Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Dwie średniowieczne tradycje lubelskie oraz ich wpływ na poczucie tożsamości lokalnej wspólnoty (XIII? – początek XVII w.)
Streszczenie w języku polskim
Artykuł przedstawia średniowieczne wersje dwóch opowieści o przeszłości Lublina, dotyczące oblężenia miejscowego zamku przez Tatarów na przełomie 1340 i 1341 r. oraz ukazania się świętego Michała księciu Leszkowi Czarnemu i zwycięstwa władcy nad Jaćwingami w 1282 r. Przyglądając się śladom znajomości tych narracji w mieście nad Bystrzycą do początku XVII w., autor dowodzi, że były to wówczas dobrze znane tradycje lokalne. Wyrażały one idee szczególnie ważne i atrakcyjne dla społeczności Lublina. Za ich sprawą członkowie miejscowej wspólnoty postrzegali ważne elementy miejskiej przestrzeni w swoisty dla swej grupy sposób. Można zatem dostrzec, że opowieści z kręgu legendarnych dziejów Lublina oddziaływały na poczucie tożsamości członków społeczności Lublina w kilku ważnych aspektach.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Primary works
Bullarium Poloniae, t. 3: 1378–1417, red. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Rzym–Lublin 1988.
De coronatione Kazimiri regis Poloniae, [in:] Kronika Jana z Czarnkowa, red. J. Szlachtowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 2, Lwów 1872.
Die Chronik Johanns von Winterthur, hrsg. F. Baethgen, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores Rerum Germanicarum Nova Series, Bd. 3., Berlin 1924.
Gualvanei de la Flamma, Opusculum de rebus gestis ab Azone, Luchino et Johanne Vicecomitibus ab anno MCCCXXVIII usque ad annum MCCCXLII, ed. C. Castiglioni, Rerum Italicarum Scriptores, t. 12, parte 4, Bologna 1938.
Ioannis Dlugossii Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, lib. 7–8, ed. Z. Budkowa [et al.], comm. K. Pieradzka, Varsaviae 1975.
Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, Vol. 1–3, [in:] Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensi Opera omnia cura Alexandri Przezdziecki edita, Vol. 7–9, Cracoviae 1863–1864.
Kamieński W., Przypadki lubelskie. Poema oryginalne, wierszem takiem iak Monomachium ułożone w dziewięciu pieniach, [s. l.] 1810.
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, red. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1883.
Kodeks dyplomatyczny małopolski, t. 2: 1153–1333, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1886.
Kronika Dzierzwy, red. K. Pawłowski, Monumenta Poloniae Historica, nova series, t. 15, Kraków 2013.
Maciej Miechowita, Chronica Polonorum, Kraków 1521.
Maciej Stryjkowski, Kronika polska, litewska, żmódzka i wszystkiéj Rusi Macieja Stryjkowskiego, wstęp M. Malinowski, I. Daniłowicz, t. 1–2, Warszawa 1846.
Matthaei de Griffonibus Memoriale Historicum de Rebus Bononiensium, ed. L. Frati, A. Sorbelli, Rerum Italicarum Scriptores, Nuova Edizione, t. 18, parte 2, Città di Castello 1902.
Najdawniejszy widok Lublina wyjęty z dzieła Jerzego Brauna p.n. „Theatrum praecipuarum totius mundi urbium” z r. 1618 wydał w dokładnej podobiźnie z objaśnieniami Hieronim Łopaciński, red. i przeł. H. Łopaciński, Warszawa 1901.
Oratio Ioan. Thomæ Freigii Rectoris, [in:] Tertia Panegyris Altorfiana Celebrata Anno M.D.LXXIX. Cum aliis quibusdam orationibus, Altorfii 1579.
Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, red. K.J. Turowski, Warszawa 1982.
Poczet królów polskich, red. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.
Rocznik małopolski, red. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 3, Lwów 1878.
Rocznik poznański I, [in:] Roczniki Wielkopolskie, red. B. Kürbis, Monumenta Poloniae Historica, Seria II, t. 6, Warszawa 1962.
Rocznik świętokrzyski, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Monumenta Poloniae Historica, nova series, t. 12, Kraków 1996.
Rocznik Traski, red. A. Bielowski, Monumenta Poloniae Historica, t. 2, Lwów 1872.
Roczniki Wielkopolskie, red. B. Kürbis, Monumenta Poloniae Historica, Seria II, t. 6, Warszawa 1962.
Sierpiński S.Z., Historyczny obraz miasta Lublina, Warszawa 1843.
Sierpiński S.Z., Obraz miasta Lublina, Warszawa 1839.
Sobieszczański A., Droga do wszelkiego dobra. Introdukcya Kongregacyi Najsłodszego imienia Maryi dyskursem kaznodzieyskim w kościele pod tytułem S. Michała Archanioła Prześwietnej Kollegiaty Lubelskiey na wyprowadzeniu przez X. Alexandra Sobieszczanskiego Societatis Jesu Kaznodzieie Ordynaryjnego Kollegiaty Lubelskiey dnia 12 września pokazana Roku Pańskiego 1739 […], [s. l., s. t.].
Urbium praecipuarum mundi theatrum quintum auctore Georgio Braunio [Civitatis orbis terrarum, vol. 6], [Coloniae Agrippinae, apud Petrum à Brachel, 1618], www.loc.gov/resource/g3200m.gct00128c/?sp=247 [access: 01.12.2017].
Secondary works
Banaszkiewicz J., Fabularyzacja przestrzeni. Średniowieczny przykład granic, „Kwartalnik Historyczny” 1979, t. 86, nr 4, pp. 987–999.
Banaszkiewicz J., Historia w popularnych kompilacjach – tzw. Poczet królów polskich, [in:] Kultura elitarna a kultura masowa w Polsce późnego średniowiecza, red. B. Geremek, Wrocław 1978, pp. 211–229.
Banaszkiewicz J., Kronika Dzierzwy – XIV-wieczne kompendium historii ojczystej, Wrocław–Gdańsk 1979.
Banaszkiewicz J., Usque in hodiernum diem: średniowieczne znaki pamięci, „Przegląd Historyczny” 1982, t. 72, nr 2, pp. 229–238.
Białuński G., Studia z dziejów plemion pruskich i jaćwieskich, Olsztyn 1999.
Bieniak J., Jan (Janek) z Czarnkowa. Niedokończona kronika polska z XIV wieku, „Studia Źródłoznawcze” 2009, t. 47, pp. 109–143.
Błaziak M., Rocznik świętokrzyski nowy – rocznikiem mansjonarskim czy andegaweńsko-jagiellońskim?, „Studia Źródłoznawcze” 2000, t. 37, pp. 49–63.
Bogatyriew P.G., Jakobson R., Folklor jako specjalna forma twórczości, wstęp i przeł. A. Bereza, „Literatura Ludowa” 1973, t. 17, nr 3, pp. 28–41.
Borkowska U., Dominikanie w dziełach Jana Długosza, [in:] Christianitas et cultura Europae. Księga jubileuszowa profesora Jerzego Kłoczowskiego, red. H. Gapski, t. 1, Lublin 1998, pp. 234–248.
Butcher A., Functions of Script in the Speech Community of a Late Medieval Town, c. 1300–1550, [in:] The Uses of Script and Print, 1300–1700, red. J. Crick, A. Walsham, Cambridge 2004, pp. 157–170.
Chachaj J., Jeden czy dwa groby? Transformacja obrazu czasu i przestrzeni sakralnej Lublina w dziełach Jana Długosza, „Roczniki Humanistyczne” 2013, t. 61, nr 2 (Historia), pp. 41–61.
Chachaj J., Lublin – miasto Rychezy? Lubelskie szkice historyczne XI–XIV wieku, Lublin 2014.
Chachaj J., Początki kościołów lubelskich w świetle legend i przekazów historycznych, Lublin 2011.
Chachaj M., Z dziejów propagowania przeszłości rodu Firlejów w Europie XVI–XVII wieku, [in:] III Janowieckie Spotkania Historyczne. Mecenat kulturalny Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej Lubelszczyzny. Materiały z sesji naukowej. Janowiec 2 czerwca 2001, red. A. Szymanek, Janowiec nad Wisłą 2001, pp. 71–92.
Cieślikowa A., Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe: proces onimizacji, Wrocław 1990.
Czuczyński A., Walka Polski i Litwy-Rusi o spadek halicko-włodzimierski. Historyczne zarysy J.P. Filewicza, „Kwartalnik Historyczny” 1891, t. 5, pp. 173–178.
Dąbrowski J., Dawne dziejopisarstwo polskie (do roku 1480), Wrocław–Kraków 1964.
Drelicharz W., Annalistyka małopolska XIII–XV wieku. Kierunki rozwoju wielkich roczników kompilowanych, Kraków 2003.
Drelicharz W., Idea zjednoczenia królestwa w średniowiecznym dziejopisarstwie polskim, Kraków 2012.
Dymmel P., Lubelskie lata Jana Długosza, [in:] Memoriae amici et magistri. Studia historyczne poświęcone pamięci prof. Wacława Korty (1919–1999), red. M. Derwich, W. Mrozowicz, R. Zerelik, Wrocław 2001, pp. 211–219.
Dymmel P., Uwagi nad historią tekstu w autografie Annales Jana Długosza, [in:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, Toruń 1997, pp. 467–476.
Dymmel P., Związki Jana Długosza z Lublinem, „Roczniki Humanistyczne” 2000, t. 48, nr 2, pp. 109–120.
Frejlich A., Widok Lublina Jerzego Brauna i Abrahama Hogenberga. Zarys genezy widoków miasta w sztuce nowożytnej, [in:] Ikonografia dawnego Lublina. Materiały z sesji, red. Z. Nestorowicz, Lublin 1999, pp. 31–51.
Gawarecki H., Najstarszy widok Lublina A. Hogenberga i jego powtórzenia w XVII i XVIII wieku, „Studia i Materiały Lubelskie” 1963, t. 1, pp. 53–72.
Górska H., Carz, [in:] Słownik polszczyzny XVI wieku, red. S. Bąk [et al.], t. 3, Wrocław–Kraków 1968, pp. 132–133.
Grabski A.F., Polska w opiniach Europy zachodniej XIV–XV w., Warszawa 1968.
Grzybowska T., Złoty wiek malarstwa gdańskiego na tle kultury artystycznej miasta 1520–1620, Warszawa 1990.
Halbwachs M., La mémoire collective, Paris 1950.
Head T., Hagiography and the Cult of Saints. The Diocese of Orléans, 800–1200, Cambridge 1990.
Houts E. van, Memory and Gender in Medieval Europe, 900–1200, Toronto–Buffalo 1999.
Jakimowicz T., Temat historyczny w sztuce epoki ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1985.
Jusiak P., Dzierżawcy dóbr domeny królewskiej z rodziny Firlejów w XIV–XVI wieku, [in:] II Janowieckie Spotkania Historyczne. Gospodarcza i kulturotwórcza rola Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej. Materiały sesji naukowej 27 maja 2000, red. A. Szymanek, Janowiec nad Wisłą 2000, pp. 85–120.
Keuning J., The “Civitates” of Braun and Hogenberg, “Imago Mundi” 1963, Vol. 17, pp. 41–44.
Kłoczowski J., Klasztor dominikański w Lublinie (stulecia XIII–XVI), [in:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. H. Gapski, Lublin 2006, pp. 23–58.
Kłoczowski J., Lublin po nadaniu prawa miejskiego, [in:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965, pp. 45–56.
Knoll P., Poland as Antemurale Christianitatis in the late Middle Ages, “Catholic Historical Review” 1974, Vol. 60, No. 3, pp. 381–401.
Krakowski S., Obrona pogranicza wschodniego Małopolski za Leszka Czarnego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Seria I” 1960, t. 15, pp. 97–114.
Krakowski S., Polska w walce z najazdami tatarskimi w XIII wieku, Warszawa 1950.
Krakowski S., Region kielecki jako teren najazdów w drugiej połowie XIII wieku, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 1973, t. 8, pp. 183–208.
Krzyżaniakowa J., Poland as “Antemurale Christianitatis”. The Political and Ideological Foundations of the Idea, “Polish Western Affairs” 1992, Vol. 33, No. 2, pp. 3–24.
Kuczyńska J., Kościół farny św. Michała w Lublinie, Lublin 2016.
Kuczyńska J., Lubelski kościół farny św. Michała na szlaku architektury gotyckiej. Przyczynek do badań, [in:] Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane prof. Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin, red. A. Sochacka, P. Jusiak, Lublin 2014, pp. 476–483.
Le Goff J., Time, Work & Culture in the Middle Ages, Chicago 1980.
Lefebvre H., The Production of Space, transl. D. Nicholson-Smith, Oxford–Cambridge 1991.
Lowenthal D., Past Time, Present Place: Landscape and Memory, “The Geographical Review” 1975, Vol. 65, No. 1, pp. 1–36.
Marczewski J.R., Duszpasterska działalność Kościoła w średniowiecznym Lublinie, Lublin 2002.
Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.
Michalski W., Legenda fundacyjna dawnej lubelskiej fary św. Michała Archanioła, „Bibliotekarz Lubelski” 2015–2016, t. 58–59, pp. 75–108.
Michalski W., Tradycje historyczne o tatarskim najeździe na Polskę i oblężeniu zamku lubelskiego zimą 1340/1341 r. oraz ich miejsce w dawnej popularnej historii Lublina, „Bibliotekarz Lubelski” 2014, t. 57, pp. 49–85.
Mitrus E., Początki kościoła św. Michała w Lublinie, [in:] Lublin przez wieki. Szkice z badań archeologicznych, red. E. Banasiewicz-Szykuła, A. Stachyra, B. Gosik-Tytuła, Lublin 2004, pp. 53–80.
Myśliński K., Najstarszy Lublin – proces tworzenia się średniowiecznego miasta, „Rocznik Lubelski” 1966, t. 9, pp. 145–188.
Nizio K., Brusić, [in:] Słownik polszczyzny XVI wieku, red. S. Bąk [et al.], t. 2, Wrocław–Kraków 1967, p. 460.
Nowak T., W sprawie Wojciecha Czeleja, rzekomego wojewody sandomierskiego z XIV w., „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1986, t. 23, pp. 93–108.
Odoj G., Tożsamość kulturowa społeczności małomiasteczkowej, Katowice 2007.
Ożóg K., Kultura umysłowa w Krakowie w XIV wieku. Środowisko duchowieństwa świeckiego, Wrocław1987.
Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Kraków 2002 (reprinted edition of 1925).
Polak W., Dominikanie lubelscy w przekazie Liber beneficiorum Jana Długosza, [in:] Dominikanie w Lublinie. Studia z dziejów i kultury, red. H. Gapski, Lublin 2006, pp. 73–98.
Radziszewska J., [Introduction], [in:] Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żadnego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia, oprac. J. Radziszewska, Warszawa 1978.
Radziszewska J., Maciej Stryjkowski: historyk – poeta z epoki Odrodzenia, Katowice 1978.
Remensnyder A.G., Legendary Treasure at Conques: Reliquaries and Imaginative Memory, “Speculum” 1996, Vol. 71, No. 4, pp. 884–906.
Rolska I., Firlejowie Leopardzi. Studia nad patronatem i fundacjami artystycznymi w XVI–XVII wieku, Lublin 2009.
Rozwałka A., Cmentarz na Placu po Farze w Lublinie na tle etapów zagospodarowania Wzgórza Staromiejskiego w średniowieczu. Zarys problematyki, [in:] „In silvis, campis… et urbe”: średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, M. Glinianowicz, P.N. Kotowicz, Rzeszów–Sanok 2011, pp. 311–329.
Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego, Warszawa 2006.
Rutkowska-Płachcińska A., [Introduction], [in:] Rocznik świętokrzyski, red. A. Rutkowska-Płachcińska, MPH, nova series, t. 12, Kraków 1996.
Rutkowska-Płachcińska A., Sprawy tatarskie w Roczniku świętokrzyskim nowym. Przekaz źródłowy i warstwa anegdotyczna, „Studia Źródłoznawcze” 1987, t. 30, pp. 59–73.
Semkowicz-Zarębina W., Autograf Długosza i jego warsztat w nowej edycji „Annales”, [in:] Dlugossiana. Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długosza, red. S. Gawęda, Warszawa 1980, pp. 269–279.
Sochacka A., Posiadłości Lewartów w Lubelskiem w średniowieczu, [in:] II Janowieckie Spotkania Historyczne. Gospodarcza i kulturotwórcza rola Firlejów. Firlejowie w tradycji lokalnej. Materiały sesji naukowej 27 maja 2000, red. A. Szymanek, Janowiec nad Wisłą 2000, pp. 15–58.
Srodecki P., “Scutum inexpugnabile contra crudelem gentem Tartarorum”: the use of the “Christian outpost” propaganda to legitimise the conquest of Galicia-Volhynia under the two last Piast kings of Poland, 1323–1370, [in:] Principalities in lands of Galicia and Volhynia in international relations in the 11th–14th centuries. Publications after 2nd International Conference, Ivano-Frankivsk, 20–22th October, 2011, ed. V. Nagirnyy, „Colloquia Russica”, Vol. 2, Kraków 2012, pp. 114–120.
Starnawska M., Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Sułowski Z., Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych, [in:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965, pp. 30–42.
Szambelan Z., Najazdy ruskie na ziemię sandomierską w XIII wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1989, t. 36, pp. 7–32.
Szymański J., Czas powstania kościoła w Wojniczu i benedyktyni tynieccy, „Roczniki Humanistyczne” 1962, t. 11, nr 2, pp. 125–145.
Teterycz-Puzio A., Przyczyny i cele najazdów litewskich na ziemię sandomierską w XIII w., „Rocznik Lubelski” 2009, t. 35, pp. 9–22.
Tuan Y.-F., Space and Place. The Perspective of Experience, Minneapolis–London 2005.
Ulanowski B., Drugi napad Tatarów na Polskę, „Rozprawy i Sprawozdania Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności” 1885, t. 18, pp. 275–325.
Wadowski J.A., Kościoły lubelskie, Kraków 1907 (reprinted Lublin 2004).
Wertsch J.V., Voices of Collective Remembering, Cambridge 2002.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
Wiesiołowski J., Kolekcje historyczne w Polsce średniowiecznej XIV–XV wieku, Wrocław–Kraków 1967.
Witkowska A., Titulus ecclesiae. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Polsce, Warszawa 1999.
Włodarski B., Problem jaćwiński w stosunkach polsko-ruskich, „Zapiski Historyczne” 1958–1959, t. 24, nr 2–3, pp. 7–35.
Wojtkowiak Z., Maciej Stryjkowski – dziejopis Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kalendarium życia i twórczości, Poznań 1990.
Wróbel D., Kwestia krzyżacka a wschodnia polityka Kazimierza Wielkiego po roku 1343, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2007, t. 4, pp. 136–187.
Zdanek M., „Zaginiona kronika dominikańska” z XIII wieku. Próba nowego spojrzenia, [in:] Fontes et historia – prace dedykowane Antoniemu Gąsiorowskiemu, red. T. Jurek, I. Skierska, Poznań 2007, pp. 245–282.
Zieliński W.K., Monografia Lublina, t. 1: Dzieje miasta Lublina, Lublin 1878.
Żmudzki P., Psy Jaćwingów. Dlaczego Marcin Kromer zinterpretował rocznikarską zapiskę o zwycięstwie Leszka Czarnego inaczej niż Jan Długosz, [in:] Historia narrat. Studia mediewistyczne ofiarowane profesorowi Jackowi Banaszkiewiczowi, red. A. Pleszczyński [et al.], Lublin 2012, pp. 75–94.
Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/f.2017.72.149-178
Data publikacji: 2018-07-03 08:47:28
Data złożenia artykułu: 2018-02-03 20:28:03
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2018 Wojciech Michalski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.