Opozycja svij ‘swój’ – czużyj ‘obcy’: co zmieniło się podczas inwazji Rosji na Ukrainę?

Svitlana Martinek

Streszczenie w języku polskim


Lingwistyka kognitywna bada pojęciowe struktury ludzkiej świadomości poprzez ich przejawy językowe, a więc zapewnia nowe podejście do badań opozycji binarnych. Pomimo licznych badań na ten temat, wiele postawionych tu pytań dotyczących opozycji swój–obcy nie doczekało się pełnej analizy. Opozycje binarne nie są całkowicie stabilnymi strukturami nieodłącznie związanymi z ludzką świadomością, musimy je badać w obrębie określonych kultur językowych i uwzględniając modyfikacje w różnych okresach czasu. W artykule przedstawiono empiryczne badanie binarnej opozycji svij ‘swój’ – czużyj ‘obcy’ w świadomości osób mówiących po ukraińsku w oparciu o metodę eksperymentu skojarzeniowego przeprowadzonego w okresie od 6 listopada 2022 r. do 29 lutego 2024. Uzyskane dane porównano z wynikami eksperymentów zapisanymi w Asocjacyjnym słowniku języka ukraińskiego (2007). Celem pracy jest analiza binarnej opozycji svij ‘swój’ – czużyj ‘obcy’oraz zmian w jej treści i cechach wartościujących, które zaszły w świadomości osób ukraińskojęzycznych w trakcie wojny rosyjsko-ukraińskiej.


Słowa kluczowe


eksperyment skojarzeniowy; opozycja binarna; posiadanie zbywalne i niezbywalne; skala posiadania; wartości

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Aikhenvald, Alexandra Y. 2013. Possession and ownership: a cross-linguistic perspective. In Possession and Ownership. A Cross-Linguistic Typology. Eds. Aleksandra I. Aikhenvald, Robert M. W. Dixon. 1–64. Oxford: Oxford University Press.

Aikhenvald, Alexandra Y. 2019. Expressing ‘possession’: Motivation, meanings, and forms. In Possession in Languages of Europe and North and Central Asia. Eds. Lars Johanson, Lidia Federica Mazzitelli, Irina Nevskaya. 7–25. John Benjamins Publishing Company.

Bartmiński, Jerzy. 2007. Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 19: 35–59.

Bartmiński, Jerzy. 2017. Ethnolinguistics in the Year 2016. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 28: 9–31. DOI: 10.17951/et.2016.28.7

Bartmiński, Jerzy, Monika Grzeszczak. 2014. Jak rekonstruować kanon wartości narodowych i europejskich? Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 26: 21–44.

Baudouin de Courtenay, Jan. 1893. Próba teorii alternacji fonetycznych. Kraków: Akad. Umiejętności.

Branchini, Erika, Elena Capitani, Roberto Burro, Ugo Savardi, Ivana Bianchi. 2021. Opposites in reasoning processes: Do we use them more than we think, but less than we could? Frontiers in Psychology 12: 715696. DOI: 10.3389/fpsyg.2021.715696

Chappell, Hilary, William McGregor. 1996. Prolegomena to a theory of inalienability. In The Grammar of Inalienability: A Typological Perspective on Body-part Terms and the Part-whole Relation. 3–30. Berlin and New York: Mouton de Gruyter.

Chlebda, Wojciech. 2007. Kiedy swój staje się obcym. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 19: 89–98.

Chlebda, Wojciech. 2017. Jak (w Polsce) zostać innym? In Obcy/Inny – analiza przypadków. Eds. Małgorzata Karwatowska, Robert Litwiński, Adam Siwiec. 13–25. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Chlebda, Wojciech. 2018. Rozumienie obcego i innego w perspektywie wybranych dyscyplin naukowych. In OBCY, INNY - propozycje aplikacji pojęciowych. Eds. Małgorzata Karwatowska, Robert Litwiński, Adam Siwiec. 29–35. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Danesi, Marcel. 2009. Opposition theory and the interconnectedness of language, culture, and cognition. Sign Systems Studies 37(1/2): 1141.

Derrida, Jacques. 1982a. Margins of Philosophy. Chicago: University of Chicago Press.

Derrida, Jacques. 1982b. Positions. Chicago: University of Chicago Press.

Gawarkiewicz, Roman. 2023. Nie-swój w językowym obrazie świata polskich studentów. Refleksja językoznawcza. Horyzonty Wychowania: Oswajanie obcości. 22(61): 47–56. DOI: 10.35765/hw.2023.2261.06

Grzegorczykowa, Renata. 2008. Od wspólnoty do obcości. Rozwój znaczeniowy polskiego przymiotnika obcy na tle słowiańskim. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 20: 39–50.

Heine, Bernd. 1997a. Cognitive Foundations of Grammar. Oxford and New York: Oxford University Press.

Heine, Bernd. 1997b. Possession: Cognitive Sources, Forces, and Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.

Heylen, Kris, José Tummers, Dirk Geeraerts. 2008. Methodological issues in corpus-based Cognitive Linguistics. In Cognitive Sociolinguistics: Language Variation, Cultural Models, Social Systems. Eds. Gitte Kristiansen, René Dirven. Berlin, New York: De Gruyter Mouton. 91–128. DOI: 10.1515/9783110199154.2.91

Ivanov, Vyacheslav Vs., Vladimir N. Toporov. 1965. Slavyanskiye yazykovyye modeliruyushchiye semyoticheskiye sistemy: Drevniy period. Moskva: Nauka.

Ivanov, Vyacheslav Vs., Vladimir N. Toporov. 1974. Issledovaniya v oblasti slavyanskikh drevnostey: Leksicheskiye i frazeologicheskiye voprosy rekonstruktsii tekstov. Moskva: Nauka.

Jakobson, Roman. 1971 [1957]. Shifters, verbal categories, and the Russian verb. In Selected Writings II. 130–147. The Hague: Mouton.

Jespersen, Otto. 2007 [1922]. Language: Its Nature and Development. Routledge.

Jung, Carl Gustav. 2008 [1954]. On the nature of the psyche. In Collected Works of C.G. Jung: Structure Dynamics of the Psyche. Vol. 8. Ed. Gerhard Adler. Transl. Richard Francis Carrington Hull. 159–234. Princeton: Princeton University Press.

Khobzey, Natalya. 2008. Opozytsiya sviy – chuzhyy u movnomu prostori L'vova. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 20: 297–309.

Krawczak, Karolina, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Marcin Grygiel. 2022. Introduction. Analogy and contrast in language: Theoretical and empirical insights from Cognitive Linguistics. In: Analogy and Contrast in Language: Perspectives from Cognitive Linguistics Eds. Karolina Krawczak, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Marcin Grygiel. 1–12. John Benjamins. DOI: 10.1075/hcp.73.00kra

Lakoff, George, Mark Johnson. 1999. Philosophy in the Flesh: The Embodied Mind and its Challenge to Western Thought. New York: Basic Books.

Langacker, Ronald. 2022. What could be more fundamental? In Analogy and Contrast in Language: Perspectives from Cognitive Linguistics. Eds. Karolina Krawczak, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Marcin Grygiel. 15–45. John Benjamins. DOI: 10.1075/hcp.73.01lan

Lévy-Bruhl, Lucien. 1914. L’expression de la possession dans les langues mélanésiennes. Mémoires de la Société de linguistique de Paris 19(2): 96–104.

Levi-Strauss, Claude. 1968. Structural Anthropology. New York: Basic Books.

Lorenz, Konrad. 1966. On Aggression. London: Methuen.

Lyons, John. 1977. Semantics. Vol. 2. Cambridge: Cambridge University Press.

Maciuszak, Kinga. 2008. The Persian suffix -(e)stan ‘the land of’. Studia Etymologica Cracoviensia 13: 119–140.

Martinek, Svitlana. 2002. The role of an associative experiment in revealing of conceptual structures. In Cognitive Linguistics Today. Eds. Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Patrick James Melia. 97–108. Frankfurt/Main: Peter Lang.

Martinek, Svitlana. 2004. The role of the associative experiment in the profiling of concepts. In Imagery in Language. Festschrift in Honour of Professor Ronald W. Langacker. Eds. Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Alina Kwiatkowska. 489–498. Frankfurt am Main: Peter Lang Pub Inc.

Martinek, Swietłana. 2008. Opozycja swój/obcy w świadomości współczesnych rodzimych użytkowników języka i kultury ukraińskiej. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 20: 281–296.

Nichols, Johanna, Balthasar Bickel. 2013. Possessive classification. In WALS Online. Eds. Matthew S. Dryer, Martin Haspelmath. DOI: 10.5281/zenodo.7385533

Niebrzegowska-Bartmińska, Stanisława. 2020. Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Parakhonskyy, Borys, Halyna Yavorska. 2019. Ontolohiya viyny i myru: bezpeka, stratehiya, smysl. Kyjiv: NISD.

Saussure, Ferdinand de. 1966 [1916]. Course in General Linguistics. Eds. Charles Bally, Albert Sechehaye. Transl. Wade Baskin. New York, Toronto, London: McGraw-Hill Book Company.

Possession as an Operational Dimension of Language. Tübingen: Günter Narr Verlag.

Tabakowska, Elżbieta. 2022. Diagrammatic iconicity and rendering time in a narrative text: Analogies and contrasts. In Analogy and Contrast in Language: Perspectives from Cognitive Linguistics. Eds. Karolina Krawczak, Barbara Lewandowska-Tomaszczyk, Marcin Grygiel. 15–45. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. DOI: 10.1075/hcp.73.02tab

Talmy, Leonard. 2007. Foreword. In Methods in Cognitive Linguistics. Eds. Monica Gonzalez-Marquez, Irene Mittelberg, Seana Coulson, Michael J. Spivey. XI–XXI. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Tolstaya, Svetlana. 2004. Oppozitsii semanticheskyje. In Slavyanskiye drevnosti: Etnolingvisticheskiy slovar’. Ed. N. I. Tolstoy. Vol. 3. 557–558. Moskva: Mezhdunarodnyye otnosheniya.

Tolstaya, Svetlana. 2015. Obraz mira v tekste i rituale. Moskva: Russkiy fond sodeystviya obrazovaniyu i nauke.

Tolstoy, Nikita I. 1987. O prirode svyazey binarnykh protivopostavleniy tipa pravyy-levyy, muzhskoy–zhenskiy. In Yazyki kul’tury i problemy perevodimosti. 169–183. Moskva: Nauka.

Tolstoy, Nikita I. 1988. Istoriya i struktura slavyanskikh yazykov. Moskva: Nauka.

Tsunoda, Tasaku. 1996. The possession cline in Japanese and other languages. In The Grammar of Inalienability: A Typological Perspective on Body Part Terms and the Part-Whole Relation. Eds. Hilary Chappell, William McGregor. 565–630. Berlin and Boston: De Gruyter Mouton. DOI: 10.1515/9783110822137.565

van Dijk, Teun. 2006. Discourse and manipulation. Discourse and Society 17: 359–383.

Zasiekina, Larysa, Serhii Zasiekin, Victor Kuperman. 2023. Post-traumatic stress disorder and moral injury among Ukrainian civilians during the ongoing war. Journal of Community Health 48: 784–792. DOI: 10.1007/s10900-023-01225-5

Zhuykova, Marharyta. 2007. Slavyanskiy koren’ pust- v kontekste kontseptual’noy oppozitsii “svoy–chuzhoy”. Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury 19: 211–224.

Zolotarev, Aleksandr M. 1964. Rodovoy stroy i pervobytnaya mifologiya. Moskva: Nauka.

Zuckerman, Solly. 1999a. Biological basis of the sense of property. In The Social Life of Monkeys and Apes. 403–422. Routledge.

Zuckerman, Solly. 1999b. The biological background of human social behaviour. In The Social Life of Monkeys and Apes. 423–434. Routledge.

Sources

ESUM – Etymolohichnyy slovnyk ukrayins'koy movy. Vols. 1-7. Ed. Oleksandr S. Mel'nychuk. Contributors: R. V. Boldyryev, V. T. Kolomijets', T. B. Lukinova, O. S. Mel'nychuk, V. H. Sklyarenko, I. A. Stoyanov, A. M. Šamota. Vol. 5, 1982. Kyiv: Naukova dumka.

PSSUM 2000 – Praktychnyy slovnyk synonimiv ukrains'koy movy. Svyatoslav Karavanskyy. Kyiv: Ukrains'ka knyha.

SUM 1970–1980 – Slovnyk ukrains'koy movy. Vols. 1-11. Ed. Ivan Bilodid. Kyiv: Naukova dumka.

UAS 2007 – Martinek, Svitlana. 2007. Ukrayins'kiy asotsiatyvnyy slovnyk. Vols. 1-2. Vol. 1: Vid stymulu do reaktsii. L'viv: Vydavnychyy tsentr LNU imeni Ivana Franka.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2024.36.37
Data publikacji: 2024-08-09 22:16:07
Data złożenia artykułu: 2024-04-17 15:22:24


Statystyki


Widoczność abstraktów - 547
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 128

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Svitlana Martinek

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.