2012.00089.x
Hassink, J., Grin, J., Hulsink, W. (2013). Multifunctional Agriculture Meets Health Care: Applying the Multi-Level Transition Sciences Perspective to Care Farming in the Netherlands. Sociologia Ruralis, 53(2), 223–245. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9523.2012.00579.x
Hassink, J., Hulsink, W., Grin, J. (2016). Entrepreneurship in Agriculture and Healthcare: Different Entry Strategies of Care Farmers. Journal of Rural Studies, 43, 27–39. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2015.11.013
Hassink, J., Elings, M., Zweekhorst, M., Nieuwenhuizen, N. van den, Smit, A. (2010). Care Farms in the Netherlands: Attractive Empowerment-Oriented and Strengths-Based Practices in the Community. Health Place, 16(3), 423–430. DOI: https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2009.10.016
Hine, R. (2008). Care Farming: Bringing Together Agriculture and Health. ECOS, 29(2), 42–51. Online: https://www.researchgate.net/publication/293400123_Care_farming_Bringing_together_agriculture_and_health (dostęp: 20.03.2025).
Hudcová, E. (2018). Gospodarstwa społeczne w Republice Czeskiej. W: J. Lesiewicz (red.), Rozwój usług opiekuńczych na terenach wiejskich (s. 77–85). Minikowo: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego. Online: https://www.kpodr.pl/wp-content/uploads/2019/02/wydawnictwo-pub1.pdf (dostęp: 21.03.2025).
Ihlebæk, I., Ellingsen-Dalskau, L.H., Berget, B. (2015). Motivations, Experiences and Challenges of Being a Care Farmer –Results of a Survey of Norwegian Care Farmers. Work, 53(1), 113–121. DOI: https://doi.org/10.3233/WOR-152220
Josiane, W. (2013). Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie: „Rolnictwo społeczne: zielone usługi terapeutyczno-opiekuńcze oraz polityka społeczna i zdrowotna” (opinia z inicjatywy własnej). Online: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52012IE1236 (dostęp: 2.03.2025).
Kamiński, R. (2015). Gospodarstwa opiekuńcze jako alternatywna ścieżka rozwoju gospodarstw agroturystycznych. Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, (162), 109–125.
Kamiński, R. (2018). Gospodarstwa opiekuńcze – podążanie za potrzebami mieszkańców wsi i rolników. W: Usługi opiekuńcze jako przyszłościowa forma działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (s. 5–8). Online: https://ksow.pl/files/Bazy/Biblioteka/files/uslugi_opiekuncze.pdf (dostęp: 3.03.2025).
Kamiński, R. (2024). Gospodarstwa opiekuńcze jako element rolnictwa społecznego w województwie kujawsko-pomorskim. Online: https://www.ksowplus.pl/files/Innowacje/Ryszard_Kaminski_Doswiad_KPODR_GO_2024.pdf (dostęp: 3.03.2025).
Kazberuk, J. (2017). Kreatywna wieś – gospodarstwa opiekuńcze jako innowacyjne kierunki w turystyce. Olsztyn: WMODR. Online: https://sir.cdr.gov.pl/wp-content/uploads/2020/10/GOSPODARSTWA-OPIEKU%C5%83CZE.pdf (dostęp: 4.04.2025).
Kimber-Kubiak, A. (2014). Dobre praktyki gospodarstw opiekuńczych w Holandii. W: Gospodarstwa opiekuńcze w Borach Tucholskich a doświadczenia holenderskie. Minikowo: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego.
Knapik, W. (2018). The Innovative Model of Community-Based Social Farming (CSF). Journal of Rural Studies, 60, 93–104. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2018.03.008
Krom, M.P.M.M. de, Dessein, J. (2013). Multifunctionality and Care Farming: Contested Discourses and Practices in Flanders. NJAS – Wageningen Journal of Life Sciences, 64–65(1), 17–24. DOI: https://doi.org/10.1016/j.njas.2012.09.002
Krzeminiewska, G., Pondel, H. (2018). Care Farms in the Strategy of the Multifunctional Development of Rural Areas. Hradec Economic Days, 8(1), 482–489. DOI: https://doi.org/10.36689/UHK/HED/2018-01-047
Leck, C., Upton, D., Evans, N. (2015). Growing Well-Beings: The Positive Experience of Care Farms. Journal of Health Psychology, 20(4),745–762. DOI: https://doi.org/10.1111/bjhp.12138
Manintveld, K. (2014). Gospodarstwa opiekuńcze w Holandii. W: Gospodarstwa opiekuńcze w Borach Tucholskich a doświadczenia holenderskie. Minikowo: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego.
Michalska, S., Rosa, A., Kamiński, R. (2019). Innowacyjne formy opieki nad osobami starszymi na obszarach wiejskich w Polsce. Wieś i Rolnictwo, (3), 31–49. DOI: https://doi.org/10.53098/wir032019/02
Moriggi, A. (2020). Exploring Enabling Resources for Place-Based Social Entrepreneurship: A Participatory Study of Green Care Practices in Finland. Sustain Science, 15, 437–453. DOI: https://doi.org/10.1007/s11625-019-00738-0
Moruzzo, R., Di Iacovo, F., Funghi, A., Scarpellini, P., Diaz, S.E., Riccioli, F. (2019). Social Farming: An Inclusive Environment Conducive to Participant Personal Growth. Social Sciences, 8(11), 301. DOI: https://doi.org/10.3390/socsci8110301
Murray, J., Coker, J., Elsey, H. (2019). Care Farming: Rehabilitation or Punishment? A Qualitative Exploration of the Use of Care Farming within Community Orders. Health and Place, 58. DOI: https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2019.102156
Nowak, S., Molema, C., Baan, C., Oosting, S., Vaandrager, L., Hop, P., Bruin, S. de (2013). Decentralisation of Long-Term Care in the Netherlands: The Case of Day Care at Green Care Farms for People with Dementia. Ageing and Society, 35(4), 704–724. DOI: https://doi.org/10.1017/S0144686X13000937
Pedersen, I., Martinsen, E.W., Berget, B., Braastad, B.O. (2012). Farm Animal-Assisted Intervention for People with Clinical Depression: A Randomized Controlled Study. Anthrozoos, 25(2), 149–160. DOI: https://doi.org/10.2752/175303712X13316289505260
Rotheram, S., McGarrol, S., Watkins, F. (2017). Care Farms as a Space of Wellbeing for People with a Learning Disability in the United Kingdom. Health and Place, 48, 123–131. DOI: https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2017.10.001
Salvatore, F.P., Contò, F. (2018). How Can Assessment Systems Be Used to Evaluate Healthcare Activities in the Care Farms? Insights from a Systematic Literature Review. European Journal of Management Issues, 26(1–2), 39–47. DOI: https://doi.org/10.15421/191805
Scholl, S., Grall, G., Petzl, V., Röthler, M., Slotta-Bachmayr, L., Kotrschal, K. (2008). Behavioural Effects of Goats on Disabled Persons. Journal of Therapeutic Communities, 29(3), 297–309. Online: https://www.researchgate.net/publication/273443066_Behavioural_Effects_of_Goats_on_Disabled_Persons (dostęp: 20.03.2025).
Sempik, J., Hine, R., Wilcox, D. (2010). Green Care: A Conceptual Framework. A Report of the Working Group on the Health Benefits of Green Care. Online: https://www.researchgate.net/publication/254841074_Green_Care_a_Conceptual_Framework_A_Report_of_the_Working_Group_on_the_Health_Benefits_of_Green_Care (dostęp: 3.03.2025).
Soini, K., Ilmarinen, K., Yli-Viikari, A., Kirveennummi, A. (2011). Green care sosiaalisena innovaationa suomalaisessa palvelujärjestelmässä. Yhteiskuntapolitiikka, 76(3), 320–331. Online: https://www.julkari.fi/handle/10024/102903 (dostęp: 3.04.2025).
Subocz, E. (2019). Rolnictwo społeczne jako nowa funkcja obszarów wiejskich z perspektywy europejskiej i polskiej. Studia Obszarów Wiejskich, 54, 69–79.
Verbeek, H., Kane, R.A., Rossum, E. van, Hamers, J.P.H. (2018). Promoting Resilience in Small-Scale, Homelike Residential Care Settings for Older People with Dementia: Experiences from the Netherlands and the United States. W: B. Resnick, L. Gwyther, K. Roberto (Eds.), Resilience in Aging (s. 315–330). Cham: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-04555-5_17
Wojciechowska-Solis, J., Cortijo Martínez, F.J., Ruiz-Canales, A. (2023). Social Entrepreneurship in Rural Areas: Opportunities for the Development of Care Farms. Acta Scientiarum Polonorum. Oeconomia, 22(3), 61–71. DOI: https://doi.org/10.22630/ASPE.2023.22.3.18
Wojcieszak, A., Wojcieszak, M. (2018). Uwarunkowania funkcjonowania gospodarstw opiekuńczych na terenach wiejskich. Zagadnienia Doradztwa Rolniczego, (3), 20–31.
Zarządzenie (2021). Zarządzenie nr 30 Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2021 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw wdrożenia modelu gospodarstwa opiekuńczego (Dz.Urz. MRiRW 2021, poz. 42).
Żmudowska, K. (2024). Rozwój rolnictwa społecznego, w tym sieci gospodarstw opiekuńczych. Online: https://www.wodr.poznan.pl/doradztwo/rozwoj-obszarow-wiejskich/rozwoj-rolnictwa-spolecznego-w-tym-sieci-gospodarstw-opiekunczych (dostęp: 25.02.2025).
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/b.2025.80.0.67-88
Data publikacji: 2025-07-04 11:55:44
Data złożenia artykułu: 2025-04-28 08:34:44
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Marta Biczkowska

Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.