Walka o „nowego człowieka” czasów stalinowskich w mikroperspektywie wiejskiej szkoły

Zofia Pomirska

Streszczenie w języku polskim


Artykuł odwołuje się do zapisków z dzienników wiejskiej szkoły w Mydlicie koło Bytowa w pierwszym powojennym dziesięcioleciu. Mała szkoła w okresie stalinizmu stała się reprezentatywnym świadectwem swoich czasów, źródłem wiedzy o zmianach wynikających z postępującej ideologizacji oświaty, przyczynkiem do rozważań nad oddziaływaniem wielkiej historii na małą wiejską placówkę. Szczególną rolę w budowaniu „nowego człowieka” i w przebudowie mentalności młodego pokolenia miały odegrać propagowane przez państwo socjalistyczne treści kształcenia i wychowania, co obrazuje zwłaszcza materiał nauczania języka polskiego i historii.


Słowa kluczowe


edukacja; język polski; stalinizm; szkoła; wychowanie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Brodala, M., Lisiecka, A., Ruzikowski, T. (2001). Przebudować człowieka. Komunistyczne wysiłki zmiany mentalności. Warszawa: Wydawnictwo Trio.

Głos Ludu (1948). Musimy dostosować program szkoły do nowego okresu historycznego. Głos Ludu, (304), 3.

Golly-Nowak, M. (2015). Historyczne kolekcje w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej im. Gdańskiej Macierzy Szkolnej w Gdańsku. W: A. Fludy-Krokos, B. Janik (red.), Kolekcje w zbiorach bibliotek pedagogicznych (s. 32–48). Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.

Grzybowski, R. (2013). Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnemu PRL-u. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Instrukcja (1947). Instrukcja Ministerstwa Oświaty z dnia 21 maja 1947 roku (Dz.Urz. Min. Ośw. 1947, nr 6, poz. 134).

Januszewska, E., Kulesza, M., Kwiatkowski, M., Odrowąż-Coates, A., Perkowska-Klejman A., Wiatr, M. (2015). W poszukiwaniu teorii szkoły. Pedagogika Społeczna, (3), 89–112.

Jarosiński, Z. (1999). Nadwiślański socrealizm. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.

Jaworska, K. (2014). Realizacja założeń polityki oświatowej w Polsce w latach 1945–1956. Główne zagadnienia. Wrocławski Przegląd Teologiczny, 22(1), 183–194. DOI: 10.52097/wpt.2779

Kandybowicz, A. (2018). Druki szkolne w zasobach archiwalnych. Dzienniki lekcyjne z lat 1946–1967. Szczecińskie Studia Archiwalno-Historyczne, (2), 65–81.

Klasyfikacja (2011). Przykładowa klasyfikacja i kwalifikacja dokumentacji szkoły (placówki oświatowej) w formie jednolitego rzeczowego wykazu akt. https://www.archiwa.gov.pl/wp-content/uploads/2022/05/Przykladowa-klasyfikacja-i-kwalifikacja-dokumentacji-ze-szkol-2011.pdf

Kosiński, K. (2000). O nową mentalność. Życie codzienne w szkołach 1945–1956. Warszawa: Wydawnictwo Trio.

Mach, E. (2010). Rozwój i transformacja polskiego szkolnictwa po II wojnie światowej. https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/60949/mach_rozwoj_i_transformacja_2010.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Mauersberg, S., Walczak, M. (2005). Szkolnictwo polskie po drugiej wojnie światowej (1944–1956). Warszawa: Polskie Towarzystwo Pedagogiczne Zarząd Główny.

Ministerstwo Oświaty (1951). Instrukcja programowa dla 11-letnich szkół ogólnokształcących na rok szkolny 1951/52. Warszawa.

Nowa Szkoła (1949). Przemówienie Ministra Oświaty dr Stanisława Skrzeszewskiego. Nowa Szkoła, (5–6), 73–74.

Odezwa (1945). Odezwa Ministerstwa Oświaty z 1945 roku (Dz.Urz. Min. Ośw. 1945, nr 3).

Okoń, W. (2001). Szkoła. W: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Potyrała, B. (1991). Środowisko nauczycielskie w pierwszym powojennym dziesięcioleciu. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 3–4, 149–167.

Radziwiłł, A. (1981). Ideologia wychowawcza w Polsce w latach 1948–1956 (próba modelu). Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza „Nowa” 2.

Radziwiłł, A. (1996). Model ideologii wychowawczej w latach 1948–1956. Próba rekonstrukcji i analizy. W: B. Otwinowska, J. Żaryn (red.), Polacy wobec przemocy 1944–1956 (s. 315–349). Warszawa: Editions Spotkania.

Rozmarynowski, M. (2024). Ideał budowniczego socjalizmu oraz praktyka wychowawcza socjalistycznej szkoły z lat PRL w świetle założeń programowych oraz w dyskursie jej byłych uczniów. Nieopublikowana praca doktorska. Uniwersytet Gdański.

Rozporządzenie (2014). Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 sierpnia 2014 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. 2014, poz. 1170).

Sienko, M. (2002). Polonistyka szkolna w gorsecie ideologii. Dyskusje wokół wychowania literackiego w latach 1944–1989. Kraków: Wydawnictwo Naukowe AP.

Słownik języka polskiego (2025). Dziennik lekcyjny. https://sjp.pwn.pl/slowniki/dziennik%20lekcyjny.html

Wikipedia (2025). Mydlita. https://pl.wikipedia.org/wiki/Mydlita

Woźniakowski, W. (1982). Było tak i siak. Wspomnienia nauczyciela 1945–1950. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

www1. http://pom-wpru.kerntopf.com/ortedetails/ort_buchwalde.htm

Wytyczne (1999). Wytyczne z 1948 r. dla pracy nad programami nauczania. Departament Reformy Szkolnictwa Ministerstwa Oświaty 108/4. W: S. Mauersberg, M. Walczak (red.), Oświata polska 1944–1948. Cz. 1. Warszawa: PTP.

Żłobicki, W. (2002). Ukryty program edukacji. Między niewiedzą a manipulacją. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/en.2025.10.503-515
Data publikacji: 2025-12-10 20:53:23
Data złożenia artykułu: 2024-04-28 22:05:42


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.