Być przyzwoitym – o znaczeniu i wartościowaniu leksemów przyzwoity, przyzwoitość w historii polszczyzny

Beata Raszewska-Żurek

Streszczenie w języku polskim


Inspiracją dla powstania niniejszego artykułu jest cytowane często w przestrzeni publicznej zdanie prof. Bartoszewskiego: „warto być przyzwoitym”, przywołujące przyzwoitość – wartość trudną do zdefiniowania, pojmowaną raczej intuicyjnie. Artykuł poświęcony jest diachronicznej analizie leksemów przyzwoity, przyzwoitość i przyzwoicie od momentu ich pojawienia się w polszczyźnie aż do współczesności. Leksemy te są znane polszczyźnie od początku doby średniopolskiej, ale ich nacechowanie aksjologiczne zaznacza się w tym czasie słabo. Ewolucja znaczeń od neutralnych do pozytywnie nacechowanych aksjologicznie zaszła późno i dość szybko – w 2. poł. XVIII w. W tym czasie musiało zaniknąć znaczenie neutralne, udokumentowane jeszcze w 1. poł. XVIII w. lepiej niż aksjologiczne, co wiązało się z umocnieniem tego drugiego – leksemy pozostały w użyciu, ale już jako wyrazy dodatnio nacechowane aksjologicznie. Analiza dawnych kontekstów jest próbą odtworzenia dawnego pojmowania przyzwoitości i ustalenia, co stanowi sens tej wartości współcześnie. 


Słowa kluczowe


historia polszczyzny; aksjolingwistyka; ujęcie diachroniczne

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Ciunovič Małgorzata, 2011, Kim jesteś człowieku? [w:] Humanizm…, s. 27-77.

Grzegorczykowa Renata, Piotrowska Agnieszka Ewa, 2011, Świat jest teatrem niekończących się zmagań o ludzką godność. Kształtowanie się pojęcia godności w dziejach polszczyzny, [w:] Humanizm …, s. 79-148.

Humanizm w języku polskim. Wartości humanistyczne w polskiej leksyce i refleksji o języku, 2011, red. Aleksandra Janowska, Magdalena Pastuchowa, Radosław Pawelec, Warszawa: Wydawnictwo Neriton.

Janowska Aleksandra, Pastuchowa Magdalena, 1995, Niebezpieczna kompetencja, „Poradnik Językowy”, nr 8/1995, s. 11-20.

Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2006.

Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, 1993, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata MazurkiewiczBrzozowska, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Puzynina Jadwiga, 2013, Wartości w kulturze polskiej ostatniego 70-lecia, [w:] tejże, Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków: Polska Akademia Umiejętności Rozprawy Wydziału Filologicznego Tom LXXXIII, s. 207-232.

Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Raszewska-Żurek Beata, 2016, Zgoda w rozumieniu Polaków czasów staro- i średniopolskich, Warszawa; https://ispan.waw.pl/ireteslaw/bitstream/handle/20.500.12528/51/B_Raszewska-Zurek_-_ZGODA_w_rozumieniu_Polakow_czasow_staro-_i_sredniopolskich.pdf?sequence=1&isAllowed=y.

Wierzbicka Anna, 2011, Polskie słowa-wartości w perspektywie porównawczej. Część I. Dobroć, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 23, s. 45-66.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2021.33.219
Data publikacji: 2021-10-12 17:02:03
Data złożenia artykułu: 2019-12-03 08:52:44


Statystyki


Widoczność abstraktów - 872
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 527

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Beata Raszewska-Żurek

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.