Skansen czy skarbnica? Obraz kultury materialnej bydgoszczan zapisany w ich gwarze miejskiej (analiza etymologiczna)

Andrzej S. Dyszak

Streszczenie w języku polskim


Przedmiotem opisu są nazwy ubioru, wyposażenia mieszkania, przedmiotów codziennego użytku, narzędzi, środków transportu, jakie zawiera leksyka gwary bydgoskiej. Słownictwo to przynosi zarówno nazwy ubioru wierzchniego, np. buksy ‘spodnie’, jak i ubioru spodniego, np. badeje ‘kapielówki’, nazwy nakryć głowy, np. lujmycka ‘czapka luja’, nazwy obuwia, np. kropusy ‘męskie buty z cholewami’. Najbliższym otoczeniem człowieka bez wątpienia jest mieszkanie. Gwarowe nazwy wyposażenia kuchennego mają niemieckie źródłosłowie, por. ausgust ‘zlew kuchenny’, kastrolka ‘rondel’. Podobnie nazwy trzech stołków różniących się wysokością. Najniższy nazywany był ryczką, nieco wyższy to szemel, a najwyższy – hoker. Analizowane teksty z gwarą bydgoską przynoszą także nazwy artefaktów niezbędnych do wykonywania codziennych czynności, jak sprzątanie, np. szruber ‘szczotka ryżowa’, czy pranie, np. balia ‘duża drewniana wanna’. Osobne miejsce w obrazie kultury materialnej bydgoszczan zajmuje słownictwo związane z techniką (np. nazwy narzędzi, jak żaga ‘piła’) i transportem (nazwy pojazdów, np. rolwaga ‘wóz konny do przewożenia towarów’). Większość z opisanych nazw to germanizmy. Mniejszą grupę stanowią nazwy wywodzące się z gwar wiejskich (np. modre ‘środek wybielający’, rydelek ‘daszek czapki’, szlory ‘stare, rozdeptane obuwie’, trygiel ‘garnek żeliwny’). Gwara miejska jest nie tylko skansenem, ale i skarbnicą dawnych słów.


Słowa kluczowe


gwara bydgoska; leksyka; etymologia; słowotwórstwo; germanizmy; dialektyzmy

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Bartmiński Jerzy, 1993, Styl potoczny, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2 Współczesny język polski, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław: „Wiedza o Kulturze”, s. 115-134.

Dyszak Andrzej S., 2002, Dialektyzmy wielkopolskie w mowie mieszkańców Bydgoszczy, [w:] Gwary dawniej i dziś. Prace ofiarowane docent Wandzie Pomianowskiej, red. Stanisław Cygan, Kielce, s. 71-82.

Dyszak Andrzej S., 2003, Germanizmy w mowie mieszkańców Bydgoszczy, [w:] Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, t. 1, red. Małgorzata Święcicka, Bydgoszcz, s. 81-94.

Dyszak Andrzej S., 2015, Gwara miejska bydgoszczan, Bydgoszcz.

Dyszak Andrzej S., 2018, Germanizmy bydgoskie na tle polsko-niemieckich kontaktów językowych, „Conversatoria Linguistica” 12, s. 97-116.

Kłoskowska Antonina, 1991, Kultura, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1, Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, red. Antonina Kłoskowska, Wrocław: „Wiedza o Kulturze”, s. 17-50.

Wilkoń Aleksander, 2000, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2021.33.271
Data publikacji: 2021-10-12 17:02:08
Data złożenia artykułu: 2019-07-27 16:41:33


Statystyki


Widoczność abstraktów - 881
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 404

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Andrzej S. Dyszak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.