Żart jako próba przełamywania stereotypu niepełnosprawności
Streszczenie w języku polskim
Autorka przedstawia rolę dowcipów w zmienianiu stereotypu osób niepełnosprawnych. Materiał analizy stanowią znalezione w Internecie dowcipy słowne oraz memy rozpowszechniane przez samych niepełnosprawnych, a zatem nie złośliwie wyśmiewające, lecz bliższe temu, co Kleiner nazwał śmiechem życzliwym i miłującym. Takie komunikaty budują poczucie wspólnoty i jednocześnie pozwalają osobom spoza niej na bezpieczne oswajanie lęków przed innością i przebudowę własnej stereotypowej wizji osób niepełnosprawnych. Zdaniem autorki mechanizm ten można wyjaśnić uruchamianiem przez żarty sprzecznych ram konceptualnych, co wywołuje efekt komiczny, rozładowujący napięcie pojawiające się w kontakcie z tym, co inne i nieznane. Jedną z przywoływanych ram jest stereotyp osoby niepełnosprawnej, naznaczonej Goffmanowskim piętnem, które przyćmiewa wszystkie jej cechy poza widocznym kalectwem i powoduje postrzeganie jej wyłącznie jako kogoś na wózku, osoby bez ręki itp. Włączenie danej osoby do kategorii ‘niepełnosprawny’ uruchamia stereotypową, kulturowo ugruntowaną wiedzę – nieprawdziwą, lecz zapewniającą poczucie bezpieczeństwa. Cechy stereotypowo przypisywane przez Polaków osobom niepełnosprawnym autorka omawia, odwołując się do badań socjologicznych. Bezpieczny śmiech z Innego pozwala na zmianę schematów poznawczych, a w rezultacie może pomóc zmienić stygmatyzujący sposób postrzegania niepełnosprawności, rozpowszechniony w polskim społeczeństwie.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bachtin Michał, 1970, Problemy poetyki Dostojewskiego, tłum. Natalia Modzelewska, Warszawa.
Barnes Colin, Mercer Geof, 2014, Niepełnosprawność, tłum. Piotr Morawski, Warszawa.
Bartmiński Jerzy, 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki, [w:] Język a kultura, t. 12. Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 63-83.
Brzozowska Dorota, 2000, O dowcipach polskich i angielskich, Opole.
Brzozowska Dorota, 2008, Polski dowcip etniczny. Stereotyp a tożsamość, Opole.
Byra Stanisława, 2010, Mechanizmy kształtowania się stereotypów dotyczących osób z niepełnosprawnością, [w:] Maria Chodkowska, Stanisława Byra, Zdzisław Kazanowski, Danuta Osik-Chudowolska, Monika Parchomiuk, Beata Szabała, Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją, Lublin, s. 33-48.
Czykwin Elżbieta, 2007, Stygmat społeczny, Warszawa.
Fillmore Charles, 1977, Scenes-and-frames semantics, [w:] Linguistics Structures Processing, red. Antonio Zampolli, Amsterdam, s. 55-81.
Goffman Erving, 2005, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, tłum. Aleksandra Dzierżyńska, Joanna Tokarska-Bakir, Gdańsk.
Grzybowski Przemysław, 2014, Beka z nienormalsów, czyli satyryczny obraz niepełnosprawnych w kulturze masowej, „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej” 6/2014, s. 9-32.
Jakubowska-Mroskowiak Honorata, Mroczkowska Dorota, 2004, Karnawalizacja cielesności – emancypacja czy nowe zniewolenie?, [w:] Ludyczny wymiar kultury, red. Jan Grad, Hanna Mamzer, Poznań, s. 85-94.
Kleiner Juliusz, 1956, Z zagadnień komizmu, [w:] tegoż, Studia z zakresu teorii literatury, Lublin, s. 99-115.
Kurcz Ida, 1994, Zmienność i nieuchronność stereotypów. Studium na temat roli stereotypów w reprezentacji umysłowej świata społecznego, Warszawa.
Ostrowska Antonina, 2015, Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993-2013, Warszawa.
Raskin Victor, 1984, Semantic Mechanisms of Humor, Dordrecht.
Rydzewski Michał (red.), 2011, Autoportret. Być mamą niepełnosprawną w Polsce, Warszawa.
Rynkiewicz Justyna, 2012, Kognitywne spojrzenie na poczucie humoru, „Via Mentis” 1 (1/2012), s. 86-98.
Skubaczewska-Pniewska Anna, 2000, Teoria karnawalizacji literatury Michała Bachtina, [w:] Teoria karnawalizacji. Konteksty i interpretacje, red. Andrzej Stoff, Anna Skubaczewska-Pniewska, Toruń, s. 11-31.
Wolińska Jolanta, 2015, Percepcja, stereotyp niepełnosprawności – perspektywa aktora i obserwatora, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, s. 45-66.
Żygulski Kazimierz, 1976, Wspólnota śmiechu, studium socjologiczne komizmu, Warszawa.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2019.31.211
Data publikacji: 2019-10-11 20:09:57
Data złożenia artykułu: 2018-05-22 11:46:08
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Justyna Winiarska
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.