Strategie nauczania na temat dezinformacji w polskim systemie edukacji

Przemysław M. Waszak, Magdalena Pierucka, Dorota Dydjow-Bendek, Radosław Czernych, Katarzyna Trzeciak-Bilska, Anna Rój, Paweł Zagożdżon

Streszczenie w języku polskim


Nowe technologie stały się powszechne w codziennym życiu, nawet dzieci ze szkół podstawowych posiadają obecnie telefony komórkowe z dostępem do Internetu. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że korzystanie z tych nowych technologii wiąże się z różnymi zagrożeniami. Jednym z nich jest dostępność niezweryfikowanych informacji, które mogą prowadzić do dezinformacji. W artykule zamieszczono przegląd programów, strategii i narzędzi wdrożonych w systemie edukacji w Polsce, których celem jest nauczanie przeciwko dezinformacji oraz kształtowanie krytycznego myślenia. W przeglądzie narracyjnym przeanalizowano metody stosowane w polskim systemie edukacji do zwalczania dezinformacji oraz wspierania krytycznej analizy danych wśród uczniów, wykorzystując wieloetapową strategię wyszukiwania w celu wybrania odpowiednich angielskich lub polskich źródeł z akademickich i informacyjnych baz danych, w tym z recenzowanych artykułów, raportów rządowych, materiałów edukacyjnych i stron internetowych. Podstawa programowa nakazuje nauczanie o zjawiskach dezinformacji i fake newsów zarówno w szkołach podstawowych, jak i w szkołach średnich. Nauczanie to jest zintegrowane z takimi przedmiotami jak język polski i informatyka. Na poziomie szkolnictwa wyższego istnieją multidyscyplinarne programy naukowe, przeznaczone głównie dla studentów dziennikarstwa. Proponujemy położenie większego nacisku na edukację medialną w Polsce na wszystkich poziomach edukacji. Należy rozważyć stworzenie dedykowanych przedmiotów koncentrujących się na umiejętności korzystania z mediów w szkołach podstawowych i średnich. Ponadto na poziomie szkolnictwa wyższego powinny istnieć programy dostosowane do studentów różnych kierunków, ponieważ kwestia fake newsów obejmuje szeroki zakres tematów.


Słowa kluczowe


dezinformacja; fake newsy; szkoła średnia; szkoła podstawowa; uniwersytet; Polska

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Association for Citizenship Teaching (2022). All Teaching Resources. https://www.teachingcitizenship.org.uk/resources

BBC (2023). Young Reporter. https://www.bbc.co.uk/teach/young-reporter

Borkowska, A., Karelus, K. (2022). Fake newsy i dezinformacja – o tym warto porozmawiać w szkole. https://it-szkola.edu.pl/publikacje,plik,85

Bremner, C. (2023). Children Must Learn How to Spot Fake News, Says Emmanuel Macron. https://www.thetimes.co.uk/article/children-must-learn-how-to-spot-fake-news-says-emmanuel-macron-67s08dkdk

Brosch, A. (2017). Media Education in Poland – Needs versus Reality. Journal of Technology and Information Education, 9(1), 307–317. DOI: 10.5507/jtie.2017.030.

Bydgoszcz University of Science and Technology (2021). System wykrywania dezinformacji metodami sztucznej inteligencji. https://pbs.edu.pl/pl/projekt/system-wykrywania-dezinformacji-metodami-sztucznej-inteligencji

Cegielski Center for Analysis (2020). Sposób na dezinformację. https://snd.osrodekanaliz.pl

Center for Civic Education (2022). Prawda czy fałsz – na tropie fake newsów. https://sus.ceo.org.pl/wp-content/uploads/sites/4/2022/07/Prawda-czy-falsz-scenariusz-lekcji.pdf

Childnet (2021). Trust Me. https://www.childnet.com/resources/trust-me

Cicha, K., Rutecka, P., Rizun, M., Strzelecki, A. (2021). Digital and Media Literacies in the Polish Education System – Pre- and Post-COVID-19 Perspective. Education Sciences, 11(9). DOI: 10.3390/educsci11090532.

Council of Europe (2023). Dealing with Propaganda, Misinformation and Fake News. https://www.coe.int/en/web/campaign-free-to-speak-safe-to-learn/dealing-with-propaganda-misinformation-and-fake-news

Demagog (2020). Akademia Fact-Checkingu. https://akademia.demagog.org.pl

Demagog (2021). Uodpornij się na fake newsy z Fajnie, że wiesz! Poznaj naszą aplikację! https://demagog.org.pl/analizy_i_raporty/fajnie-ze-wiesz

Erasmus+ (2023). Students’ of Higher Education Critical Digital Literacy Development against Disinformation. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/projects/search/details/2022-1-FR01-KA220-HED-000088804

European Commission (2022). Guidelines for Teachers and Educators on Tackling Disinformation and Promoting Digital Literacy through Education and Training. https://education.ec.europa.eu/node/2263

European Commission (2023). The CoMMiTTed Project Offers Hands-on Resources to Train Teachers to Address Fake News. https://migrant-integration.ec.europa.eu/library-document/committed-project-offers-hands-resources-train-teachers-address-fake-news_en

European Commission (2024). Erasmus+ Programme Guide. https://erasmus-plus.ec.europa.eu/programme-guide/part-b/key-action-2/partnerships-cooperation

France24 (2022). Truth or Fake – Truth or Fake 2022: Debunking Fake News with High-School Students. https://www.france24.com/en/tv-shows/truth-or-fake/20220323-truth-or-fake-2022-debunking-fake-news-with-high-school-students

Geraee, N., Kaveh, M.H., Shojaeizadeh, D., Tabatabaee, H.R. (2015). Impact of Media Literacy Education on Knowledge and Behavioral Intention of Adolescents in Dealing with Media Messages according to Stages of Change. Journal of Advances in Medical Education and Professionalism, 3(1), 9–14.

Gross, J. (2023). How Finland Is Teaching a Generation to Spot Misinformation. https://www.nytimes.com/2023/01/10/world/europe/finland-misinformation-classes.html

Guge, E. (2020). Targeted Disinformation Warfare: How and Why Foreign Efforts Are Effective, and Recommendations for Impactful Government Action. https://dr.lib.iastate.edu/server/api/core/bitstreams/99385cd0-ba56-41b5-a485-3c2b399c8eb4/content

Horowitz, M.A. (2019). Disinformation as Warfare in the Digital Age: Dimensions, Dilemmas, and Solutions. Journal of Vincentian Social Action, 4(2). https://scholar.stjohns.edu/jovsa/vol4/iss2/5

House of Lords and Select Committee on Communications (2017). Growing Up with the Internet. https://publications.parliament.uk/pa/ld201617/ldselect/ldcomuni/130/13002.htm

Information Society Development Foundation (2018). Kliknij. Sprawdź. Zrozum. Jak świadomie korzystać z informacji. https://frsi.org.pl/kliknij-sprawdz-zrozum-jak-swiadomie-korzystac-z-informacji

Kuś, M., Barczyszyn-Madziarz, P. (2020). Fact-Checking Initiatives as Promoters of Media and Information Literacy: The Case of Poland. Central European Journal of Communication, 13(2), 249–265.

Lim, R.B.T., Tan, C.G.L., Voo, K., Lee, Y.L., Teng, C.W.C. (2024). Student Perspectives on Interdisciplinary Learning in Public Health Education: Insights from a Mixed-Methods Study. Frontiers in Public Health, 12. DOI: DOI: 10.3389/fpubh.2024.1516525.

Lucas, E., Morris, J., Rebegea, C. (2021). Information Bedlam: Russian and Chinese Information Operations during COVID-19. https://cepa.org/comprehensive-reports/information-bedlam-russian-and-chinese-information-operations-during-the-covid-19-pandemic

Maria Curie-Skłodowska University (2018). Konferencja naukowa: „Mediatyzacja polityki. Fake news i fact checkers w informowaniu o polityce”. https://www.umcs.pl/pl/galeria-mediow,360,konferencja-naukowa-mediatyzacja-polityki-fake-news-i-fact-checkers-w-informowaniu-o-polityce-,66900.chtm

Mierzyńska, A. (2024). Zamach stanu i podżeganie żołnierzy do nieposłuszeństwa. ABW ściga antysystemowców. https://oko.press/zamach-stanu-i-podzeganie-zolnierzy-do-nieposluszenstwa-abw-sciga-antysystemowcow

Ministry of Digital Affairs, NASK National Research Institute (2023). Materiały do CYBER lekcji. https://www.gov.pl/web/baza-wiedzy/materialy-do-cyberlekcji

Ministry of Education (2017a). Podstawa programowa – Informatyka – Szkoła podstawowa IV–VIII. https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII/Informatyka

Ministry of Education (2017b). Podstawa programowa – Język polski – Szkoła podstawowa IV–VIII. https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII/Jezyk-polski.

Ministry of Education (2018). Podstawa programowa – Język polski – Liceum/technikum. https://podstawaprogramowa.pl/Liceum-technikum/Jezyk-polski

Nicolaus Copernicus University in Toruń (2022). Studenci w walce z dezinformacją. https://portal.umk.pl/pl/article/studenci-w-walce-z-dezinformacja?utm_source=og&utm_medium=share&utm_campaign=studenci-w-1030

Nowak, W., Matusevic, A. (2020). Jak nie dać się nabrać w internecie? Scenariusze zajęć i warsztatów dla osób w wieku 14+. https://ikm.gda.pl/wp-content/uploads/2020/05/DIME_fakenews.pdf

OKO.press (2019). Sukces śledztwa OKO.press! FB usunął strony promujące m.in. fake newsy i Adama Andruszkiewicza. https://oko.press/sukces-sledztwa-oko-press-fb-usunal-strony-promujace-m-in-fake-newsy-i-adama-andruszkiewicza

OKO.press (2023). O nas. https://oko.press/o-nas

Olechowska, P. (2022). DIVISIONS of Polish Media and Journalists as an Example of Polarization and Politicization. Journalism Practice, 16(10), 2125–2146.

Olszowski, R. (2023). Increasing the Effectiveness of Fake News Detection: An Educational Program for High School Students Using Interactive Neural Network Training and Collective Intelligence. The Eurasia Proceedings of Educational and Social Sciences, 33, 26–33.

Perspektywy (2021). Ranking Szkół Wyższych Perspektywy 2021. https://ranking.perspektywy.pl

Piekarz, T. (2021). Poland’s Legislation and Policy Towards Disinformation. In: Europe versus Disinformation: Resilience Building in Selected Countries. Kraków: The Kosciuszko Institute. https://ik.org.pl/wp-content/uploads/europe_vs_disinforamtion.pdf

Polizzi, G., Taylor, R. (2019). Misinformation, Digital Literacy and the School Curriculum. http://eprints.lse.ac.uk/101083/6/Misinformation_digital_literacy_and_the_school_curriculum_updated_Sept_2019_.pdf

Press.pl (2018). Studenci UJ o fake newsach: sprawdzać źródła, ostrożnie szerować, nie ufać nagłówkom. https://www.press.pl/tresc/52642,studenci-uj-o-fake-newsach_-sprawdzac-zrodla_-ostroznie-szerowac_-nie-ufac-naglowkom

Rantala, L. (2013). Finnish Media Literacy Education Policies and Best Practices in Early Childhood Education and Care Since 2004. Journal of Media Literacy Education, 3(2). DOI: 10.23860/jmle-3-2-7.

Rosińska, K.A. (2021). Disinformation in Poland: Thematic Classification Based on Content Analysis of Fake News from 2019. Cyberpsychology: Journal of Psychosocial Research on Cyberspace, 15(4). DOI: 10.5817/CP2021-4-5.

Rosińska, K.A., Brzóska, P. (2020). Analysis of Individual Susceptibility of Social Media Users to Fake News: Polish Perspective. Studia Medioznawcze, 21(3), 661–688. DOI: 10.33077/uw.24511617.ms.2020.3.280.

School with Class Foundation (2017). Jak radzić sobie z fake news? https://www.szkolazklasa.org.pl/materialy/radzic-fake-news

Scull, T.M., Kupersmidt, J.B. (2011). An Evaluation of a Media Literacy Program Training Workshop for Late Elementary School Teachers. Journal of Media Literacy Education, 2(3), 199–208.

Select Committee on Political Polling and Digital Media (2018). The Politics of Polling: Report of Session 2017–19. https://publications.parliament.uk/pa/ld201719/ldselect/ldppdm/106/10602.htm

Siemieniecki, B. (red.). (2007). Pedagogika medialna. T. 2. Warszawa: PWN.

SWPS University (2022). Środkowoeuropejskie Obserwatorium Mediów Cyfrowych (CEDMO) rozpoczyna pracę. Uniwersytet SWPS koordynuje jego działania w Polsce. https://swps.pl/my-uniwersytet/aktualnosci/aktualnosci/31813-srodkowoeuropejskie-obserwatorium-mediow-cyfrowych-cedmo-rozpoczyna-prace-uniwersytet-swps-koordynuje-jego-dzialania-w-polsce

SWPS University (2023). DETEKTOR – konkurs fact-checkingowy dla studentów i studentek. https://swps.pl/my-uniwersytet/aktualnosci/aktualnosci/33394-detektor-konkurs-fact-checkingowy-dla-studentow-i-studentek

Traberg, C.S., Roozenbeek, J., Linden, S. van der (2024). Gamified Inoculation Reduces Susceptibility to Misinformation from Political Ingroups. Harvard Kennedy School Misinformation Review. https://misinforeview.hks.harvard.edu/article/gamified-inoculation-reduces-susceptibility-to-misinformation-from-political-ingroups

UNESCO (2013). Media and Information Literacy: Policy and Strategy Guidelines. Paris: UNESCO.

Walter, N. (2018). Współczesne wyzwania pedagogiki i edukacji medialnej. Neodidagmata, (36–37), 41–50.

Website of the Republic of Poland (2021). Komunikacja w dobie dezinformacji. https://www.gov.pl/web/sluzby-specjalne/komunikacja-w-dobie-dezinformacji

Website of the Republic of Poland (2023). Bezpieczni w Sieci. https://www.gov.pl/web/baza-wiedzy/bezpieczni-w-sieci




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/en.2025.10.407-427
Data publikacji: 2025-12-10 20:52:41
Data złożenia artykułu: 2024-10-06 17:37:42


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.