Choroby owiec i kóz w świetle „Geoponiki” Kassianusa Bassusa Scholastyka

Agnieszka Bartnik

Streszczenie w języku polskim


Wzmianki na temat chorób owiec pojawiły się już w pracy Katona Starszego. W kolejnych wiekach Kolumella i Palladiusz opisali znane im choroby owiec i kóz. Przekaz Kassianusa Bassusa Scholastyka jest niezwykle cenny, ponieważ przedstawiony przez niego zestaw chorób wygląda inaczej niż u starszych autorów. Różnice w opisanych chorobach mogą wynikać zarówno z czerpania przez niego z innych źródeł, jak i ze specyfiki geograficznej. Kassianus tworzył we wschodniej części Imperium Rzymskiego, natomiast starsze przekazy odnosiły się przede wszystkim do terenów Italii. Ze względu na różnice klimatyczne i geograficzne niektóre choroby spotykane w zachodniej części Imperium nie występowały zbyt często na wschodzie i odwrotnie. Choroby takie jak np. świerzb czy owrzodzenia, których występowanie nie jest uwarunkowane geograficznie, zostały uwzględnione przez wszystkich autorów.


Słowa kluczowe


kozy; owce; choroby; świerzb; owrzodzenia; Kassianus Bassus Scholastyk; Geoponika

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


ŹRÓDŁA

Aetii Amideni, libri medicinales I–VIII, ed. A. Olivieri, Lipsiae–Berolini 1935–1950.

Anthimus, On the Observance of Foods. De observatione ciborum, ed., transl. M. Grant, Totnes–Blackawton 2007.

Apicius, A Critical Edition with an Introduction and an English Translation of the Latin Recipe Text Apiciud, eds. C. Grocock, S. Grainger, Blackawton–Tomes 2006.

Cato, De agricultura, ed. P. Gerald, Liège 1988.

Celsus, On Medicine, vol. I: Books 1–4, ed. W.G. Spencer, Cambridge 1935.

Celsus, On Medicine, vol. II: Books 5–6, ed. W.G. Spencer, Cambridge 1938.

Galeni, De alimentorum facultatibus libri III, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. VI, Lipsiae 1923.

Galeni, De simplicium medicamentorum temperamentis ac facultatibus libri XI, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kuhn, vol. XI–XII, Lipsiae 1926–1927.

Galeni, De temperamentis libri III, [w:] Claudii Galeni opera omnia, ed. C.G. Kühn, vol. I, Lipsiae 1921.

Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici de re rustica eclogae, rec. H. Beckh, Lipsiae 1895.

Hippocrates, Places in Man. Glands. Fleshes. Prorrhetic 1–2. Physician. Use of Liquids. Ulcers. Haemorrhoids and Fistulas, ed. P. Potter, Cambridge 1995.

Juvenal, Persius, Juvenal and Persius, ed. S. Morton Braund, Cambridge 2004.

Kassianus Bassus, Geoponika. Bizantyjska encyklopedia rolnicza, przeł. I. Mikołajczyk, Toruń 2012.

Lucius Iunius Moderatus Columella, On Agriculturae and Trees, eds. H.B. Ash, E.S. Forester, E.H. Heffner, London–Cambridge 1941–1955.

M. Terentii Varronis, Rerum rusticarum libri tres, Leipzig 1929.

Oribasii, Collectionum medicarum reliquiae, ed. I. Raeder, vol. I–IV, Lipsiae–Berolini 1928–1933.

Oribasii, libri ad Eunapium, [w:] Oribasii, synopsis ad Eustahium filium et libri ad Eunapium, ed. I. Raeder, vol. VI.3, Leipzig 1964.

P. Vegeti Renati, Digestorum Artis Mulomedicinae Libri, ed. E. Lommatzsch, Lipsiae 1903.

Palladius, Opus agriculturae, De veterinaria medicina, De Institione, ed. R.H. Rodgers, Leipzig 1975.

Paulus Aegineta, ed. I.L. Heiberg, vol. I–II, Lipsiae–Berolini 1921–1924.

Pélagonius Salonianus, Recueil de Médicine Vétérinaire, ed. V. Gitton-Ripolli, Paris 2019.

Q[uintus] Gargilius Martialis, Medicinae ex holeribus et pomis, ed. B. Maire, Paris 2002.

Virgil, Georgics, ed. R.A.B. Mynors, Oxford 1999.

LITERATURA

Alcock J.P., Milk and Its Products in Ancient Rome, [w:] Milk: Beyond the Dairy. Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery 1999, ed. H. Walker, Totnes 2000.

Alves Carrara A., “Geoponica” and “Nbatean Agriculture”: A New Approach into Their Sources and Authorship, “Arabic Sciences and Philosophy” 2006, vol. 16, no. 1. DOI: 10.1017/S0957423906000245

Bartnik A., Kilka uwag w kwestii identyfikacji i leczenia chorób owiec w starożytnym Rzymie, „Studia Historyczne” 2018, vol. 61, nr 2. DOI: 10.12797/SH.61.2018.02.01

Bartnik A., Mleko i produkty mleczne w IV-wiecznych traktatach weterynaryjnych, „Studia Antiquitatis et Medii Aevi Incohantis” 2021, vol. 6.

Bartnik A., O skuteczności kuracji świerzbobójczych w „Geoponice” Kassianusa Bassusa Scholastyka, „Przegląd Nauk Historycznych” 2022, vol. 21, nr 1. DOI: 10.18778/1644-857X.21.01.01

Bartnik A., „Swędzący problem”. Rzymscy weterynarze w walce z pasożytami zewnętrznymi, „Wieki Stare i Nowe” 2019, vol. 14, nr 19. DOI: 10.31261/WSN.2019.19.03

Bartnik A., Tajemnicza epidemia w „Georgikach” Publiusza Wergiliusza Marona, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Grecae et Latinae” 2022, vol. 32, nr 1. DOI: 10.14746/sppgl.2022.XXXII.1.2

Bates P., Therapies for Ectoparasitism in Sheep, “In Practice” 2004, vol. 26, no. 10. DOI: 10.1136/inpract.26.10.538

Bednarek D., Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła (IBR), „Magazyn Weterynaryjny. Zeszyt Edukacyjny” 2018, nr 3.

Bell D.M., Kozarsky P.E., Stephens D.S., Clinical Issues in the Prophylaxis, Diagnosis, and Treatment of Anthrax, “Emerging Infectious Diseases” 2002, vol. 8, no. 2. DOI: 10.3201/eid0802.01-0521

Bell S.D. et al., Psorergates ovis a Cause of Itchiness in Sheep, “Journal of the American Veterinary Medical Association” 1952, vol. 120.

Bender Jørgensen L., A Matter of Material: Changes in Textiles from Roman Sites in Egypt’s Eastern Desert, “Antiqité Tradive. Revue Internationale d’Histoire et d’Archéologie (IVe–VIIe siècle)” 2004, vol. 12. DOI: 10.1484/J.AT.2.300063

Bradley M., ‘It All Comes Out in the Wash’: Looking Harder at the Roman fullonica, “Journal of Roman Archaeology” 2002, vol. 15. DOI: 10.1017/S1047759400013829

Bunch T.D., Wang S., Valdez R., Hoffmann R.S., Zhang Y., Liu A., Lin S., Cytogenetics, Morphology and Evolution of Four Subspecies of the Giant Sheep argali (Ovis ammon) of Asia, “Mammalia” 2000, vol. 64, no. 2. DOI: 10.1515/mamm.2000.64.2.199

Capasso L., Bacteria in Two-millennia-old Cheese, and Related Epizoonoses in Roman Populations, “Journal of Infection” 2002, vol. 45, no. 2. DOI: 10.1053/jinf.2002.0996

Chessa B., Pereira F., Arnaud F. et al., Revealing the History of Sheep Domestication Using Retrovirus Integrations, “Science” 2009, vol. 324, no. 5926. DOI: 10.1126/science.1170587

Ciani E., Mastrangelo S., Da Silva A. et al., On the Origin of European Sheep as Revealed by the Diversity of the Balkan Breeds and by Optimizing Population-Genetic Analysis Tools, “Genetic, Selection, Evolution” 2020, vol. 52. DOI: 10.1186/s12711-020-00545-7

Comuzzo P., Battistutta C., Acidification and pH Control in Red Wines, [w:] Red Wine Technology, ed. A. Morata, New York 2019. DOI: 10.1016/B978-0-12-814399-5.00002-5

Dalby A., Cheese, [w:] The Oxford Companion to Italian Food, ed. G. Ridley, Oxford 2007.

Dalby A., Food in the Ancient World from A to Z, London–New York 2003.

Dalby D., Empire of Pleasures: Luxury and Indulgence in the Roman World, London–New York 2002.

Dankowska A., Małecka M., Skład i właściwości prozdrowotne oliwy z oliwek, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu” 2010, nr 162.

Davies R.W., Some Roman Medicine, “Medical History” 1970, vol. 14, no. 1. DOI: 10.1017/S0025727300015192

Deryło A., Buczek A., Wybrane aspekty układu pasożyt–żywiciel w trakcie inwazji i reinwazji kleszczy, „Wiadomości Parazytologiczne” 1980, vol. 26, nr 6.

Drinkwater J.F., The Gallo-Roman Woollen Industry and the Great Debate: The Igel Column Revisited, [w:] Economies Beyond Agriculture in the Classical World, eds. D.J. Mattingly, J. Salmon, London 2002.

Ekroth G., Animal Sacrifice in Antiquity, [w:] The Oxford Handbook of Animals in Classical Thought and Life, ed. G.L. Campbell, Oxford 2014. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780199589425.013.020

Ensminger M.E., Parker R.O., Sheep and Goat Science, Danville 1986.

Essig A., Rinder H., Gothe R., Zahler M., Genetic Differentiation of Mites of the Genus Chorioptes (Acari: Psoroptidae), “Experimental and Applied Acarology” 1999, vol. 23. DOI: 10.1023/A:1006131402463

Fasanella A., Glante D., Garofolo G., Jones M.H., Anthrax Undervalued Zoonosis, “Veterinary Microbiology” 2010, vol. 140, no. 3–4. DOI: 10.1016/j.vetmic.2009.08.016

Fedosenko A.K., Blank D.A., Ovis ammon, “Mammalian Species” 2005, vol. 773. DOI: 10.1644/1545-1410(2005)773[0001:OA]2.0.CO;2

Frayn J.M., Sheep-Rearing and the Wool Trade in Italy during Roman Period, Liverpool 1984.

Fischer K.-D., Ancient Veterinary Medicine: A Survey of Greek and Latin Sources and Some Recent Scholarship, “Medizinhistorisches Journal” 1988, vol. 3, no. 3–4.

Furmaga S., Gundlach J.L., Filar J., Panacur R-Hoechst w leczeniu robaczycy żołądkowo-jelitowej owiec, „Medycyna Weterynaryjna” 1977, vol. 33, nr 3.

Garasińska-Pryciak E., Związki ołowiu w antycznej kosmetyce, „Kosmetologia Estetyczna” 2015, vol. 4.

Gedes D.S., Mesolithic Domestic Sheep in West Mediterranean Europe, “Journal of Archaeological Science” 1989, vol. 12, no. 1. DOI: 10.1016/0305-4403(85)90013-5

Gliński Z., Kostro K. (red.), Choroby zakaźne zwierząt z elementami epidemiologii i zoonoz, Warszawa 2011.

Głusik A., Choroby kobiet i sposoby ich leczenia na podstawie traktatu Metrodory z Bizancjum, „Medycyna Nowożytna” 2019, vol. 25, nr 1. DOI: 10.4467/12311960MN.19.006.10759

Gorini I., Iorio S., Ciliberti R., Licata M., Armocida G., Olive Oil in Pharmacological and Cosmetic Traditions, “Journal of Cosmetic Dermatology” 2019, vol. 18, no. 5. DOI: 10.1111/jocd.12838

Greppin J.A.C., The Armenians and the Greek Geoponica, “Byzantion” 1987, vol. 57, no. 1.

Grzywiński L., Piotrowski R., Badania nad skutecznością Zanilu i Nilzanu ICI w zwalczaniu robaczyc owiec, „Wiadomości Parazytologiczne” 1975, vol. 21, nr 1.

Guignard C., Sources et constitution des “Géoponiques” à la lumière des versions orientales d’Anatolius de Béryte et de Cassianus Bassu, [w:] Die Kestoi des Julius Africanus und ihre Überlieferung, Berlin–New York 2009. DOI: 10.1515/9783110219593.243

Gupta A., Nicol K., The Use of Sulfur in Dermatology, “Journal of Drugs in Dermatology” 2004, vol. 3, no. 4.

Hatziminaoglou Y., Boyazoglu J., The Goat in Ancient Civilisations: From the Fertile Crescent to the Aegean Sea, “Small Ruminant Research” 2004, vol. 51, no. 2. DOI: 10.1016/j.smallrumres.2003.08.006

Head B.M., Rubinstein E., Meyers A.F., Alternative Pre-approved and Novel Therapies for the Treatment of Anthrax, “BMC Infectious Diseases” 2016, vol. 16, no. 1. DOI: 10.1186/s12879-016-1951-y

Hugh-Jones M., Blackburn J., The Ecology of Bacillus anthracis, “Molecular Aspects of Medicine” 2009, vol. 30, no. 6. DOI: 10.1016/j.mam.2009.08.003

Hull A.K., Criscuolo C.J., Mett V. et al., Human-Derived, Plant-Produced Monoclonal Antibody for the Treatment of Anthrax, “Vaccine” 2005, vol. 23, no. 17–18. DOI: 10.1016/j.vaccine.2005.01.013

Huston M.G., Ancient Greek, Roman and Byzantine Costume, Dover 2003.

Ito T., On Anatolios in the Geoponika: One Author or Three?, “Byzantinische Zeitschrift” 2017, vol. 110, no. 1. DOI: 10.1515/bz-2017-0006

Jacques J., Wine and Medicine in Ancient Greece, [w:] Greek Medicine from Hippocrates to Galen, ed. P. van der Eijk, Leiden 2012. DOI: 10.1163/9789004232549_011

Khaled I., Ferjani H., Ahmed R.B., Halim Harrath A., Effects of Oil-Related Environmental Pollutants on Gonads of the Freshwater Leech Limnatis nilotica (Annelida, Hirudinea), “The European Zoological Journal” 2017, vol. 84, no. 1. DOI: 10.1080/07924259.2016.1208118

Knudson G.B., Treatment of Anthrax in Man: History and Current Concepts, “Military Medicine” 1986, vol. 151, no. 2. DOI: 10.1093/milmed/151.2.71

Kokoszko M., Rola nabiału w diecie późnego antyku i wczesnego Bizancjum (IV–VII w.), „Zeszyty Wiejskie” 2011, vol. 16.

Kokoszko M., Dybała J., Medyczna nauka o mleku (γαλακτολογία ἰατρική) zawarta w „De medicina Celsusa”, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, vol. 15, nr 2. DOI: 10.18778/1644-857X.15.02.01

Kokoszko M., Jagusiak K., Dybała J., Nauka o mleku zawarta w twórczości Dioskurydesa. Studium źródłowe, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, vol. 16, nr 1. DOI: 10.18778/1644-857X.16.01.01

Kotlan A., O roli kleszczy w przenoszeniu chorób zakaźnych i inwazyjnych u ludzi i zwierząt na Węgrzech, „Wiadomości Parazytologiczne” 1957, vol. 3, nr 2–3.

Kowalska M., Kowalik A., Góźdź S., Problemy zdrowotne krajów rozwijających się – zakażenie świerzbem jako zaniedbana choroba tropikalna, „Przegląd Dermatologiczny” 2014, vol. 101, nr 6. DOI: 10.5114/dr.2014.46952

Kozakiewicz B., Przygrodzki H., Oxfendazol w zwalczaniu robaczyc u bydła i owiec, „Wiadomości Parazytologiczne” 1984, vol. 30, nr 5–6.

Lampkowska P., Kilka słów o antidotach stosowanych w starożytności, „Studia Europaea Gnesnensia” 2011, vol. 3.

Levot G.W., Resistance and the Control of Sheep Ectoparasites, “International Journal for Parasitology” 1995, vol. 25, no. 11. DOI: 10.1016/0020-7519(95)00070-I

Malinowski G., Zwierzęta świata antycznego. Studia nad Geografia Strabona, Wrocław 2003.

Meana M.J., Cuberto J.I., Sáez P., Geoponica o Extractos de agricultura de Casiano Baso, Madrid 1998.

Meintjes T., Fourie L.J., Horak I.G., Host Preference of the Sheep Scab Mite, Psoroptes ovis: Short Communication, “Journal of the South African Veterinary Association” 2002, vol. 73. DOI: 10.4102/jsava.v73i3.577

Migone T.S., Subramanian G.M., Zhong G.M. et al., Raxibacumab for the Treatment of Inhalational Anthrax, “New England Journal of Medicine” 2009, vol. 361, no. 2. DOI: 10.1056/NEJMoa0810603

Mikołajczyk I., Wstęp, [w:] Kassianus Bassus, Geooponika. Biznatyńska encyklopedia rolnicza, przeł. I. Mikołajczyk, Toruń 2012.

Miłkowska A., Hofmann T., Bakteriobójcze działania mydeł leczniczych, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu” 1986, nr 149.

Niven D.R., Pritchard D.A., Effects of Control of the Sheep Body Louse (Damalinia ovis) on Wool Production and Quality, “Australian Journal of Experimental Agriculture” 1985, vol. 25, no. 1. DOI: 10.1071/EA9850027

Pedrosa S., Uzun M., Arranz J.-J., Gutiérrez-Gil B., San Primitivo F., Bayón Y., Evidence of Three Maternal Lineages in Near Eastern Sheep Supporting Multiple Domestication Events, “Proceedings of the Royal Society B” 2005, vol. 272, no. 1577. DOI: 10.1098/rspb.2005.3204

Plant J.W., Lewis C.J., Treatment and Control of Ectoparasites in Sheep, “Veterinary Clinics. Food Animal Practice” 2011, vol. 27, no. 1. DOI: 10.1016/j.cvfa.2010.10.012

Rodgers R.H., The Apuleius of the “Geoponica”, “Californian Studies in Classical Antiquity” 1978, vol. 11. DOI: 10.2307/25010731

Rodgers R.H., Varro and Virgil in the “Geoponica”, “Greek, Roman and Byzantine Studies” 1978, vol. 19, no. 3.

Ryder M., The Use of Goat Hair: An Introductory Historical Review, “Anthropozoologica” 1993, vol. 17.

Rzeźnicka Z., Łubin, [w:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 2: Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014.

Rzeźnicka Z., Rola mięsa w diecie w okresie pomiędzy II a VII w. w świetle źródeł medycznych, [w:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 2: Pokarm dla ciała i ducha, red. M. Kokoszko, Łódź 2014.

Rzeźnicka Z., Ser w dietetyce, farmakologii, procedurach terapeutycznych i sztuce kulinarnej, [w:] Dietetyka i sztuka kulinarna antyku i wczesnego Bizancjum (II–VII w.), cz. 3: Ab ovo ad γάλα. Jajka, mleko i produkty mleczne w medycynie i sztuce kulinarnej (I–VII w.), red. Z. Rzeźnicka, M. Kokoszko, Łódź 2016.

Schmölcke U., Gross D., Nikulina E.A., The History of Sheep Husbandry in Austria from the Neolithic to the Roman Period, “Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien. Seria A” 2018, vol. 120.

Schultz C.F., Roman Sacrifice, Inside and Out, “Journal of Roman Studies” 2016, vol. 106. DOI: 10.1017/S0075435816000319

Shankar S., Jaiswal L., Rim J.W., New Insight into Sulfur Nanoparticles: Synthesis and Applications, “Critical Reviews in Environmental Science and Technology” 2021, vol. 5. DOI: 10.1080/10643389.2020.1780880

Sharquie K.E., Al-Rawi J.R., Noaimi A.A., Al-Hassany H.M., Treatment of Scabies Using 8% and 10% Topical Sulfur Ointment in Different Regimens of Application, “Journal of Drugs in Dermatology” 2012, vol. 11, no. 3.

Smith W.D. et al., Approaches to Vaccines for Psoroptes ovis (Sheep Scab), “Research in Veterinary Science” 2001, vol. 70, no. 1. DOI: 10.1053/rvsc.2000.0427

Spencer R.C., Bacillus anthracis, “Journal of Clinical Pathology” 2003, vol. 56, no. 3. DOI: 10.1136/jcp.56.3.182

Stefański W., Robaczyca żołądka i jelit owiec, „Medycyna Weterynaryjna” 1961, vol. 17, nr 5.

Stefański W., Stan badań nad inwazyjnymi chorobami pastwiskowymi, „Wiadomości Parazytologiczne” 1955, vol. 1.

Studzińska-Sroka E., Dudek-Makuch M., Czapska I., Zastosowanie roślin w profilaktyce i leczeniu zwierząt hodowlanych, „Wiadomości Zootechniczne” 2018, vol. 56, nr 3.

Sumińska E., Bernacka H., Grabowicz M., Zioła w żywieniu zwierząt, z uwzględnieniem owiec, „Zeszyty Naukowe. Zootechnika” 2009, vol. 37.

Szweda W., Siemionek J., Anaplazmoza bydła, „Medycyna Weterynaryjna” 2011, vol. 67, nr 12.

Ulvik R.J., [Bloodletting as Medical Therapy for 2500 years], “Tidsskrift for den Norske Laegeforening: Tidsskrift for Praktisk Medicin, ny Raekke” 1999, vol. 119.

Vieira A.R., Salzer J.S., Traler R.M. et al., Enhancing Surveillance and Diagnostics in Anthrax-Endemic Countries, “Emerging Infectious Diseases” 2017, vol. 23. DOI: 10.3201/eid2313.170431

Wall R., Kolbe K., Taxonomic Priority in Psoroptes mange mites: P. ovis or P. equi?, “Experimental and Applied Acarology” 2006, vol. 39. DOI: 10.1007/s10493-006-9000-y

Wellmann M., Die Georgika des Demokritos, Berlin 1921.

Zdrojewicz Z., Urynoterapia – fakty i mity, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy” 2019, vol. 1, nr 30.

Zeder M.A., Hesse B., The Initial Domestication of Goats (Capra hircus) in the Zagros Mountains 10,000 Years Ago, “Science” 2000, vol. 287, no. 5461. DOI: 10.1126/science.287.5461.2254

Żuchowska M., Between Realism and Artistic Convention: Woollen Mantles in the Iconography of Roman Palmyra, [w:] Textiles in Ancient Mediterranean Iconography, eds. S. Harris, C. Brons, M. Żuchowska, Oxford 2022. DOI: 10.2307/j.ctv2npq9bb.16




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2023.78.9-31
Data publikacji: 2023-12-22 10:44:15
Data złożenia artykułu: 2022-10-09 12:05:15


Statystyki


Widoczność abstraktów - 559
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 319

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2023 Agnieszka Bartnik

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.