Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Działalność tzw. księży patriotów i katolików kolaborujących z komunistami w województwie lubelskim w okresie stalinowskim (1950–1956)
Streszczenie w języku polskim
Od 1949 roku w Polsce zaczęto tworzyć organizacje skupiające księży i katolików, którzy popierali władzę komunistyczną. Ich członkowie byli rekrutowani przez aparat bezpieczeństwa, aparat wyznaniowy oraz władze PZPR, stosujące terror i wykorzystujące materiały kompromitujące. Tworzyła je i finansowała oraz nadzorowała ich pracę partia komunistyczna. Zadaniem omawianych w artykule organizacji było rozbicie Kościoła od wewnątrz i podporządkowanie go państwu totalitarnemu. Kościół katolicki karał kanonicznie duchownych, którzy działali w ich strukturach, gdyż dopuszczali się oni tym samym zdrady. W województwie lubelskim organizacje te skupiały blisko 10% ogółu księży katolickich. Zakończyły działalność w 1956 roku, gdy rozpoczęła się w Polsce destalinizacja. Duchownych, którzy popierali komunistyczną władzę, popularnie i ironicznie określano mianem księży patriotów. W artykule opisano tworzenie i działalność struktur organizacyjnych tego ruchu kapłanów oraz przeprowadzono analizę motywów i uwarunkowań, które doprowadziły księży do kolaboracji z komunistyczną władzą.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
ARCHIVE SOURCES
Archiwum Archidiecezji Lubelskiej (Archives of Lublin Archdiocese):
Rep. 62 b 024, personal files of Fr. Jan Szczepan Orzeł,
Rep. II BD 52, personal files Fr. Paweł Dziubiński,
Rep. 60 II b, personal files of Fr. Henryk Kwieciński,
Rep. 60 II b, P.78, personal files of Fr. Marian Peryt,
Rep. 60 II b, personal files of Fr. Stanisław Krynicki,
Rep. 60 II b, personal files of Fr. Wojciech Olech,
Rep. 60 II b M 68, personal files of Fr. Jan Mazur,
Rep. 60 II b M 85, personal files of Fr. Aleksander Miszczuk,
Dz. IV 4388–4400 Meeting and conferences of Fr. Deans,
Dz. II 5. Decrees of the Primate of Poland 1949–1981,
Dz. II 6. Pastoral letters and Proclamations of the Primate of Poland,
Dz. II 231–237. Copies of the Polish Episcopate’s correspondence with the PRL state authorities,
Dz. III 49. Correspondence between Bishop of Lublin P. Kałwa with the Primate of Poland, Fr. St. Wyszyński and the Episcopate’s President, Fr. Bishop M. Klepacz,
Dz. III 52. Correspondence between Bishop of Lublin P. Kałwa with the Polish Episcopate’s secretary [1950–1970],
Dz. III 58. Conventions and Conferences of Fr. Deans – notes and papers of Fr. Bishop P. Kalwa [1949–1973],
Dz. III 138. Bishop of Lublin P. Kałwa [Informative-propaganda material and activities of the National Commission of the DKiŚDK at the OK FN and the KK and the ZG ZBoWiD],
Dz. III 140. Copies of open letters from various people sent to Fr. Bishop Kałwa – including the anonymous ones [1951–1964],
Dz. III 162. Letters and Recommendations by Fr. Bishop P. Kałwa to the Curia’s chancellor.
Archiwum Akt Nowych (Archive of New Documents):
MAP, 675, 679, “Caritas” in individual provinces 1946–1950, microfilm no. B-1698,
ZBoWiD, 1841/205, Board of the ZBoWiD in Lublin area, 2nd Convention of the area, 1951,
ZBoWiD, Regional Commission of Priests in Lublin, 159, Regional conventions. Reports and protocols from conventions, papers, resolutions, press fragments, photographs, 1951–1955,
ZBoWiD, Regional Commission of Priests in Lublin, 161, 163–164,167. Protocols from plenary sessions, papers, resolutions, 1951–1955.
Archiwum Państwowe w Lublinie (National Archive in Lublin):
KW PZPR Team [1948–1957],
PWRN Team, Department for Religious Affairs [1950–1957].
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (Archives of the Institute for National Remembrance – Commission for Prosecuting Crimes against the Polish Nation. Warsaw Branch):
AIPN Bu, 01283/1399 (LVII/D/3), Comments on the plan of work in accordance with positive clergy, Lublin, 10.10.1949,
AIPN Bu 01283/1416/D (LVIII/F/5, microfilm ref. V14-57F-5), Priests’ activity at the FJN. Material of the KDiŚDK at the KFN arranged according to provinces for 1953–1956: reports from meeting, correspondence.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie (Archives of the Institute for National Remembrance – Commission for Prosecuting Crimes against the Polish Nation. Lublin Branch):
AIPN Lu, 173/257, Fr. Miszczuk Aleksander, 1953,
AIPN Lu, 010/164 (II/1801), Trochonowicz Franciszek,
AIPN Lu, 010/300 (II/1949), Mazur Jan,
AIPN Lu, 003/218, vol. 1 and 1a, TW pseudonym “Gawron”,
AIPN Lu, 00227/1887, Krynicki Stanisław (working files of agent, pseudonym “Bagiński”), 1948–1956,
AIPN Lu, 00228/231 (I/8093, Olech Wojciech),
AIPN Lu, 013/186 (II/2904), vol. 1–3, Olech Wojciech, Issue of intelligence observation, 1872 code name “Dyplomata”,
AIPN Lu, 013/194 (II/2912), vol. 1–7, Issue of intelligence investigation, code name Piotr,
IPN Lu 173/208, Czesław Furtak,
IPN Lu 00268/18, part 5,
AIPN Lu 00268/18, part 6.
LITERATURE
Chodyniecki D., Duszpasterstwo w Ludowym Wojsku Polskim w czasie II wojny światowej, “Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne” 1995, vol. 2/1.
Cioczek W., Fr. Longin Ziarek, “Krzczonowski Gościniec” 2017, no. 2(39).
Cimek L., Borzęcki A., Ksiądz kapitan Aleksander Miszczuk 1905–1982, W służbie Bogu i Ojczyźnie, Warszawa 2012.
Danczowska H., Fr. I. Żyszkiewicz, “Głos Ziemi Urzędowskiej” 2005. https://gokurzedow.pl/u/gzu05/39.htm
Duszpasterstwo Wojskowe w Polsce w l .1945–1991, cz. I 1945–1956, selected and edited by T. Kośmider, Fr. M. Wesołowski, Warszawa 2007.
Grzesiak K., Przedparafialne dzieje kościoła w Dorohuczy, “Drohiczyński Przegląd Naukowy” 2016, no. 8.
Dębiński J., Z dziejów Kościoła w PRL w latach 1945–1956, “Ateneum Kapłańskie” 2002, no. 557.
Jabłońska L. B., Ksiądz Ludwik Zalewski 1878–1952, “Bibliotekarz Lubelski” 2012, vol. 55 (ed. 2013).
Katalog kościołów i duchowieństwa Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej na rok 1938, Kuria Siedlecka 1938.
Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, vol. 3, Warszawa 1978.
Kaczmarska P., Generalny Dziekanat Wojska Polskiego w l. 1945–1964, “Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego” 2010.
Katalog kościołów i duchowieństwa Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej na rok 1947, Siedlce, Kuria Biskupia, 1947.
Kosobudzka E., Problem agentury wśród księży katolickich diecezji lubelskiej na przykładzie agenta „Bagińskiego”, “Annales UMCS. Sectio F” 2011, vol. 66, no. 2.
Kosobudzka E., Rozpracowanie Kurii Biskupiej przez aparat bezpieczeństwa w l. 1946–1974, “Annales UMCS. Sectio F” 2012, vol. 67, no. 1.
Krawczyk M., Organy państwowo-partyjne odpowiedzialne za wytyczanie i realizowanie polityki wyznaniowej PRL, “Zeszyty Naukowe UPH w Siedlcach” 2011, vol. 16.
Kuśmierczyk L., Meresta L., Ksiądz Marek Bajcer. [in:] Chaplaini Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1939–1944 ze szczególnym uwzględnieniem Lubelszczyzny, Warszawa 2000.
Lewandowska A., Represje wobec duchowieństwa katolickiego z diecezji lubelskiej w okresie okupacji niemieckiej 1939–1945, “Annales UMCS. Sectio F” 2012, vol. 67, no. 1.
Marczewski J., In die tribulationis. Święcenia kapłanów dla diecezji lubelskiej w okresie drugiej wojny światowej, “Roczniki Teologiczne” 2017, vol. 64, no. 4.
Markiewicz J. “Księża patrioci” w latach 1949–1955, [in:] Stosunki między państwem a Kościołem rzymskokatolickim w czasach PRL, eds. A. Chojnowski, M. Kula, Warszawa 1998.
Matyjasiak P. Ł., Między wiernością Kościołowi a służbą państwu. Działalność katolików „społecznie –postępowych” na przykładzie Komisji Intelektualistów i Działaczy Katolickich przy Polskim Komitecie Obrońców Pokoju (1950–1953), [in:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2009. Referaty, eds. Ł. Kamiński, T. Kozłowski, Warszawa 2010.
Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2009.
Nowakowski, Administracja spraw wyznaniowych w powojennej Polsce, “Kościół i Prawo” 1998, vol. 13.
Parafia Nałęczów i jej niezapomniany parish priest Fr. Aleksander Miszczuk, ed. S. Tarka, Nałęczów 2003.
Piotrowski M., Fr. Ziarek Longin, [in:] Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945−1989, ed. J. Myszor, vol. 1, Warszawa 2002.
Stanisz P., Próby rozbicia duchowieństwa w okresie Polski Ludowej, [in:] Studia z prawa wyznaniowego, vol. 2, 2001.
Stanisz P., Przywileje członków Komisji Księży przy ZBoWiD:1949–1955, “Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskie” 1998, no. 5.
Szejgiec K., Dwie drogi „postępowego” katolicyzmu w Polsce okresu stalinowskiego. Komisja Księży przy ZBoWiD, Komisja Intelektualistów i Działaczy Katolickich przy Ogólnopolskim Komitecie Frontu Narodowego, w l. 1949–-1956 na przykładzie województwa lubelskiego, Lublin 2011 (Master’s Degree written under the supervision of Prof. J. Wrona).
Raina P. B., Kościół w PRL, vol. 1: Dokumenty 1945–1959, Poznań 1994.
Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, ed. J. Marecki, Kraków 2001.
Tarnowski P., Śp. Fr. Piotr Gąder (1914–1993), “Kronika Diecezji Sandomierskiej” 1994, no. 3–4.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1939, Lublin 1939.
Spis Kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1948, Lublin 1948.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1955, Lublin 1955.
Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1966, Lublin 1966.
Szwedo B., Fr. kpt. Aleksander Korniluk (1897–1972), “Nasza Służba, dwutygodnik Ordynariatu Polowego” 2017, no. 8(552).
Tylec P., Represje Urzędu Bezpieczeństwa wobec księży podejrzanych o współpracę z podziemiem w okolicy Janowa Lubelskiego w okresie stalinowskim, Spór o obsadę personalną parafii Kraśnik i Janów Lubelski w okresie stalinowskim, “Studia Sandomierskie: teologia, filozofia, historia” 2013, vol. 20, no. 1.
Wrona J., Duszpasterska działalność Kościoła katolickiego, [in:] Dzieje Lubelszczyzny 1944–1956. Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne, eds. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2017.
Wrona J., Władze państwowe wobec Kościoła katolickiego, [in:] Dzieje Lubelszczyzny1944–1956. Aspekty polityczne, eds. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2016.
Wrona J., Postawy adaptacyjne duchowieństwa wobec władzy w okresie PRL, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica” 2013, no. 9.
Wrona J., Fr. Wojciech Olech, kanclerz kurii biskupiej w Lublinie – szukanie modus vivendi, [in:] Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku. Księga jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin prof. Andrzeja Paczkowskiego, Warszawa 2008.
Wyszyński S., Pro Memoria, vol. 2: 1953, Warszawa 2017.
Zahajkiewicz T. M. (ed.), Diecezja lubelska: informator historyczny i administracyjny, Lublin 1985.
Żaryn J., Aresztowanie Prymasa Polski, okoliczności, przebieg , konsekwencje, “Studia Prymasowskie” 2007, no. 1.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
Żaryn J., „Księża patrioci”. Geneza powstania formacji duchownych katolickich, “Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 1995, vol. 1.
Żurek J., Ruch „księży patriotów” w województwie katowickim w latach 1949–1956, Katowice–Warszawa 2018.
Żurek J., Wybrane kwestie prawno-kanoniczne w działalności „księży patriotów”, “Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2012, vol. 45, no. 2.
INTERNET SOURCES
Archidiecezja lubelska. Kapłani zmarli w latach 2000–2009, https://archidiecezjalubelska.pl/kaplani-zmarli-1980-2019-3/
Archidiecezja lubelska. Kapłani zmarli w latach 1980–1989, https://archidiecezjalubelska.pl/kaplani-zmarli-1980-2019-1
Archidiecezja Lubelska. Parish priestowie i administratorzy parafii Głusk, https://glusk.diecezja.lublin.pl/starastrona/parish priestowie.html
Bzdyrak G., Pracownicy i absolwenci Wydziału Prawa Kanonicznego KUL w lubelskim sądownictwie kościelnym podczas okupacji niemieckiej, www.kul.pl/files/1374/public/rnp_2015/nr_4/s_091-111_art_bzdyrak.pdf [access: 10/12/2020].
Gajur J., Sakrament czasu – 75 lat istnienia Parafii w Nowosiółkach, https://nowosiolkiparafia.wordpress.com/parafia/historia-parafii/sakrament-czasu
Historia kościoła garnizonowego w Lublinie, http://garnizonowy.pl/historia-parafii
Historia parafii Hańsk, www.parafiahansk.pl/historia/more,63513540
Kędziora A., Michalski Mieczysław (1912–1989) ksiądz, długoletni rektor kościoła św. Katarzyny, działacz Caritasu, www.zamosciopedia.pl/index.php/mf-mn/item/640-michalski-mieczyslaw-1912-1989-ksiadz-dlugoletni-rektor-kosciola-sw-katarzyny-dzialacz-caritasu
Kiełbasa P., Wspomnienia o czcigodnym księdzu śp. Janie Piotrze Orle, http://wrtr.pollub.pl/artykuly-i-czasopisma/174-wspomnienia-o-czcigodnym-ksiedzu-sp-janie-piotrze-orle.html
Kosobudzka E., Diecezja lubelska po II wojnie oraz posługa biskupa lubelskiego Stefana Wyszyńskiego, www.polska1918-89.pl/pdf/diecezja-lubelska-po-ii-wojnie-swiatowej-oraz-posluga-biskupa-lubelski,4622.pdf
Fr. Kanonik Aleksander Szulc (1982–1965), Informator http://lubartow.pl/informator/102367/2012_Szulc.
Kulik R., Kulik H., Ogólny wykaz księży rzymskokatolickich, polskokatolickich, greckokatolickich, prawosławnych i ewangelickich, www.rodzinakulik.eu/ogolny_wykaz_ksiezy/ogolny_wykaz_ksiezy_1_cz_3_m_z.pdf
Łobuszewski T., Krajewski K., Rzecz o dowolności dowodów zbrodni, www.polska1918-89.pl/pdf/rzecz-o-dowolnosci-dowodow-zbrodni,5675.pdf
Nekrolog Salezjanów Polskich, https://absta.pl/nekrolog-salezjanw-polskich.html
Ordyczyńska A., Sylwetki Leżajszczan. Fr. Ferdynand Beigert (1878–1966), http://lezajskiebiogramy.blogspot.com/2013/09/beigert-ferdynand.html
Piętka R., Fr. Aleksander Przyłucki, http://unici.pl/content/view/33.html
Rajca Czesław, https://werset.pl/36_czeslaw-rajca
Seniuk B., Monografia gminy Hańsk, www.hansk.pl/images/Publikacje/MONOGRAFIA_SENIUK.pdf
Żurek W., Salezjanie na lubelskiej Kalinie. Kronika 1927–1951, www.academia.edu/40430583/Salezjanie_na_lubelskiej_Kaline._Kronika_1927-1951
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2020.75.231-295
Data publikacji: 2021-01-27 10:39:40
Data złożenia artykułu: 2020-06-04 23:58:03
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Janusz Wrona
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.