Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Zmiany środowiska przyrodniczego wokół wsi wołoskich na północnych stokach Karpat w XV i XVI wieku
Streszczenie w języku polskim
Problem wpływu kolonizacji gór na środowisko przyrodnicze w badanym odcinku czasowym nie spotkał się dotąd ze szczególnym zainteresowaniem historyków. W licznych pracach ograniczano się do odnotowania występowania różnych symptomów tego zjawiska, nie podejmując próby jego dokładniejszej analizy. Prezentowany tekst ma na celu przynajmniej w części uzupełnić te niedostatki. W XVI wieku na północnych stokach Karpat nastąpił gwałtowny wzrost demograficzny miejscowej populacji, manifestujący się masową lokacją nowych wsi i wzrostem ludnościowym starszych osad. Jedną z konsekwencji tego zjawiska było ograniczanie pasterstwa na rzecz uprawy roli. Takie postępowanie wynikało nie tylko z kurczących się stopniowo terenów wypasowych i ich ubożenia, ale też z zabiegów wielkich właścicieli ziemskich, wspierających przynoszące większe zyski rolnictwo. Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób te procesy oddziaływały na lokalne środowisko przyrodnicze. Na podstawie różnorodnych źródeł historycznych pochodzących z XV i XVI wieku (inwentarze i lustracje dóbr szlacheckich, przywileje lokacyjne, zapisy w księgach sądowych) ukazano zmiany stanu zalesienia, wskazano na różnorodne czynniki wpływające na jego redukcję, podjęto problem gatunkowego ubożenia roślinności lasów i dzikiej zwierzyny oraz degradacji naturalnych łąk górskich, a także wskazano na próby ograniczenia występowania tych niekorzystnych zjawisk i dokonano oceny skuteczności ich stosowania.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
ARCHIVAL SOURCES
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (Central Archives of Historical Records in Warsaw):
– Archiwum Skarbu Koronnego (Crown Treasury Archives): section I, fasc. 21; section LVI, fasc. 251; section LVI, fasc. S. 6 II,
– Metryka Koronna (Royal Register), fasc. 17, 20,
– Tak zwana Metryka Litewska (the so-called Lithuanian Register), section IV B. fasc. 22.
Biblioteka Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie (Library of the Ukrainian Academy of Sciences), fasc.: 2837/III.
Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie (Central National Historical Archives of Ukraine in Lviv), Księgi grodzkie przemyskie (Przemyśl Municipal Records), fond 13, description 1, issue 4.
PUBLISHED SOURCES
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, eds. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska, vol. 19, Lwów 1906.
Corpus Iuris Polonici, ed. O. Balzer, vol. 3, Warszawa 1906.
Corpus Iuris Polonici, ed. O. Balzer, vol. 4, Kraków 1910.
[Długosz Jan], Insignia seu clenodia Regni Poloniae, [in:] Opera omnia…, eds. J. Polkowski, Z. Pauli, vol. 1, Kraków 1887.
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, eds. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, vol. 1, Warszawa–Łódź 1992.
Lustracja województw ruskiego, podolskiego i bełskiego 1564–1565, eds. K. Chłapowski, H. Żytkowicz, vol. 2, Warszawa 2001.
Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, ed. W. Ochmański, Wrocław 1963.
Lyustrtsyya korolivshchyn v ruskykh zemlyakh kopony z r. 1570, ed. M. Hrushevskyy, Lviv 1903.
Orysy korolivshchyn v ruskykh zemlyakh XVI vika, ed. M. Hrushevskyy, vol. 1–3, Lviv 1895–1900.
Spominki pilzneńskie 1486–1506, ed. A. Bielowski, [in:] Monumenta Poloniae Historica, vol. 3, Kraków 1878.
Stadnicki A., O wsiach tak zwanych wołoskich na północnym stoku Karpat, Lwów 1848 (introduction and documents).
Zbiór dokumentów małopolskich, ed. S. Kuraś, vol. 1, Wrocław 1962.
Zbiór dokumentów małopolskich, eds. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, vol. 6, Wrocław 1974.
Zbiór dokumentów małopolskich, eds. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, vol. 8, Wrocław 1975.
LITERATURE
Beňko J., Osidlenie severného Slovenska, Košice 1985.
Bębynek W., Starostwo muszyńskie. Własność biskupów krakowskich, “Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do Gazety Lwowskiej” 1914, vol. 42, no. 1.
Byrnya P.P., Selskiye poseleniya Moldavii XV–XVII vv., Kishinev 1969.
Daniłowicz W., Prawo łowieckie, Warszawa 2020.
Dobrowolski K., Migracje wołoskie na ziemiach polskich, Lwów 1930.
Dobrowolski K., Studia nad kulturą pasterską w Karpatach północnych. Typologia wędrówek pasterskich od XIV–XX wieku, “Wierchy” 1960, no. 29.
Fastnacht A., Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340–1650, Wrocław 1962.
Fastnacht A., Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, prepared for publishing by A. Fastnacht-Stupnicka, A. Gąsiorowski, vol. 1, Brzozów 1991.
Fastnacht A., Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, prepared for publishing by A. Fastnacht-Stupnicka, A. Gąsiorowski, vol. 3, Kraków 2002.
Gawron J., Locators of the Settlements under Wallachian Law in the Sambor Starosty in 15th and 16th c. Territorial, Ethnic and Social Origins, “Balcanica Posnanensia. Acta et Studia” 2019, vol. 26.
Guzowski P., Chłopi i pieniądze na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych, Kraków 2008.
Inkin W.F., K voprosu o proiskhozhdenii i evolyutsii voloshskogo instita knyazya „knezya” v galitskoy derevne v XV–XVIII vv., [in:] Slavyano-voloshskiye svyazi (sbornik statey), ed. N.A. Mokhov, Kishinev 1978.
Inkin W.F., Krestyanskiy obshchinnyy stroy v galitskom Prikarpatye (Opyt sravnitelnogo izucheniya pozemelnykh soyuzov). Avtoreferat dissertatsii, Lvov 1978.
Inkin W.F., Silske suspilstvo Halytskoho Prykarpattya u XVI–XVIII stolittyakh: istorychni narysy, Lviv 2004.
Jawor G., Commentary by Jan Zamoyski, the Royal secretary, on legal customs of the Vlachs of Sambir from 1568, “Analele Universitatii din Craiova – Seria Istorie” 2019, vol. 24.
Jawor G., Ius Valachicum jako narzędzie kolonizacji obszarów peryferyjnych (na przykładzie pogranicza polsko-ruskiego w XIV–XVI wieku), [in:] Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, vol. 3: Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, eds. A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik, Rzeszów 2019.
Jawor G., Kolonizacja wołoska na obszarach Wołynia w XV i XVI wieku, “Rocznik Lubelski” 2018, vol. 44.
Jawor G., Le pastoralisme valaque dans les Carpates Polonaises au XVème et XVIème siècle (l’exemple de Bieszczady), “Banatica” 2014, vol. 24, no. 2.
Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000.
Jawor G., Seasonal Pastoral Exploitation of Forests in the Area of Subcarpathia in the 15th and 16th Century, “Balcanica Posnaniensia. Acta et Studia” 2016, vol. 23.
Jawor G., Udział mieszkańców wsi prawa wołoskiego w systemie egzekwowania prawa na obszarze Karpat polskich w XV i XVI wieku, [in:] Jednostka, rodzina i struktury społeczne w perspektywie historycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Cezaremu Kuklo, eds. P. Łozowski, R. Poniat, Białystok 2020.
Jawor G., Vigesima agnorum et decima porcorum. Redevances pastorales dans les villages valaques en Pologne aux XVe et XVI siecles, “Banatica” 2018, vol. 28.
Kopczyńska-Jaworska B., Wędrówki pasterskie w Beskidzie Śląskim, “Etnografia Polska” 1961, no. 5.
Krandžalov D., Valaši na Moravé. Materiály, problémy, metody, Praha 1963.
Kubijovyč V., Pastýřský Život v Podkarpatské Rusi. Díl I – Text, “Zemepisné Práce” 1935, vol. 8.
Lubomirski J.T., Starostwo ratneńskie. Wyjątek z historii osad wołoskich w Polsce, “Biblioteka Warszawska” 1855, vol. 2.
Macůrek J., Valaši v západních Karpatech v 15.–18. stoleti, Ostrava 1959.
Mielczarski S., Szaflik J.R., Zagadnienie łanów pustych w Polsce XV i XVI wieku, “Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1956, vol. 1, no. 2.
Nalepa J., „Zarębki” i „zarębnicy” a procesy osadnicze w Beskidach Zachodnich I na Podtatrzu, cz. 1, “Rocznik Orawski” 2003, vol. 4.
Panaitescu P.P., Introducere la istoria culturii Româneşti, Bucuresti 1969.
Persowski F., Osady na prawie ruskim, polskim, niemieckim i wołoskim w ziemi lwowskiej. Studium z dziejów osadnictwa, Lwów 1927.
Reychman J., Zagadnienie osadnictwa wołoskiego w Karpatach w rumuńskiej literaturze naukowej lat ostatnich, “Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1939–1946, vol. 8, no. 2.
Rusiński W., „Pustki” – problem agrarny feudalnej Europy, “Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1961, vol. 23.
Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, part 1: Geneza egzekucji dóbr, Wrocław 1974.
Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548, Warszawa 2007.
Szczotka S., Studia z dziejów prawa wołoskiego w Polsce, “Czasopismo Prawno-Historyczne” 1949, no. 2.
Štika J., Moravské Valašsko. Jeho vznik a vyvoj, Ostrava 1973.
Ulicný F., Zaciatky Rusínov na Slovensku, [in:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji, Rzeszów, 9–11 V 1995, ed. M. Parczewski, Rzeszów 1996.
Wyczański A., Wieś polskiego Odrodzenia, Warszawa 1969.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2022.77.47-65
Data publikacji: 2022-12-30 12:38:43
Data złożenia artykułu: 2022-07-14 19:28:22
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2022 Grzegorz Jawor
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.