Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Obraz nienawiści w polszczyźnie (w świetle danych leksykograficznych)
Streszczenie w języku polskim
Artykuł zawiera próbę cząstkowej rekonstrukcji językowego obrazu nienawiści utrwalonego w polszczyźnie. Dokonano jej przy respektowaniu założeń i z wykorzystaniem narzędzi badawczych wypracowanych na gruncie lubelskiej etnolingwistyki kognitywnej. Podstawę materiałową stanowiły dane zaczerpnięte ze słowników języka polskiego (ogólnych i specjalistycznych) dotyczące centralnych nazw pojęcia, tj. nienawidzić i nienawiść – ich dawne i współczesne formy i znaczenia, typowe użycia, relacje do innych jednostek leksykalnych (pokrewieństwa, synonimii, antonimii), kolokacje i frazeologizmy. Przeprowadzona analiza pozwoliła odtworzyć najsilniej ustabilizowane (w polszczyźnie i świadomości jej nosicieli) treści opisowe i wartościujące, składające się na badany koncept. Stwierdzono, że nienawiść to uczucie, które powstaje prymarnie w relacji do drugiego człowieka, sekundarnie – do rzeczywistości w ogóle. Wywołuje je negatywne postrzeganie i ujemna ocena obiektu uczuć, które powodują nieprzyjemne dla podmiotu doznania. To prowadzi do ukształtowania postawy emocjonalno-intelektualno-wolitywnej, którą cechuje głęboka niechęć do kontaktu z obiektem uczuć, a nawet wola działania na jego szkodę. Nienawiść jest uczuciem bardzo silnym i gwałtowanym (niczym żywioł, zwłaszcza ogień), wymykającym się spod kontroli i sprawiającym, że człowiek traci zdolność racjonalnego oglądu rzeczywistości. Cechuje je (długo)trwałość, ale też wewnętrzna dynamika – jego intensywność może się zwiększać lub zmniejszać, na co mogą mieć wpływ podjęte przez człowieka działania.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Abramowicz Maciej, Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2009, Językowo-kulturowy obraz świata na tle porównawczym. Założenia programu „A” (10 VI 2009), „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 21, s. 341–342.
Apresjan Jurij, 1994, Naiwny obraz świata a leksykografia, „Etnolingwistyka” 6, s. 5–12.
Bartmiński Jerzy, 1986, Czym się zajmuje etnolingwistyka?, „Akcent”, nr 4, s. 16–22.
Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 169–183.
Bartmiński Jerzy, 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 109–127.
Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu ‘matki’, [w:] Język a kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 63–83.
Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bartmiński Jerzy, 2009, Aspects of Cognitive Ethnolinguistics, ed. by Jörg Zinken, London: Equinox.
Bartmiński Jerzy, 2020, W poszukiwaniu paradygmatu etnolingwistyki: glosariusz kluczowych terminów i pojęć, „Južnoslavjanski filolog”, kn. 76, z. 2, s. 79–103.
Bauer Zbigniew, 2009, Polskie fora internetowe. Przykład „mowy nienawiści” czy „mowy agresji”?, [w:] Komunikowanie się w mediach elektronicznych. Język, edukacja, semiotyka, red. Mirosław Filiciak, Grzegorz Ptaszek, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, s. 46–59.
Bralczyk Jerzy, 2008, Brutalizacja języka publicznego, [w:] Reverendissimae Halinae Satkiewicz cum magna aestimatione, red. Grzegorz Dąbkowski, Warszawa: Wydawnictwo i Drukarnia Plejada, s. 59–66.
Cegieła Anna, 2014a, Czym jest mowa nienawiści?, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 7–17.
Cegieła Anna, 2014b, Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
ES – Etyka słowa. Wybór opracowań I, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Marta Nowosad-Bakalarczyk, Jadwiga Puzynina, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2017.
Gajda Stanisław, 2002, Agresja językowa w stosunkach międzyludzkich, [w:] Język narzędziem myślenia i działania. Materiały z konferencji zorganizowanej z okazji 100-lecia „Poradnika Językowego” (Warszawa, 10–11 maja 2001 r.), red. Włodzimierz Gruszczyński, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, s. 59–66.
Głowiński Michał, 2009, Retoryka nienawiści, [w:] tegoż, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków: Universitas, s. 236–247.
Kamińska-Szmaj Irena, 2007, Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918–2000, Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Kowalski Sergiusz, Tulli Magdalena, 2003, Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
LASiS – Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. Jerzy Bartmiński, Wydawnictwo UMCS, t. 1: DOM, red. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka, Lublin 2015; t. 2: EUROPA, red. Wojciech Chlebda, Lublin–Opole 2018; t. 3: PRACA, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin 2016; t. 4: WOLNOŚĆ, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński, Lublin–Warszawa 2019; t. 5: HONOR, red. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, Lublin 2017.
Laskowska Elżbieta, 2008, Między językiem ideologii a językiem agresji, [w:] Reverendissimae Halinae Satkiewicz cum magna aestimatione, red. Grzegorz Dąbkowski, Warszawa: Wydawnictwo i Drukarnia Plejada, s. 185–193.
Mikołajczuk Agnieszka, 1996, Kognitywny obraz gniewu we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 8, s. 131–145.
Mikołajczuk Agnieszka, 1999, Gniew we współczesnym języku polskim, Warszawa: Energeia.
Mikołajczuk Agnieszka, 2009, Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Mikołajczuk Agnieszka, 2011, Mówiąc o uczuciach: między naturą i kulturą. O podstawach konceptualizacji uczuć w kontekście semantycznych badań porównawczych, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 23, s. 67–82.
Mikołajczuk Agnieszka, 2013, O radości w ujęciu lingwistycznym: z problemów semantycznych badań porównawczych, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 25, s. 219–238.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 11–29. DOI: 10.17951/et.2017.29.11.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Nowakowska-Kempna Iwona, 1986, Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Nowakowska-Kempna Iwona, 1987, O uczuciach-stanach emocjonalnych. Propozycja analizy semantycznej, „Przegląd Humanistyczny”, z. 3, s. 113–129.
Nowakowska-Kempna Iwona, 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie.
Nowakowska-Kempna Iwona, 2000, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Część II. Data, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie.
Pajdzińska Anna, 1990, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata. Praca zbiorowa, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 87–107.
Pawelec Radosław, 2013, Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW.
Pawelec Radosław, 2019, Wrasta w serce i zatruwa krew. Nienawiść w języku polskim i mediach, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Peisert Maria, 2004, Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Puzynina Jadwiga, 1997, Słowo – wartość – kultura, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska [od cz. 3. Niebrzegowska-Bartmińska], Wydawnictwo UMCS: T. 1. Kosmos, cz. 1. Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2. Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3. Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4. Świat, światło, metale. T. 2. Rośliny, cz. 1. Zboża, Lublin 2017; cz. 2. Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3. Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4. Zioła, Lublin 2019; cz. 5. Drzewa iglaste, Lublin 2020; cz. 6. Drzewa liściaste, Lublin 2021; cz. 7. Krzewy i krzewinki, Lublin 2022.
Taras Bożena, 2013, Agresja. Studium semantyczno-pragmatyczne, Rzeszów: Wydawnictwo URz.
Wierzbicka Anna, 1971, Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Wierzbicka Anna, 2006, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Witosz Bożena, 2010, O dyskursie wykluczenia i dyskursach wykluczonych z perspektywy lingwistycznej, „tekst i dyskurs – text und diskurs”, nr 3, s. 9–25.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.149
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:19
Data złożenia artykułu: 2023-08-10 08:17:27
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Marta Nowosad-Bakalarczyk
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.