Jedzenie przez pryzmat komunikacji (perspektywa lingwistyczno-kulturowa)

Agnieszka Maria Gasz

Streszczenie w języku polskim


Autorka przedstawia próbę charakterystyki aktu jedzenia jako „zdarzenia” komunikacyjnego i swoistego tekstu kultury w oparciu o główne założenia modelu komunikacji i teorii informacji, a także ogólnej teorii znaków. Zasadniczy cel szkicu sprowadzał się do rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu jedzenia w aspekcie komunikacji międzyludzkiej. W opisie materiału odwoływano się do wybranych metod i narzędzi badawczych wypracowanych w obrębie semantyki lingwistycznej, zwłaszcza w jej odmianie kulturowej. Źródła materiałowe wykorzystane do badania fenomenu jedzenia zostały zawężone głównie do przestrzeni języka polskiego i kultury polskiej, ale w trakcie analizy przywoływano także niektóre przykłady odnoszące do innych kultur. Konstruując model układu komunikacyjnego dla sytuacji jedzenia w kategoriach lingwistycznych, wyodrębniono podstawową relację pomiędzy wykonawcą czynności (osobą jedzącą) a obiektem tej czynności (pokarmem). Analiza materiału wykazała, że obok wyrażanych werbalnie informacji o tym „kto” je, „co” je czy też „w jaki sposób” je, nie mniej istotną rolę w kodowaniu pewnych znaczeń dla odbiorcy pełnią również towarzyszące im komunikaty niewerbalne (odgłosy jedzenia, mowa ciała osoby jedzącej), jak również sygnały konwencjonalne używane w zastępstwie formuły słownej (przekazywane za pomocą odpowiedniego ułożenia sztućców albo też za pośrednictwem  samej potrawy bądź określonego sposobu konsumpcji).


Słowa kluczowe


jedzenie; język; komunikacja; kultura; tekst

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Ackerman Diane, 1994, Historia naturalna zmysłów, przeł. Krystyna Chmielowa, Warszawa: Książka i Wiedza.

Adalberg Samuel, 1994, Księga przysłów, przypowieści i wrażeń przysłowiowych polskich, Kraków: Exbud-Orion.

Adamowski Jan, 2008, O zachowaniu przy obrzędowym stole (Wigilia i Wielkanoc), [w:] Sztuka życia, zasady dobrego zachowania, etykieta. O zmienności obyczaju w kulturze, red. Katarzyna Łeńska-Bąk, Magdalena Sztandara, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 195–202.

Aleksandrov Vadim, Irina Vlasova, Nikolaj Polishhuk (red.), 1997, Russkie, Moskva: Nauka.

Bańko Mirosław, 2008, Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Barthes Roland, 2001, Lektury, t. 4, przeł. Ewa Wieleżyńska, Warszawa: KR.

Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bogusławski Andrzej, Jan Wawrzyńczyk, 1993, Polszczyzna, jaką znamy. Nowa sonda słownikowa, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Borysławski Rafał, 2002, Posmak niedosytu. Kultura jedzenia, jedzenie kultury, „Er(r)go” 4, s. 139–143.

Fromm Erich, 1997, O sztuce istnienia, przeł. Robert Saciuk, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gasz Agnieszka, 2019, Polskie i rosyjskie czasowniki jedzenia. Studium leksykalnosemantyczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Gruško Elena, Medvedev Jurij, 1995, Slovar' russkih sueverij, zaklinanij, primet i poverij, Nižnij Novgorod: Brat'ja slavjane.

Guiraud Pierre, 1974, Semiologia, przeł. Stanisław Cichowicz, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Hryciuk Renata, Mroczkowska Joanna, 2012, Co wy tam gotujecie? O antropologicznych badaniach nad jedzeniem, „Op. Cit” 43, s. 3–7.

ISJP Bań - Bańko Mirosław (red.), 2000, Inny słownik języka polskiego, t. 1-2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Jarząbek Krystyna, 1994, Gestykulacja i mimika, Słownik, Katowice: Śląsk.

Kiklewicz Aleksander, 2004, Podstawy składni funkcjonalnej, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego.

Kiszka Beata, Wilczek Wioletta, 2018, „Nudle”, „karminadle” i „kreple”, czyli kuchnia śląska bez tajemnic, [w:] Kuchnia w języku i kulturze dawniej i dziś, red. Tomasz Gęsina, Wioletta Wilczek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 131–142.

Kopaliński Władysław, 2007, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa: Muza.

Krejdlin Grigorij, Pereverzeva Svetlana, 2013, Neverbal'nye ritualy i ih raznovidnosti, [w:] Ritual v jazyke i kommunikacii, red. Ljudmila Fedorova, Moskva: Znak, s. 105–118.

Krzyżanowska Anna, 2003, Wyrażenia metaforyczne motywowane czynnością spożywania pokarmów (w j. polskim i francuskim), „Poradnik Językowy” 4, s. 16–26.

Lachowicz Julia, 2019, Gdzie wolno bekać? Gdzie smakują szczury? Dlaczego Japończyk może obrazić się przy toaście? Zdradzamy (etyka podróżnika), https://www.national-geographic.pl/traveler/artykul/etyka-podroznika-podroze-ze-smakiem?page=2#article-content [data dostępu: 11.02.2021].

Leszczak Oleg, 2009, Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia. Doświadczenie potoczne a językowy obraz świata, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu HumanistycznoPrzyrodniczego Jana Kochanowskiego.

Leszczak Oleg, 2010, Lingwosemiotyka kultury. Funkcjonalnopragmatyczna teoria dyskursu, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Lotman Jurij, 2002, Istorija i tipologija russkoj kul'tury, Sankt-Peterburg: Iskusstvo.

Malinowski Bronisław, 1958, Szkice z teorii kultury, przeł. Hanna Buczyńska, Warszawa: Książka i Wiedza.

Maslow Abraham, 2006, Motywacja i osobowość, przeł. Józef Radzicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Masłowska Ewa, 2007, „Swoi” i „obcy” przy wspólnym stole, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 19, s. 109–131.

Milewski Tadeusz, 2004, Językoznawstwo, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Mitrenga Barbara, 2014, Zmysł smaku. Studium leksykalno-semantyczne, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Ogrodowska Barbara, 2000, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, Warszawa: Verbinum.

Pakuła Aleksandra, 2018, Jak odkładać sztućce? Co mówią sztućce?, http://aleksandrapakula.pl/2017/12/02/jak-odkladac-sztucce/ [data dostępu: 11.02.2021].

P'jankova Ksenija, 2013, K voprosu o kommunikativnyh funkcijah pishhi (na materiale slavjanskoj kul'turno-jazykovoj tradicii), [w:] Ritual v jazyke i kommunikacii, red. Ljudmila Fedorova, Moskva: Znak, s. 337–348.

Polański Kazimierz (red.), 1993, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Ossolineum.

Połowniak-Wawrzonek Dorota, 2015, Metafory językowe nawiązujące do czynności przyjmowania pokarmu, Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.

Rojek Tadeusz, 1999, Jak to się je. Savoir-vivre przy stole, Warszawa: Książka i Wiedza.

Sapir Edward, 2010, Język: wprowadzenie do badań nad mową, przeł. Magdalena Buchta, Kraków: Universitas.

Skibińska Elżbieta, 2008, Kuchnia tłumacza. Studia o polsko-francuskich relacjach przekładowych, Kraków: Universitas.

Skowronek Bogusław, 2012, Jedzenie jako tekst kultury. Zarys problemu, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolittteraria” 12, s. 281–289.

Szczerbowski Tadeusz, 2007, Toast jako gatunek mowy, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Russologica” 42, s. 133–142.

Tokarski Ryszard, 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Tolstoj Nikita (red.), 1995, Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar', t. 1, Moskva: Meždunarodnye otnošenija.

USJP Dub - Dubisz Stanisław (red.), 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN [CD].

Warde Alan, Lydia Martens, 2008, Miłe spotkania przy stole, przeł. Paulina Polak, [w:] Socjologia codzienności, red. Piotr Sztompka, Małgorzata Bogunia-Borowska, Kraków: Znak, s. 371–392.

Wieczorkiewicz Anna, 2008, Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Kraków: Universitas.

Wierzbicka Anna, 1970, O rozkoszach jedzenia. Medytacje semantyczne, „Miesięcznik Literacki” 11, s. 118–120.

Wierzbicka Anna, 2009, All people eat and drink. Does this mean that ‘eat’ and ‘drink’ are universal human concepts?, [w:] The linguistics of eating and drinking, red. John Newman, Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, s. 65–90.

Witaszek-Samborska Małgorzata, 2005, Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Żarski Waldemar, 2008, Książka kucharska jako tekst, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Żydek-Bednarczuk Urszula, 2005, Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków: Universitas.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2021.33.117
Data publikacji: 2021-10-12 17:01:54
Data złożenia artykułu: 2021-02-11 11:00:22


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1100
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 640

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Agnieszka Maria Gasz

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.