Trucizny w rzymskiej weterynarii. Zastosowanie roślin z rodzin Papaveraceae oraz Solanaceae

Agnieszka Bartnik

Streszczenie w języku polskim


W weterynarii antycznej, podobnie jak w medycynie, stosowano rośliny z rodzin makowatych i psiankowatych. Weterynarze używali przede wszystkim opium oraz lulka czarnego, którymi leczyli choroby układu oddechowego, krwiomocz, podagrę i insanię. Substancje były wykorzystywane rzadziej niż w medycynie, co wiązało się z różnicami w chorobach zwierząt i ludzi. Sporadycznie w kuracjach weterynaryjnych stosowano glistnik jaskółcze ziele, pokrzyk wilczą jagodę, mandragorę i psiankę czarną. Większość wzmianek na temat stosowania roślin trujących w weterynarii pochodzi z tekstów z IV wieku. Wcześniej informacje na ten temat były sporadyczne – pojawiły się jedynie w przekazie Kolumelli.


Słowa kluczowe


weterynaria antyczna; opium; lulek czarny; mandragora; pokrzyk; wilcza jagoda; psianka czarna

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Źródła

Alexander von Tralles, Original-Text und Übersetzung nebst einer einleitenden Abhandlung. Ein Beitrag zur Geschichte der Medizin, hrsg. v. T. Puschmann, vol. 1–2, Amsterdam 1963.

Apuleius, Heilkräuterbuch Herbarius, hrsg. v. K. Brodersen, Wiesbaden 2015.

Aretaeus the Cappadocian, On the therapeutics of acute disease, [w:] The Extant Works of Aretaeus the Cappadocian, ed. F. Adams, Boston 1972.

Caelius Aurelianus, On Acute Diseases and On Chronic Diseases, ed. and transl. I.E. Drabkin, Chicago 1950.

Cassius Felix, De la medicine, ed. A. Fraisse, Paris 2002.

Celsus, De Medicina Libri with an English Translations in Three Volumes, transl. W.G. Spenser, vol. 1–3, London 1935–1938.

Claudii Hermerii, Mulomedicina Chironis, ed. E. Oder, Lipsiae 1901.

Der grosse medizinische Papyrus des Berliner Museunm (Pap.Berl. 3030), ed. W. Wreszinski, Leipzig 1909.

Galen, Method of Medicine: Books 10–14, eds. and transl. I. Johnston, G.H.R. Horsley, Cambridge 2011.

Hippocrates, Diseases 3. Internal Affections. Regimen in acute Diseases, transl. P. Potter, Cambridge 1988.

Hippocrates, Places in Man. Glands. Fleshes. Prorrhetic 1–2. Physician. Use of Liquids. Ulcers. Haemorrhoids and Fistulas, ed. P. Potter, Cambridge 1995.

Lucan, The Civil War (Pharslia), ed. J.D. Duff, Cambridge 1928.

Lucius Julius Moderatus Columella, On agriculturae in three volumes, vol. 2–3, transl. E.S. Forster, E.H. Heffner, London–Cambridge 1954–1955.

Marcelli, De medicamentis liber, ed. G. Helmreich, Lipsiae 1889.

Nicander, The Poems and Poetical Fragments, eds. and transl. A.S.F. Gow, A.F. Scholfield, Cambridge 1953.

Ovid, Metamorphoses, ed. A.D. Melville, Oxford 2008.

P. Vegeti Renati, Digestorum Artis Mulomedicinae Libri, ed. E. Lommatzsch, Lipsiae 1903.

Palladii Rutilii Tauri, Aemiliani viri inlustris opus agriculturae, de veterinaria medicina, de institione, ed. R.H. Rodgers, Leipzig 1975.

Paulus Aegineta, Epitomae medicae libri, ed. I.L. Heiberg, vol. 1–2, Lipsiae–Berolini 1921–1924.

Pedanii Dioscuridis Anazarbei, De materia medica libri V, ed. M. Welmann, vol. 1–3, Berolini 1906–1916.

Pélagonius Saloninus, Recueil de medicine vétérinaire, ed. V. Gitton-Ripoll, Paris 2019.

Pliny, Natural History, vol. 3: Books 8–11, transl. H. Rackham, Cambridge 1940.

Pliny, Natural History, vol. 6: Books 20–23, transl. W.H.S. Jones, Cambridge 1951.

Pliny, Natural History, vol. 7: Books 24–27, transl. W.H.S. Jones, Cambridge 1956.

Pliny, Natural History, vol. 8: Books 28–32, transl. W.H.S. Jones, Cambridge 1963.

Plutarch, Lives, vol. 9: Demetrius and Antony. Pyrrhus and Gaius Marius, ed. B. Perrin, Cambridge 1920.

Quintus Gargilius Martialis, Medicine ex holeribus et pomis, ed. B. Maire, Paris 2002.

Scribonius Largus, Compositions médicales, ed. J.J. Bouchet, Paris 2016.

Soranus, Gynecology, transl. T. Owsei, Baltimore 1956.

The Leyden Papirus (An Egyptian Magical Book), eds. F.L. Griffith, H. Thompson, Dover 1974.

The papyrus Ebers, transl. C. Bryan, London 1930.

Theophrastus, Enquiry into plants and minor works on odours and weather signs, ed. A Hort, vol. 1–2, London–Cambridge 1961.

Literatura

Abdoll J., Motamedi S.A., Zargaran A., A Short Review on the History of Anesthesia in Ancient Civilization, “Journal of Research on History of Medicine” 2019, vol. 8, no. 3.

Aboelsoud N.H., Herbal medicine in ancient Egypt, “Journal of Medicinal Plant Research” 2010, vol. 4.

Aceto M.D., Harris L.S., Abood M.E., Rice K.C., Stereoselective μ- and δ-opioid receptor-related antinociception and binding with (+)-thebaine, “European Journal of Pharmacology” 1999, vol. 365, no. 2–3, DOI: https://doi.org/10.1016/S0014-2999(98)00862-0.

Adamson P.B., Surgery in Ancient Mesopotamia, “Medical History” 1991, vol. 35, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1017/S0025727300054181.

Allen J.P., The Art of Medicine in Ancient Egypt, New York 2005.

Angiosperm Phylogeny Group, An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: AGP III, “Botanical Journal of the Linnean Society” 2009, vol. 161, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x.

Asad T., Sleep in Ancient Egypt, [w:] Sleep Medicine, eds. S. Chokroverty, M. Billiard, New York 2015, DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4939-2089-1_2.

Askitopouulou H., Ramoutsaki I.A., Konsolaki E., Archaeological evidence on the use of opium in the Minoan world, “International Congress Series” 2002, vol. 1242, DOI: https://doi.org/10.1016/S0531-5131(02)00769-0.

Astyrakaki E., Papaioannou A., Askitopoulou H., References to Anesthesia, Pain, and Analgesia in the Hippocratic Collection, “Anesthesia & Analgesia” 2010, vol. 110, no. 1, DOI: https://doi.org/10.1213/ane.0b013e3181b188c2.

Barceloux D.G., Medical Toxicology of Natural Substances: Foods, Fungi, Medicinal Herba, Plants and Venomous Animal, New Jersey 2008.

Barski D., Spodniewska A., Toksykologia weterynaryjna. Wybrane zagadnienia. Skrypt dla studentów weterynarii, Olsztyn 2014.

Bartnik A., Lulek czarny i jego zastosowanie w medycynie antycznej, „Studia Antiquitatis et Medii Aevii Incohantis” 2017, t. 2.

Belfiglio V., Perioperative anesthesia in ancient Rome: 27 B.C.–A.D. 476, “Neurology and Neuroscience Reports” 2018, vol. 1, no. 1, DOI: https://doi.org/10.15761/NNR.1000101.

Bisno A.L., Stevens D.L., Streptococcal infections of skin and soft tissues, “New England Journal of Medicine” 1996, vol. 334, DOI: https://doi.org/10.1056/NEJM199601253340407.

Blom J.D., A Dictionary of Hallucinations, London 2010, DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4419-1223-7.

Booth M., Opium: A History, New York 1998.

Bosisio E., Pharmacological activities of Chelidonium majus L. (Papaveraceae), “Elsevier” 1996, vol. 33, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1006/phrs.1996.0019.

Bottomley W., Mortimer P., The partition separation of tropane alkaloids, “Australian Journal of Chemistry” 1954, vol. 7, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1071/CH9540189.

Carod-Artal F.J., Psychoactive plants in ancient Greece, “Neurosciences and History” 2013, vol. 1, no. 1.

Carter A.J., Myths and mandrake, “Journal of the Royal Society of Medicine” 2003, vol. 96, no. 3, DOI: https://doi.org/10.1177/014107680309600312.

Casini E., Rethinking the multifaceted aspects of mandrake in ancient Egypt, “Egitto e Vivino Oriente” 2018, vol. 41, DOI: https://doi.org/10.12871/97888333918616.

Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz, red. Z. Gliński, K. Kostro, Warszawa 2011.

Ciechomska M., Maści czarownic, śmiertelne trucizny i serum prawdy: historia i wykorzystanie psychoaktywnych roślin z rodziny Solanaceae, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Ścisłe” 2014, t. 9.

Cilliers L., Retief F.P., Poisons, poisoning and the drug trade in ancient Rome, “Akroterion” 2000, vol. 45, DOI: https://doi.org/10.7445/45-0-166.

Ciszewski K., Ukąszenia przez skorpiony, [w:] Zarys toksykologii klinicznej, red. J. Pach, Kraków 2009.

Collins W.E., Jeffrey G.M., Plasmodium malariae: Parasite and Disease, “Clinical Microbiology Reviews” 2007, vol. 20, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1128/CMR.00027-07.

Cooper M.R., Johnson A., Black Nightshade – Solanum nigrum, [w:] Poisonous Plants in Britain and Their Effects on Animals and Man, London 1984.

Cox F.E.G., History of Human Parasitology, “Clinical Microbiology Reviews” 2002, vol. 15, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1128/CMR.15.4.595-612.2002.

Cserháti E., The History of Bronchial Asthma from the Ancient Times till the Middle Ages, „Acta Physiologica Hungarica” 2004, vol. 91, no. 3–4, DOI: https://doi.org/10.1556/APhysiol.91.2004.3-4.8.

Czyrski A., Hermann T., Papaweryna – współczesne zastosowanie w farmakoterapii i jej trwałość, „Farmacja Współczesna” 2012, t. 5.

Dittbrenner A., Variability of alkaloid content in Papaver somniferum L., “Journal of Applied Botany and Food Quality” 2009, vol. 107.

Dussau A., The tooth “worm” in Mesopotamia and ancient Egypt, “Le Chirurgien-dentiste de France” 1987, vol. 57.

Edmonds J.M., Chweya J.A., Black Nightshades: Solanum nigrum and Related Species, Rome 1997.

Eich E., Solanaceae and Convolvulaceae: Secondary Metabolites. Biosynthesis, Chemotaxonomy, Biological and Economic Significance (A Handbook), Berlin 2008, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-540-74541-9.

Evans D.A., Mitch C.H., Studies directed towards the total synthesis of morphine alkaloids, “Tetrahedron Letters” 1982, vol. 23, no. 3, DOI: https://doi.org/10.1016/S0040-4039(00)86810-0.

Fik E., Goździcka-Józefiak A., Haertle T., Mirska I., Kedzia W., New plant glycoprotein against methicillin resistant Staphylococci and Enterococci, “Acta Microbiologica Polonia” 1997, vol. 46.

Fik E., Wołun-Cholewa M., Kistowska M., Warchoł J.B., Goździcka-Józefiak A., Effect of lectin from Chelidonium majus L. on normal and cancer cells in culture, “Folia Histochemica et Cytobiologica” 2001, vol. 39.

Finkelstin Y., Aks S.E., Hutson J.R., Juurlink D.N., Colchicine poisoning: The dark side of an ancient drug, “Clinical Toxicology” 2010, vol. 48, no. 5, DOI: https://doi.org/10.3109/15563650.2010.495348.

Forrai J., The Beginning of Dental Caries and Its Treatments, “Revista de Clínica e Pesquisa Odontológica” 2009, vol. 5.

Galasso V., Asaro F., Berti F., Kovač B., Habuš I., Sacchetti A., On the structure and spectroscopic properties of sparteine and its diastereoisomers, “Chemical Physics” 2003, vol. 294, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1016/j.chemphys.2003.07.005.

Gawor J., Kita J., Uwagi praktyczne na temat odrobaczania koni, „Życie Weterynaryjne” 2006, t. 81, nr 11.

Gawor J., Kornaś S., Charcenko V., Nowosad B., Skalska M., Pasożyty jelitowe zagrożeniem zdrowia koni w różnych warunkach chowu, „Medycyna Weterynaryjna” 2006, t. 62, nr 3.

Gerabek W.E., The Tooth-Worm: Historical Aspects of Popular Belief, “Clinical Oral Investigation” 1999, vol. 3, no. 1, DOI: https://doi.org/10.1007/s007840050070.

Giusfredi F., The Akkadian Medical Text KUB 37.1, “Altorientalische Forschungen” 2012, vol. 39, DOI: https://doi.org/10.1524/aofo.2012.0003.

Gleissberg S., Comparative analysis of leaf shape development in Papaveraceae-Papaveroideae, “Flora” 1998, vol. 193, no. 3, DOI: https://doi.org/10.1016/S0367-2530(17)30849-6.

Gliński Z., Kostro K., Choroba Aujeszkyego, „Trzoda Chlewna” 2008, t. 46, nr 11.

Gliński Z., Kostro K., Listerioza współczesnym zagrożeniem, „Życie Weterynaryjne” 2012, t. 87, nr 7.

Gliński Z., Kostro K., Nosacizna – groźna choroba i zagrożenie bioterrorystyczne, „Życie Weterynaryjne” 2012, t. 87.

Goodman E., Ketchum J., Kirby R., Historical Contributions to the Human Toxicology of Atropine, London 2010.

Grabner A., Nicpoń J., Zakażenia wirusem choroby bornarskiej, „Magazyn Weterynaryjny” 2007, t. 16, nr 3.

Greeff C., Dental diseases and other insults to teeth in Ancient Egypt, “Journal of Semitics” 2014, vol. 23, no. 1, DOI: https://doi.org/10.25159/1013-8471/2777.

Hasselmann H., Scopolamine and depression: A role for muscarinic antagonism?, “CNS & Neurological Disorders Drug Targets” 2014, vol. 13, no. 4, DOI: https://doi.org/10.2174/1871527313666140618105710.

Hocking G.M., Henbane – Healing Herb of Hercules and of Apollo, “Economic Botany” 1947, vol. 1, DOI: https://doi.org/10.1007/BF02858575.

Hostettmann K., Marston A., Saponins, Cambridge 1995, DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511565113.

Ingh T.S.G.A.M. van der, Binkhorst G.J., Kimman T.G., Vreeswijk J., Pol J.M.A., Oirschot J.T. van, Aujeszky’s Disease in Horse, “Zoonoses and Public Health” 1990, vol. 37, no. 1–10, DOI: https://doi.org/10.1111/j.1439-0450.1990.tb01092.x.

Jawla S., Mogla O.P., Kumar V., Herbal remedies for asthma: An overview, “Journal of Chemical and Pharmaceutical Research” 2010, vol. 2.

Julyan M., Dircksen M., The ancient drug opium, “Akroterion” 2011, vol. 56, DOI: https://doi.org/10.7445/56-0-5.

Kadereit J.W., Blattner F.R., Jork K.B., Schwarzbach A., The phylogeny of the Papaveraceae sensu lato: Morphological, geographical and ecological implications, [w:] Systematics and Evolution of the Ranunculiflorae: Plant Systematics and Evolution, eds. U. Jensen, J.W. Kadereit, supplement 9, vol. 9, Vienna 1995, DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-7091-6612-3_12.

Kadereit J., Schwarzbach A.E., Jork K.B., The phylogeny of Papaver s.l. (Papaveraceae): Polyphyly or monophyly?, “Plant Systematics and Evolution” 1997, vol. 204, DOI: https://doi.org/10.1007/BF00982533.

Kalinowski P., Rajca M., Leptospiroza – wczoraj i dziś, „Weterynaria w Praktyce” 2014, t. 11, nr 4.

Kapoor L., Opium Poppy: Botany, Chemistry and Pharmacology, New York 1995.

Kędzia B., Łożykowska K., Gryszczyńska A., Skład chemiczny i zawartość substancji biologicznie aktywnych w Chelidonium maius L., „Postępy Fitoterapii” 2013, t. 3.

Kikorian A.D., Were the opium poppy and opium known in the Ancient near east?, “Journal of the History of Biology” 1975, vol. 8, no. 1, DOI: https://doi.org/10.1007/BF00129597.

Kita J., Choroba Aujeszkyego – rozpoznawanie i zwalczanie, „Nowa Weterynaria” 1999, t. 4, nr 3.

Kłapeć T., Kania G., Zwierzęta trujące i jadowite. Wybrane przykłady należące do bezkręgowców, „Medycyna Ogólna i Nauka o Zdrowiu” 2014, t. 20.

Kohlmünzer S., Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Warszawa 1985.

Kokoszko M., Kuchnia i dietetyka późnego antyku oraz Bizancjum. Kilka uwag n temat spożycia, sporządzania, przyrządzania, wartości dietetycznych i zastosowań medycznych konserw rybnych w antycznej i bizantyńskiej literaturze greckiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 2005, t. 80.

Kokoszko M., Dybała J., Medyczna nauka o mleku (γαλακτολογία ἰατρική) zawarta w De medicina Celsusa, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, t. 15, nr 2, DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.15.02.01.

Kokoszko M., Jagusiak K., Galen o winie, czyli o śladach pewnej preferencji, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2019, t. 20, nr 2.

Kokoszko M., Jagusiak K., Rzeźnicka Z., Ryż jako pokarm i medykament w antycznej i bizantyjskiej literaturze medycznej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2013, t. 12, nr 1.

Kokoszko M., Rzeźnicka Z., Wino, ciemierzyca i mirra albo o lekarzach i ich pacjentach. Analiza fragmentu V księgi De materia medica Dioskurydesa, „Przegląd Nauk Historycznych” 2019, t. 18, nr 2, DOI: https://doi.org/10.18778/1644-857X.18.02.01.

Kostro K., Wójcicka-Lorenowicz K., Gliński Z., Krakowska I., Choroba bornarska – aktualny stan wiedzy, „Magazyn Weterynaryjny” 2003, t. 12, nr 7–8.

Krasagakis K., Samonis G., Maniatakis P., Georgala S., Tosca A., Bullous Erysipelas: Clinical Presentation, Staphylococcal Involvement and Methicillin Resistance, “Dermatology” 2006, vol. 212, DOI: https://doi.org/10.1159/000089019.

Kruszyńska A., Słowińska-Srzednicka J., Wpływ opioidów na układ endokrynny, „Postępy Nauk Medycznych” 2017, t. 30, nr 12, DOI: https://doi.org/10.25121/PNM.2017.30.12.723.

Laios K., Lytsikas-Sarlis P., Manes K., Kontaxaki M.-I., Karamanou M., Androutsos G., Drugs for mental illnesses in ancient Greek medicine, “Psychiatrike” 2019, vol. 30, no. 1, DOI: https://doi.org/10.22365/jpsych.2019.301.58.

Lewańska M., Godela A., Nowak-Nyga M., Listerioza. Współczesne postrzeganie zagrożenia epidemiologicznego, „Postępy Mikrobiologii” 2018, t. 52, nr 2, DOI: https://doi.org/10.21307/PM-2018.57.2.106.

Lipowski A., Pejsak Z., Choroba Aujeszkyego – znana i nieznana, „Medycyna Weterynaryjna” 1996, t. 52, nr 8.

MacCoitir N., Irish Wild Plants: Myths, Legends & Folklore, London 2006.

Mavrogenis A.F., Saranteas T., Markatos K., Kotsiou A., Tesseromatis C., Pharmacies for pain and trauma in ancient Greece, “International Orthopaedics” 2019, vol. 43, DOI: https://doi.org/10.1007/s00264-018-4219-x.

Mazzanti G., Di Sotto A., Di Giacomo S., Durazzi F., Mariani P., Nicoletti M., Mammola C.L., Vitalone A., Chelidonium majus L. Does not potentiate hepatic effect of acetaminophen, “Experimental and Toxicologic Pathology” 2013, vol. 65, no. 7–8, DOI: https://doi.org/10.1016/j.etp.2013.05.002.

Miao F., Yang X.-J., Zhou L., Hu H.-J., Zheng F., Ding X.-D., Sun D.-M., Zhou C.-D., Sun W., Structural modification of sanguinarine and chelerythrine and their antibacterial activity, “Natural Product Research” 2011, vol. 25, no. 9, DOI: https://doi.org/10.1080/14786419.2010.482055.

Międzybrodzki K., Przypadek zatrucia krów lulkiem czarnym (Hyoscyamus Niger), „Medycyna Weterynaryjna” 1952, t. 18, nr 9.

Migas P., Heyka M., Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) we współczesnej terapii – wskazania i bezpieczeństwo stosowania, „Postępy Fitoterapii” 2011, t. 3.

Mion M., From “Circe’s Root” to “Spongia Soporifera”: The Role of the Mandrake as True Anesthetic of Ancient Times, “Journal of Anesthesia History” 2017, vol. 3, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1016/j.janh.2017.11.004.

Mirecki P.A., Meyer M.W., Magic and Ritual in the Ancient World, part 4, Leiden–Boston–Köln 2002, DOI: https://doi.org/10.1163/9789047400400.

Mitra S., Sur R.K., Roy A., Mukherjee A.S., Effect of Chelidonium majus L. On experimental tissue injury, “Phytotherapy Research” 1996, vol. 10, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1573(199606)10:4<354::AID-PTR838>3.0.CO;2-7.

Monavari S.H., Shahrabadi M.S., Keyvani H., Bokharaei-Salim F., Evaluation of in vitro antiviral activity of Chelidonium majus L. against herpes simplex virus type-1, “African Journal of Microbiology Research” 2012, vol. 6.

Müller J.L., Love Potions and the Ointment of Witches: Historical Aspects of the Nightshade Alkaloids, “Clinical Toxicology” 1998, vol. 36, no. 6, DOI: https://doi.org/10.3109/15563659809028060.

Nelson L.S., Shih M.D., Balick M.J., Handbook of Poisonous and Injurious Plants, New York 2007.

Newman R.K., Opium smoking in Late Imperial China: A Reconsideration, “Modern Asian Studies” 1995, vol. 29, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1017/S0026749X00016176.

Nikolic N.C., Stankovic M.C., Solanidine Hydrolytic Extraction and Separation from the Potato (Solanum tuberosum L.) Vines by Using Solid – Liquid – Liquid Systems, “Journal of Agricultural and Food Chemistry” 2003, vol. 51, no. 7, DOI: https://doi.org/10.1021/jf020426s.

Norn S., Kruse P.R., Kruse E., History of opium poppy and morphine, “Densk Medicinhistorisk Arbog” 2005, vol. 33.

Obladen M., Lethal Lullabies: A History of Opium Use in Infants, “Journal of Human Lactation” 2016, vol. 32, no. 1, DOI: https://doi.org/10.1177/0890334415594615.

Oefele F.F. von, Zwei medizinische Keilschriftexte in Urschrift, Umschrift und Übersetzung, „Mitteilungen zur Geschichte des Medizin und der Naturwissenschaften“ 1904, vol. 3.

Perez R.M., Perez J.A., Garcia L.M., Sossa H., Neuropharmacological activity of Solanum nigrum fruit, “Journal of Ethnopharmacology” 1998, vol. 62, no. 1, DOI: https://doi.org/10.1016/S0378-8741(98)00059-2.

Piastowska A.W., Rośliny szkodliwe dla zwierząt gospodarskich, „Magazyn Weterynaryjny” 2005, t. 14.

Poppy: The Genus Papaver, ed. J. Bernáth, Singapore 1998.

Prioreschi P., Heaney R.P., Brehm E., A quantitative assessment of ancient therapeutics: Poppy and pain in the Hippocratic corpus, “Medical Hypotheses” 1998, vol. 51, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1016/S0306-9877(98)90057-3.

Prommer E., Role of codeine in palliative care, “Journal of Opioid Management” 2010, vol. 7, no. 5, DOI: https://doi.org/10.5055/jom.2011.0081.

Ramoutsaki I., Askitopoulou A., Konsolaki H.E., Pain relief and sedation in Roman Byzantine texts: Mandragoras officinarum, Hyoscyamos niger and Atropa belladonna, “International Congress Series” 2002, vol. 1242, DOI: https://doi.org/10.1016/S0531-5131(02)00699-4.

Raś-Noryńska M., Sokół R., Zwalczanie inwazji pasożytniczych u koni, „Życie Weterynaryjne” 2011, t. 86, nr 4.

Ratsch C., The Encyclopedia of Psychoactive Plants: Ethnopharmacology and Its Applications, London 1998.

Riddle J.M., Ancient and Medieval Chemotherapy for Cancer, “Isis” 1985, vol. 76, no. 3, DOI: https://doi.org/10.1086/353876.

Rosso A.M., Poppy and Opium in Ancient Times: Remedy or Narcotic?, “Biomedicine International” 2010, vol. 1.

Rypula K., Bierowiec K., Hamala A., Leptospiroza bydła, „Weterynaria w Terenie” 2015, t. 9, nr 1.

Safer D.J., Allen R.P., The central effects of scopolamine in man, “Biological Psychiatry” 1971, vol. 3.

Salek A., Leptospiroza. Zagrożenie dla zwierząt i ludzi, „Konie i Rumaki” 2018, t. 11.

Sameiro Barroso M. do, The Hellebore, the plant beloved by the Greeks: The reasons behind a myth, “Vesalius” 2015, vol. 21, no. 2.

Sanders M., Pulmonary Drug Delivery: An Historical Overview, [w:] Controlled Pulmonary Drug Delivery, eds. H.D.C. Smyth, A.J. Hickey, New York 2011, DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4419-9745-6_3.

Scarborough J., Fernandes A., Ancient Medicinal Use of Aristolochia: Birthwort’s Tradition and Toxicity, “Pharmacy in History” 2011, vol. 53, no. 1.

Schiff P.L., Opium and Its Alkaloids, “American Journal of Pharmaceutical Education” 2002, vol. 66, no. 2.

Schuman S.M., Agromedicine: Selected Papers from the First Ten Years of The Journal of Agromedicine, New York 2004.

Slavik J., Táborská E., Bochořáková H., On Nature of the So-Called Methoxychelidinine, “Collection of Czechoslovak Chemical Communications” 1994, vol. 59, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1135/cccc19940429.

Smith U.R., Revision of the cretaceous Fossil Genus Palaeoaster (Papaveraceae) and Clarification of Pertinent Species of Eriocaulon, Palaeoaster and Sterculiocarpus, “Novon” 2001, vol. 11, no. 2, DOI: https://doi.org/10.2307/3393064.

Strzemski M., Saponiny, „Farmacja Krakowska” 2010, t. 13.

Stuart D., Dangerous Garden: The Quest for Plants to Charge Our Lives, Cambridge 2004.

Studzińska-Sroka E., Dudek-Makuch M., Czapska I., Zastosowanie roślin w profilaktyce i leczeniu zwierząt hodowlanych, „Wiadomości Zootechniczne” 2018, t. 67.

Suddick R.P., Harris N.O., Historical perspectives of oral biology: A series, “Critical Reviews in Oral Biology and Medicine: An Official Publication of the American Association of Oral Biologist” 1990, vol. 1, no. 2, DOI: https://doi.org/10.1177/10454411900010020301.

Tanga C., Viviano J., Monza F., D’Anastasio R., Dental palaeopathology seen through historical, archaeological and biological sources in ancient Herculaneum (79 AD, Italy), “Medicina Historica” 2020, vol. 4, no. 2.

Timbrell J., The Poison Paradox: Chemicals as Friends and Foes, Oxford 2005.

Tsoucalas G., Diagoras of Carystus (3rd Century BC) – an eminent oculist and oppose to the use opium, “Archives of the Balkan Medical Union” 2018, vol. 53, no. 3, DOI: https://doi.org/10.31688/ABMU.2018.53.3.22.

Tu T., Volis S., Dillon M.O., Sun H., Wen J., Dispersals of Hyoscyameae and Mandragoreae (Soanaceae) from the New World to Eurasia in the early Miocene and their biogeographic diversification within Eurasia, “Molecular Phylogenetics and Evolution” 2010, vol. 57, no. 3, DOI: https://doi.org/10.1016/j.ympev.2010.09.007.

Umiński J., Cisak E., Chmielewska-Badora J., Zwoliński J., Toksoplazmoza u ludzi i zwierząt, „Medycyna Weterynaryjna” 1994, t. 50, nr 12.

Van Vranken D., Weiss G., Introduction to Bioorganic Chemistry and Chemical Biology, New York 2013.

Veiga P., Opium: was it used as a recreational drug in ancient Egypt?, [w:] Cultural and Linguistic Transition Explored: Proceedings of the ATrA Closing Workshop Trieste, May 25–26, 2016, ed. I. Micheli, Trieste 2017.

Wink M., A Short History of Alkaloids, [w:] Alkaloids: Biochemistry, Ecology and Medicinal Applications, eds. M.F. Roberts, M. Wink, New York–London 1998, DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4757-2905-4_2.

Winzer T., Gazda V., He Z., Kaminski F., Kern M., Larson T.R., Li Y., Meade F., Teodor R., Vaistij F.E., Walker C., Bowser T.A., Graham I.A., A Papaver somniferum 10-gene cluster for synthesis of the anticancer alkaloid noscapine, “Science” 2012, vol. 336, no. 6089, DOI: https://doi.org/10.1126/science.1220757.

Wiśniewski E., Choroby zakaźne koni podlegające obowiązkowi rejestracji. IV. Toksoplazmoza, „Magazyn Weterynaryjny” 2002, t. 11.

Wiśniewski E., Niespecyficzne choroby zakaźne koni podlegające obowiązkowi zwalczania. III. Listerioza, „Magazyn Weterynaryjny” 2001, t. 10.

Wołoszyn S., Nosacizna [malleus], „Magazyn Weterynaryjny” 2000 (suplement).

Wyk B.E. van, Wink M., Medicinal Plants of the World, Pretoria 2004.

Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami, red. M. Henneberg, F. Skrzydlewska, Warszawa 1984.

Ziegler J., Facchini P.J., Alkaloid Biosynthesis: Metabolism and Trafficking, “Annual Review of Plant Biology” 2008, vol. 59, DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.arplant.59.032607.092730.

Ziment I., Tashkin D.P., Alternative medicine for allergy and asthma, “Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2000, vol. 106, no. 4, DOI: https://doi.org/10.1067/mai.2000.109432.

Żuraw B., Haratym W., Tietze M., Weryszko-Chmielewska E., Rośliny dziko rosnące o właściwościach toksycznych, „Alergoprofil” 2014, t. 10, nr 1.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2021.76.9-42
Data publikacji: 2021-12-31 14:52:32
Data złożenia artykułu: 2021-03-14 20:36:00


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1310
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 681

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Agnieszka Bartnik

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.