Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Miejsce jako kategoria językowo-kulturowe we frazemach z pola leksykalno-semantycznego DIABEŁ
Streszczenie w języku polskim
Autorka poddała analizie frazemy z komponentem o znaczeniu ‘diabeł’ i ‘diabelski’, wyekscerpowane ze słowników dokumentujących polszczyznę dialektalną oraz ogólną odmianę polszczyzny (polszczyznę literacką). Założyła, iż opis miejsca jako kategorii językowo-kulturowej, uwidaczniającej się w tej grupie frazemów, będzie miał charakter niedyferencjalny oraz panchroniczny, starała się jednak uwzględnić zjawiska charakterystyczne dla każdego z dwóch obszarów językowo-kulturowych: tradycyjna kultura ludowa i kultura współczesna. W prezentowanych w artykule jednostkach kategoria miejsce występuje albo w planie wyrażania (nazwa miejsca jest komponentem frazemu), albo w planie treści (miejsce jest znaczeniem frazemu), jej wykładnikiem jest appellativum lub nomen proprium. Przeprowadzona analiza pozwoliła ukazać kilka aspektów funkcjonowania tej kategorii we frazemach z pola leksykalno-semantycznego diabeł: (1) dokumentacja kultury ludowej (kultury duchowej, wierzeń ludowych z zakresu demonologii), (2) miejsce jako kategoria wartościowana oraz wartościująca, z uwzględnieniem opozycji swoi – obcy, (3) ilustracja przeobrażeń cywilizacyjnych i zmian kulturowych (wieś i miasto).
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Adamczewski Jan, 2004, Legendy starego Krakowa, wyd. 7. zmienione, Kraków.
Adamczewski Jerzy, 2005, Młynarstwo magiczne, Wrocław.
Adamowski Jan, 1993, Struktura i przebieg łysogórskiego sabatu, „Twórczość Ludowa”, nr 1/2, s. 21–30.
Adamowski Jan, 1995, Sakralizacja przestrzeni w polskiej kulturze ludowej, [w:] Folklor – sacrum – religia, red. Jerzy Bartmiński, Maria JasińskaWojtkowska, Lublin, s. 20–31.
Adamowski Jan, 1995, Warunki i okoliczności wyjazdu na Łysą Górę, „Twórczość Ludowa”, nr 2/3, s. 15–19.
Adamowski Jan, 1996/1997, Czas i częstotliwość łysogórskich sabatów, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, vol. XIV/V, sectio FF, s. 399–409.
Adamowski Jan, 1998, Formy uobecniania i organizowania przestrzeni w tekście (na materiale folkloru polskiego), [w:] Tekst. Problemy teoretyczne, red. Jerzy Bartmiński, Barbara Boniecka, Lublin, s. 135–152.
Adamowski Jan, 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin.
Adamowski Jan, 2000, Droga na łysogórski sabat czarownic, „Literatura Ludowa”, nr 3, s. 23–35.
Adamowski Jan, 2005, Językowo-kulturowy obraz miast polskich zawarty w przysłowiach, „Twórczość Ludowa”, nr 1/ 4, s. 30–37.
Adamowski Jan (red.), 2005a, Przestrzeń w języku i kulturze. Analiza tekstów literackich i wybranych dziedzin sztuki, Lublin.
Adamowski Jan (red.), 2005b, Przestrzeń w języku i kulturze. Problemy teoretyczne. Interpretacje tekstów religijnych, Lublin.
Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1999a, Moczary, [w:] SSiSL I/2, s. 441–446.
Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1999b, Trzęsawisko, [w:] SSiSL I/2, s. 437–441.
Benetowa Sara, 1936, Konopie w wierzeniach i zwyczajach ludowych, Warszawa.
Bizior Renata, 2014, Częstochowa w przysłowiach – o językowokulturowym obrazie miasta, [w:] Parémie národů slovanskbch VII, red. Eva Mrhačová, Jiři Muryc, Urszula Kolberová, Ostrava, s. 49–56.
Borek Henryk, 1972, Opolszczyzna w świetle nazw miejscowych, Opole.
Brzozowska Małgorzata, Diabelski kamień, [w:] SSiSL I/1, s. 386–390.
Chlebda Wojciech, 1991/2003, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Łask, wyd. 2. uzup. [wyd. 1, Opole 1991].
Chlebda Wojciech, 1993/2001, Frazematyka, [w:] Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 335–342. Pierwodruk: [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław, s. 327–334.
Czarnowski Stefan, 1939, Podział przestrzeni i jej ograniczenie w religii i magii, Warszawa. Odbitka z „Przeglądu Socjologicznego” 7, 1939.
Dźwigoł Renata, 2005, Poleski diabeł – próba charakterystyki etnograficznej i językoznawczej, [w:] Od strony kresów. Studia i szkice, część III, red. Halina Bursztyńska, Kraków, s. 270–274.
Dźwigoł Renata, 2011, Diabeł tkwi… we frazeologii, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis” 90: „Studia Russologica” IV. Europa Słowian w świetle socjo- i etnolingwistyki. Przeszłość, teraźniejszość, red. Elżbieta Książek, Maria Wojtyła-Świerzowska, s. 42–51.
Dźwigoł Renata, 2014, O „diabelskich” nazwach i nazwaniach, [w:] Polono-Slavica in honorem Maria Wojtyła-Świerzowska, red. naukowa Leszek Bednarczuk, Halina Chodurska, Anna Mażulis-Frydel, Krakowskie Studia Slawistyczne II, Kraków, s. 77–90.
Dźwigoł Renata, 2015, „Mała ojczyzna” Ślązaka we frazeologizmach i przysłowiach gwarowych (Śląsk Cieszyński, Górny Śląsk, Śląsk Opolski), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis” 190: „Studia Linguistica” X, s. 15–39.
Dźwigoł Renata, 2016a, Nazwy z zakresu kultury materialnej motywowane pojęciami z zakresu kultury duchowej, [w:] Dialog z Tradycją, t. 5: Językowe dziedzictwo kultury materialnej, red. Ewa Młynarczyk, Ewa Horyń, Kraków, s. 15–33.
Dźwigoł Renata, 2016b, Ślady wierzeń ludowych odzwierciedlone w jednostkach frazeologicznych, [w:] W kręgu dawnej polszczyzny II, red. Maciej Mączyński, Ewa Horyń, Ewa Zmuda, Kraków, s. 333–358.
Handke Kwiryna, Popowska-Taborska Hanna, Galsterowa Irena, 1996, Nie dajmy zginąć słowom. Rzecz o odchodzącym słownictwie, Warszawa.
Jaracz Małgorzata, 2003a, O nazewnictwie geograficznym we frazeologii (na podstawie „Nowej księgi przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich” pod red. Juliana Krzyżanowskiego). Rekonesans badawczy, [w:] Metodologia badań onomastycznych, red. Maria Biolik, Olsztyn, s. 447–456.
Jaracz Małgorzata, 2003b, Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. 2, red. Mirosława Białoskórska, Aleksandra Belchnerowska, Szczecin, s. 113–123.
Knoop Otto, 1895, Podania i opowiadania z W. Ks. Poznańskiego, przeł. Z. A. Kowerska, „Wisła”, t. 9, s. 305–344 [cz. 2].
Kolbuszewski Jacek, 1998, Polskie diabły górskie [w folklorze góralskim], [w:] Diabeł w literaturze, red. Tadeusz Błażejewski, Łódź, s. 17–33.
Krawczyk-Tyrpa Anna, 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
Kujawska Monika, Łuczaj Łukasz, Joanna Sosnowska, Piotr Klepacki, 2016, Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław.
Marczewska Marzena, 1999, Wierzba – drzewo diabelskie (z rozważań nad ludowym językowym obrazem drzewa), „Kieleckie Studia Filologiczne” 13, s. 67–79.
Marczewska Marzena, 2002, Wierzba, [w:] tejże Drzewa w języku i kulturze, Kielce, s. 188–217.
Masłowska Ewa, 2009, Kaszubi – swoi czy obcy?, [w:] Polszczyzna za granicą jako język mniejszości i języki mniejszościowe w Polsce, red. Anna Zielińska, Ewa Dzięgiel, t. 1, Warszawa, s. 171–183.
Masłowska Ewa, Niebrzegowska Stanisława, 1999, Błoto, [w:] SSSL I/2, s. 446–456.
Matusiak-Kempa Iza, Naruszewicz-Duchlińska Alina, 2016, Toponimy jako świadectwo regionalnych wartości religijnych na przykładzie nazewnictwa na Warmii i Mazurach, [w:] Slavica Onomastica Regionalia. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Jerzemu Dumie, Olsztyn, s. 113–121.
Niebrzegowska Stanisława, 1999a, Bagno, [w:] SSiSL I/2, s. 427–436.
Niebrzegowska Stanisława, 1999b, Błota, [w:] SSSiL I/2, s. 457–460.
Niebrzegowska Stanisława, 1999c, „Czart na bagnach złoto suszy”. Konceptualizacja bagna w polskiej tradycji ludowej, [w:] Folklorystyczne i antropologiczne opisanie świata. Księga ofiarowana Profesor Danucie Simonides, red. Teresa Smolińska, Opole, s. 293–303.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2017, Jakie dane są relewantne etnolingwistycznie?, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 29, s. 11–29. DOI: 10.17951/et.2017.29.11.
Nowakowska Alicja, 2001, Zestawienie – termin – frazeologizm, [w:] Współczesna leksyka, red. Kazimierz Michalewski, cz. 2, Łódź, s. 33–40.
Nowakowska Alicja, 2011, Chrematonimiczny potencjał frazeologii, [w:] Chrematonimy jako fenomen współczesności, red. Maria Biolik, Jerzy Duma, Olsztyn, s. 339–346.
Piątkowska Ignacja, 1889, Z życia ludu sieradzkiego, „Wisła”, t. 3, s. 479–530.
Piątkowska Ignacja, 1898, Obyczaje ludu ziemi sieradzkiej. Szkic etnograficzny, „Lud”, t. 4, s. 410–435.
Pomierska – Pomierska Justyna, Przysłowia kaszubskie, Studium z paremiografii i paremiologii, Gdańsk 2013.
Popowska-Taborska Hanna, 1993/1998, Odzwierciedlenie pojęć „swoi” i „obcy” w kaszubszczyźnie, artykuł z 1993 r., przedruk [w:] tejże, Szkice z kaszubszczyzny. Leksyka, zabytki, kontakty językowe, Gdańsk, s. 96–101.
Przymuszała – Przymuszała Lidia, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole 2013.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. 1. Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. 2. Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017; cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3: Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4: Zioła, Lublin 2019.
Stomma Ludwik, 1986, Antropologia kultury wsi polskiej XIX w., Warszawa.
Tokarski Ryszard, 1992, Obraz wsi utrwalony w języku, „Prace Filologiczne” XXXVII, s. 269–280.
Tomiccy Joanna i Ryszard, 1975, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa.
Wójtowicz Magdalena, 2016, Liczby a sacrum w folklorze polskim, [w;] Sacrum w kulturze tradycyjnej i współczesnej, red. Jan Adamowski, Mariola Tymochowicz, Lublin–Wrocław, s. 43–54.
Żywicka Beata, 2007, Miejsca i wartości. Zmiany w językowym obrazie przestrzeni we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2020.32.191
Data publikacji: 2020-12-08 11:10:12
Data złożenia artykułu: 2019-02-06 11:36:59
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Renata Teresa Dźwigoł
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.