Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Etnolingwistyka historyczna – Słownik mitologii polskiej Jana Karłowicza
Streszczenie w języku polskim
W artykule został omówiony etnolingwistyczny aspekt działalności Jana Karłowicza. Badacz ten jest znany przede wszystkim jako redaktor i autor trzech słowników oraz redaktor czasopisma „Wisła”. Stricte etnolingwistyczną pracą Karłowicza jest odnaleziony w 2017 roku Słownik mitologii polskiej, który wpisuje się w nurt etnolingwistyki historycznej, specyficznie rozumianej. Również terminowi mitologia zostało przypisane inne znaczenie od współczesnego: ‘całokształt życia ludzkiego odzwierciedlony w folklorze, wierzeniach i zwyczajach, zarówno przedchrześcijańskich, jak i katolickich’. Autor, wychodząc z założenia, że lud stanowi stadium ewolucyjne narodu pierwotniejsze niż szlachta czy mieszczaństwo, był przekonany, iż badania porównawcze tzw. przeżytków wskażą to, co dawne w polskiej mitologii. Celem takich badań było pokazanie złożoności polskiego widzenia świata i człowieka na tle ogólnosłowiańskim, a nawet znacznie szerszym.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Afanasev Aleksandr N., 1865–1869, Poètičeskie vozzrenija slavjan na prirodu, Moskva: Izd. K. Soldatenkova.
Bartmiński Jerzy, 1992, Nikita Iljicz Tołstoj i program etnolingwistyki historycznej, „Etnolingwistyka” 5, s. 7–13.
Bartmiński Jerzy, 2004, Etnolingwistyka słowiańska – próba bilansu, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 16, s. 9–27.
Bartmiński Jerzy, 2016, O aktualnych zadaniach etnolingwistyki, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 28, s. 7–29. DOI: 10.17951/et.2016.28.7.
Czarnowska Maria, 1817, Zabytki mitologii sławiańskiej w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowywane, „Dziennik Wileński” VI, nr 34, s. 396–408.
Dołęga-Chodakowski Zorian, 1818, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem, „Ćwiczenia Naukowe. Oddział Literatury” II, nr 5, s. 3–32.
Głaz Adam, 2015, Etnolingwistyka daleka i bliska, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 27, s. 7–20. DOI: 10.17951/et.2015.27.7
Karłowicz Jan, 1871, Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe, Warszawa: Skład główny w Księgarni Orgelbranda.
Karłowicz Jan, 1873, Żyd wieczny tułacz. Legenda średniowieczna. Opowiedział i krytycznie rozebrał…, „Biblioteka Warszawska” III, s. 1–13, 214–232.
Karłowicz Jan, 1875, O języku litewskim, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności” II, s. 135–376.
Karłowicz Jan, 1876a, Piękna Meluzyna i królewna Wanda, „Ateneum” II, s. 457–498, III, s. 137–167.
Karłowicz Jan, 1876b, Przyczynki do projektu wielkiego słownika polskiego, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności” IV, s. XIV–XCIV.
Karłowicz Jan, 1881, Podanie o Walterze z Tyńca, „Ateneum” IV, s. 214–234.
Karłowicz Jan, 1888, Folklore, „Wisła” II, s. 84.
Karłowicz Jan, 1899, Mitologia i filozofia, [w:] Prawda. Książka zbiorowa dla uczczenia dwudziestopięcioletniej działalności Aleksandra Świętochowskiego 1870–1895, Lwów: nakł. Księgarni H. Altenberga; K. Grendyszyński, s. 197–205.
Karłowicz Jan, 1901, Najnowsze kierunki badań mitologicznych (podług J. Krála), „Wisła” XV, s. 580–589, 669–682.
Karłowicz Jan, 1984, Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan, [w:] Studia nad polszczyzną kresową, red. Janusz Rieger, Wiaczesław Werenicz, t. III, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 33–81.
Łopaciński Hieronim, 1904, Ludoznawstwo, mitologia, kultura pierwotna, [w:] Życie i prace Jana Karłowicza (1836–1903). Książka zbiorowa wydana staraniem i nakładem redakcji „Wisły”, Warszawa, s. 192–294.
Majewski Erazm, 1904, Jan Karłowicz (zarys życia), [w:] Życie i prace Jana Karłowicza (1836–1903). Książka zbiorowa wydana staraniem i nakładem redakcji „Wisły”, Warszawa, s. 1–30.
Müller Max, 1856, Comparative Mythology. An Essay, London: Routledge.
Müller Max, 1860, A History of Ancient Sanskrit Literature So Far as it Illustrates the Primitive Religion of the Brahmans, London – Edinburgh: Williams and Norgate.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2010, Dwa słowniki etnolingwistyczne – moskiewski i lubelski, [w:] Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu, red. Wojciech Chlebda, Opole: Wydawnictwo UO, s. 21–32.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 11–29. DOI: 10.17951/et.2017.29.11.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2023, „Živaja starina” w programie etnolingwistyki historycznej Nikity Iljicza Tołstoja, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 35, s. 9 – 25. DOI: 10.17951/et.2023.35.9.
Rak Maciej, 2018, „Czwarta piramida” Jana Karłowicza. Kartoteka pierwszego w dziejach polskiej nauki słownika etnolingwistycznego, „LingVaria” XIII, nr 2 (26), s. 183–200. DOI: 10.12797/LV.13.2018.26.13.
Rak Maciej, 2021, Jan Karłowicz w świetle materiałów archiwalnych. Dialektologia, etnolingwistyka i lituanistyka, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Rak Maciej, 2022a, Kartoteka słownika etnolingwistycznego Jana Karłowicza, [w:] I Międzynarodowy Kongres Etnolingwistyczny, red. Ewa Białek, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, t. 2: Obraz świata i człowieka w kulturze ludowej i narodowej, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 117–127.
Rak Maciej, 2022b, Hasło JEŚĆ w ujęciu etnolingwistycznym (na materiale kartoteki Słownika mitologii polskiej Jana Karłowicza), „Prace Filologiczne” 77, s. 375–393. DOI: 10.32798/pf.851.
Sawaniewska-Mochowa Zofia, 1990, Poradnik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej. Słownictwo, Warszawa: Wydawnictwa UW.
SD – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj, t. I: A (Avgust) – G (Gus’), 1995; t. II: D (Davat’) – K (Kroški), 1999; t. III: K (Krug) – P (Perepelka), 2004; t. IV: P (Pereprava čerez vodu) – S (Sito), 2009; t. V: S (Skazka) – Ja (Jaščerica), 2012, Moskva: Meždunarodnye otnošenija.
SKarł – Jan Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków 1900–1911 (t. IV–VI, Jan Karłowicz i Jan Łoś): Nakładem Akademii Umiejętności.
SM – Slavjanskaja mifologija. Ènciklopedičeskij slovar’, red. Svetlana M. Tolstoj, Moskva 2002: Meždunarodnye otnošenija.
SML: Jan Karłowicz, Słowniczek mitologii litewskiej, [w:] Maciej Rak, Jan Karłowicz w świetle materiałów archiwalnych. Dialektologia, etnolingwistyka i lituanistyka, Kraków 2021: Księgarnia Akademicka, s. 164–177.
SMP – Jan Karłowicz, Słownik mitologii polskiej (Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie, sygn. PAU W I–191a).
Sokólska Urszula, 2013, „Przyczynki do projektu wielkiego słownika polskiego” Jana Karłowicza jako źródło wiedzy o warsztacie leksykografa końca XIX w., „Prace Filologiczne” LXIV, cz. 1, s. 351–366.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. I: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. II: Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017; cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3: Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4: Zioła, Lublin 2019; cz. 5: Drzewa owocowe i iglaste, Lublin 2020; cz. 6: Drzewa liściaste, Lublin 2021; cz. 7: Krzewy i krzewinki, Lublin 2022: Wydawnictwo UMCS.
SStp – Słownik staropolski, red. Stanisław Urbańczyk, t. 1: A–Ć, Warszawa 1953–1955; t. 2: D–H, Wrocław–Kraków–Warszawa 1956–1959; t. 3: I–K, Wrocław–Kraków–Warszawa 1960–1962; t. 4: L–M, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963–1965; t. 5: N–Ó, Wrocław–Warszawa–Kraków 1965–1969; t. 6: P–Pożżenie, Wrocław–Warszawa–Gdańsk 1970–1973; t. 7: Póć–Rozproszyć, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973–1977; t. 8: Rozpróchnieć–Szyszki, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1977–1981; t. 9: Ściadły–Używowanie, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982–1987; t. 10: W–Wżgim, Kraków 1988–1993; t. 11: Z–Ż, Kraków 1995–2002.
SW – Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Antoni Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A–G, nakładem prenumeratorów, w drukarni E. Lubowskiego i S-ki, Warszawa 1900; t. II: H–M, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1902; t. III: N–Ó, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1904; t. IV: P–Prożyszcze, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1908; t. V: Próba–R, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1912; t. VI: S–Ś, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Gazety Handlowej”, Warszawa 1915; t. VII: T–Y, tom wydany przez K. Króla i W. Niedźwiedzkiego, z zapomogi Kasy im. Mianowskiego, w drukarni „Współczesnej”, Warszawa 1919; t. VIII: Z–Ż, Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego Instytutu Popierania Nauki, Warszawa 1927.
SWOKarł – Jan Karłowicz, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, z. 1–3, Kraków: Nakładem autora, 1894–1905.
Tylor Edward Burnett, 1871/1896, Primitive Culture. Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art, and Custom, London: J. Murray [pol. wydanie: Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, t. 1, oprac. Jan Karłowicz, tłum. Zofia A. Kowerska, Warszawa: Wydawnictwo „Głosu”; W drukarni F. Csernaka 1896].
Tylor Edward Burnett, 1871/1898, Primitive Culture. Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Language, Art, and Custom, London: J. Murray [pol. wydanie: Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, t. 2, oprac. Jan Karłowicz, tłum. Zofia A. Kowerska, Warszawa 1898].
Tylor Edward Burnett, 1881/1889, Anthropology. An Introduction to the Study of Man and Civilization, London: Macmillan and Co. [pol. wydanie: Antropologia. Wstęp do badania człowieka i cywilizacji, tłum. Aleksandra Bąkowska, Warszawa: Nakład tygodnika „Prawda” 1889].
Życie i prace: Życie i prace Jana Karłowicza (1836–1903). Książka zbiorowa wydana staraniem i nakładem redakcji „Wisły”, Warszawa 1904..
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.317
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:38
Data złożenia artykułu: 2023-11-13 23:58:28
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2024 Maciej Rak
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.