O pewnym typie konstrukcji deagentywnych w językach polskim, rosyjskim i bułgarskim (perspektywa etnoskładniowa)

Dimka Vasileva Savova

Streszczenie w języku polskim


W artykule zaprezentowano jeden szczególny typ konstrukcji deagentywnej, która czynności mające swojego wykonawcę przedstawia w taki sposób, jakby były pozbawione wykonawcy. Na podstawie analiz przeprowadzonych przez Annę Wierzbicką, Jurija Apresjana, Jurija Kniazewa oraz materiałów językowych zgromadzonych w Narodowym Korpusie Języka Polskiego, autorka dokonuje analizy danych z trzech języków słowiańskich: polskiego, rosyjskiego i bułgarskiego. Dostrzega cel pragmatyczny realizowany przez użycie konstrukcji deagentywnych badanego typu – zmianę aktywnej roli wykonawcy na rolę biernego uczestnika. Wyróżnia pięć stanów rzeczy ujmowanych w tej konstrukcji: 1. czynności o charakterze fizycznym, których jakość realizacji jest niezależna od woli wykonawcy; 2. procesy umysłowe lub percepcyjne niepoddające się kontroli człowieka; 3. czynności i procesy zależne od okoliczności zewnętrznych; 4. działania bezpośrednio związane z ludzką psychiką; 5. impulsy oraz stany fizjologiczne i emocjonalne, które w niewielkim stopniu zależą, a czasami w ogóle nie zależą od woli człowieka. Z przeprowadzonych obserwacji wynika, że specyfiką języka polskiego jest przekonanie, że działania człowieka są kontrolowane z zewnątrz przez coś nieokreślonego; język rosyjski charakteryzuje potrzeba uwydatniania świata wewnętrznego experiencera, a język bułgarski podkreśla wagę kontroli nad stanami emocjonalnymi i fizjologicznymi.


Słowa kluczowe


etnoskładnia; konstrukcje bezosobowe; podmiot w celowniku; czasowniki zwrotne; deagentywność

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Apresjan Jurij D., 2003, Fundamental’naja klassifikacija predikatov i sistemnaja leksikografija, [w:] Grammatičeskie kategorii: ierarchii, svjazi, vzaimodejstvie. Materialy meždunarodnoj naučnoj konferencii. Sankt-Peterburg, 22--24 sentjabrja 2003 g., red. Viktor S. Chrakovskij, Sankt-Peterburg, s. 7–21, [http://iling.spb.ru/typo/materials/gc03pdf/apresjanspb2003.pdf; dostęp: 29.01.2019].

Apresjan Jurij D., 2006, Osnovanija sistemnoj leksikografii, [w:] Jazykovaja kartina mira i sistemnaja leksikografija, red. Jurij D. Apresjan, Moskva, s. 33–160.

Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2004, Dynamika kategorii punktu widzenia w języku, tekście i dyskursie, [w:] Punkt widzenia w języku i w kulturze, red. Jerzy Bartmiński, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Ryszard Nycz, Lublin, s. 321–358.

Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin.

Grepl’ Miroslav, 1967, K suščnosti tipov predloženij v slavjanskich jazykach, „Voprosy jazykoznanija”, z. 5, s. 60–68.

Knjazev Jurij P., 2007, Grammatičeskaja semantika: Russkij jazyk v tipologičeskoj perspektive, Moskva.

Korytkowska Małgorzata, 1990, Z problematyki składni konfrontatywnej. Na przykładzie bułgarskich i polskich zdań bezpodmiotowych, Wrocław--Warszawa--Kraków--Gdańsk--Łódź.

Langacker Ronald, 2009, Gramatyka kognitywna: wprowadzenie, Kraków.

Savova Dimka, 2014, Deagentivnostta v b”lgarskija ezik i nejnoto izrazjavane (v s”postavka s”s sr”bskija ezik), Sofija.

Savova Dimka, 2018a, Sintaktični konstrukcii s logičeski subekt ‘glagol + mi se’ v b”lgarskija ezik, „Slavia meridionalis”, z. 18.

Savova Dimka, 2018b, Nabljudenija v”rhu deagentivnostta w polski i b”lgarski tekstove, „Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie”, z. 7, s. 25--46.

Wierzbicka Anna, 1999, Etnoskładnia i filozofia gramatyki, [w:] Język – umysł – kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa, s. 341--401.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2019.31.121
Data publikacji: 2019-10-11 20:09:51
Data złożenia artykułu: 2019-05-28 16:07:32


Statystyki


Widoczność abstraktów - 974
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 483

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2019 Dimka Vasileva Savova

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.