Analiza wyboru wartości przepływu granicznego wezbrań w zlewni górnego Wieprza

Grzegorz Marcin Siwek

Streszczenie w języku polskim


Poznanie procesu i przyczyn tworzenia się wezbrań rzek ma duże znaczenie, zarówno naukowe, jak i praktyczne, szczególnie przy zagospodarowaniu i ochronie przeciwpowodziowej. W literaturze naukowej i praktycznych opracowaniach hydrologicznych pojawia się wiele różnych definicji i kryteriów wyznaczania wezbrań. Wynika to przede wszystkim z różnych celów opracowań hydrologicznych dotyczących wezbrań, a także z odmiennych warunków środowiska przyrodniczego badanych zlewni i reżimu hydrologicznego rzek. Podstawowym sposobem wydzielania wezbrań i ich dalszej analizy jest przyjęcie wartości przepływu granicznego (Qgr). Jej wyznaczanie może być oparte o kryteria hydrologiczne, statystyczne lub gospodarcze (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Jokiel 2007). Dla każdego podejścia badawczego przyjmowane są odpowiednio zdefiniowane wartości poziomów granicznych przepływu. Doskonale możemy to zauważyć na przykładzie grupy kryteriów hydrologicznych, wśród których funkcjonują przepływy graniczne przyjmujące wartości NWQ, WSQ (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Byczkowski 1999, Kaznowska i in. 2015), ZWQ, SWQ (Kaznowska, Chudy 2006, Nowicka 2009), czy też wartości na poziomie granicy przepływów średnich i wysokich ½(NWQ+WSQ) (Kijowska 2011). Stosowane są również wartości sezonowych przepływów charakterystycznych II stopnia np. SWQlato, SWQzima (Ozga-Zielińska, Brzeziński 1997, Bartczak 2007). W grupie kryteriów statystycznych spotkać można się z wartościami przepływów o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia odczytanymi z krzywej czasu przewyższenia przepływu (KCPP). W literaturze spotykane są również kryteria mieszane – według J. Punzeta (1991) wezbranie występuje gdy przepływ maksymalny jest większy od średniej arytmetycznej przepływu średniego rocznego oraz przepływu o prawdopodobieństwie przewyższenia 50% (Qmax< ½ (SSQ+Q50%).

W związku ze stosowaniem wielu różnych kryteriów wyboru przepływu granicznego otrzymujemy różne wartości charakterystyk opisujących wezbrania (m.in. częstość występowania, czas trwania, objętość). Stosowanie różnych wartości przepływów granicznych utrudnia, a w zasadzie uniemożliwia, bezpośrednie zestawianie i porównanie wyników dokumentowanych badań. Celem pracy jest porównanie różnych metod wyznaczania wezbrań, analiza otrzymanych wyników oraz określenie optymalnego dla zlewni górnego Wieprza podejścia badawczego, wraz ze wskazaniem jego wad i zalet. W artykule przedstawione i porównane zostały  najczęściej stosowane w badaniach metody wyznaczania wezbrań.


Słowa kluczowe


wezbranie, parametry wezbrań, przepływ graniczny (TLM), krzywa czasu przewyższenia przepływu (KCCP), przepływy charakterystyczne, Lubelszczyzna

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Alfieri L., Salamon P., Bianchi A., Neal J., Bates P., Feyen L., 2013: Advances in pan-European flood hazard mapping, Hydrological Processes, DOI: 10.1002/hyp.9947.

Bartczak A., 2007: Wieloletnia zmienność odpływu rzecznego z dorzecza Zgłowiączki, Prace Geograficzne, 209, IGiPZ PAN , ss. 164.

Byczkowski A., 1999: Hydrologia, t. II, wyd. II, Wyd. SGGW, Warszawa, ss. 356.

Byczkowski A., Banasik K., Hejduk L., 2008: Obliczanie przepływów powodziowych o określonym prawdopodobieństwie przekroczenia, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 5, Polska Akademia Nauk, Kraków, 199–208.

Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego, Przewod. V Ogólnopol. Zj. PTGeogr., Lublin, 3–44.

Dębski K., 1970: Hydrologia, Arkady, Warszawa, ss. 368.

Jokiel P., 2007: Przepływy ekstremalne wybranych rzek środkowej Polski w latach 1951–2000, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 8, Łódź, 99–129.

Kaznowska E., Chudy Ł., 2006: Niżówki i wezbrania górnej Wilgi, Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie, 6, 2 (18), Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, Falenty, 175–190.

Kaznowska E., 2012: Wieloletnie tendencje w kształtowaniu się wybranych charakterystyk niżówek w zlewni rzeki Zagożdżonki, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 3/IV, Polska Akademia Nauk, Kraków, 215–227.

Kaznowska E., Hejduk A., Hejduk L., 2015: Charakterystyka występowania wezbrań i niżówek w małej zlewni niziny mazowieckiej, Woda – Środowisko – Obszary Wiejskie, 15, 3 (51), 45–59.

Kijowska M., 2011: Geneza i przebieg wezbrań we fliszowej zlewni Bystrzanki w latach 1995–2009, Monitoring Środowiska Przyrodniczego, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce, 12, 59–68.

Mapa Podziału Hydrograficznego Polski w skali 1 : 10 000.

Mandal U. K., 2012: Studies in Low and Flood Flow Estimation for Irish River Catchments, praca doktorska, National University of Ireland, Galway, 282.

Michalczyk Z., Paszczyk J., 1984: Wieloletnie i sezonowe wahania przepływu rzek Lubelszczyzny, Przew. Ogólnop. Zjazdu PTG, Lublin, I, 147–150.

Michalczyk Z., Paszczyk J., 2007: Założenia metodyczne analizy wezbrań i niżówek rzek południowo-wschodniej Polski (próba metodyczna na przykładzie lat 1976–1980), [w:] Z. Michalczyk (red.), Obieg wody w środowisku naturalnym i przekształconym, Wyd. UMCS, Lublin, 385–393.

Mikulski Z., 1963: Zarys hydrografii Polski, PWN, Warszawa, ss. 286.

Nowicka B., 2009: Ocena zróżnicowania ekstremalnie wysokich przepływów wybranych rzek polskich, Prace i Studia Geograficzne, 43, 11–24.

Ozga-Zielińska M., 1990: Niżówki i wezbrania – ich definiowanie i modelowanie, Przegląd Geofizyczny, XXXV, 1–2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 33–44.

Ozga-Zielińska M., Brzeziński J., 1997: Hydrologia stosowana, wyd. II, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 324.

Ozga-Zielińska M., Brzeziński J., Ozga-Zieliński B., 1999: Zasady obliczania największych przepływów rocznych o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia przy projektowaniu obiektów budownictwa hydrotechnicznego: długie ciągi pomiarowe przepływów, Materiały Badawcze IMGW. Hydrologia i Oceanologia, Wyd. IMGW, Warszawa, ss. 45.

Punzet J., 1991: Przegląd stanu badań w zakresie ocen przebiegu wezbrań w dorzeczu górnej Wisły, Folia Geogr., Ser. Geogr.-Physica, 22, 123−133.

Shaw E. M., 1983: Hydrology in Practice, Van Nostrand Rheinhold (UK) Co. Ltd., Wokingham, 613.

Słupik S., 1970: Methods of investigation of the water cycle within a slope, St. Geomorph. Carpatho. Balc., 4, 127–136.

Szymczak T., Szelenbaum C., 2003: Badania odpływu powierzchniowego w zlewni górnej Mławki, Wiad. Melior., 2, 89–93.

Tokarczyk T., 2008: Wskaźniki oceny suszy stosowane w Polsce i na świecie, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 7, Polska Akademia Nauk, Kraków, 167–182.

Vogel R. M., Fennessey N. M., 1995: Flow duration curves II: a review of applications in water resources planning, Water Resources Bulletin, 31, 6, 1029–1039.

Węglarczyk S., 2014a: Krzywe czasu przewyższenia przepływu w zlewni Małej Wisły, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, II /1/, Polska Akademia Nauk, Kraków, 145–157.

Węglarczyk S., 2014b: Kryteria definicyjne niżówki i ich wpływ na własności charakterystyk niżówki. 1. Stacjonarność niżówek, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, II /1, Polska Akademia Nauk, Kraków, 251–263.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/b.2016.71.2.29
Data publikacji: 2017-08-10 10:30:02
Data złożenia artykułu: 2017-03-08 10:39:36


Statystyki


Widoczność abstraktów - 2320
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 1328

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2017 Grzegorz Marcin Siwek

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.