Marzycielstwo jako choroba woli. Uwagi o prusowskich (i platońskich) ideałach życiowych na marginesie noweli Z legend dawnego Egiptu Bolesława Prusa

Sylwia Aleksandra Karpowicz-Słowikowska

Streszczenie w języku polskim


Autorka artykułu w oparciu o aparat literaturoznawczy (z kręgu teorii i historii literatury), filozoficzny (historia filozofii, antropologia, epistemologia i ontologia) oraz historyczny i społeczny (psychologia, socjologia) analizuje nowelę Bolesława Prusa Z legend dawnego Egiptu jako alegoryczną refleksję nad ideą władzy, odpowiedzialności i duchowej harmonii. Zestawia prusowską koncepcję ideału życia z platońską triadą duszy: rozumem, wolą i uczuciem. Ramzes uosabia wolę podporządkowaną dobru wspólnoty, Horus zaś reprezentuje marzycielstwo i emocjonalność, które – pozbawione siły działania – prowadzą do klęski. Prus, inspirowany filozofią Platona, pokazuje, że tylko zintegrowana osobowość może tworzyć sprawiedliwe społeczeństwo. Nowela, choć osadzona w starożytnym Egipcie, komentuje współczesne autorowi realia polityczne, wykorzystując historyczny kostium jako sposób na obejście cenzury. Całość stanowi głęboką analizę idei jako siły kształtującej człowieka i państwo. Artykuł pokazuje Prusa jako integralnego, nowoczesnego myśliciela, posługującego się dawnymi odkryciami, by sobie współczesnym, ale i nam, pokazać drogi sensownego (doskonałego, użytecznego i szczęśliwego) życia indywidualnego i zbiorowego.


Słowa kluczowe


nowela; ideał; marzycielstwo; wola; Prus; Platon; Egipt; państwo; społeczeństwo

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Araszkiewicz, Feliks. (1925). Bolesław Prus i jego ideały życiowe. Lublin: Dom Wydawniczy Franciszek Głowiński i S-ka.

Gloger, Maciej. (2007). Bolesław Prus – metafizyka i antropologia. W: Maciej Gloger, Bolesław Prus i dylematy pozytywistycznego światopoglądu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Fita, Stanisław. (2003). Polityka i etyka. Uwagi o „myśli politycznej” Bolesława Prusa. W: Maria. Woźniakiewicz-Dziadosz, Stanisław Fita (red.), Bolesław Prus. Pisarz. Publicysta. Myśliciel (s. 178–183). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Ilmurzyńska, Halina, Stepnowska, Agnieszka. (1965). Księgozbiór Bolesława Prusa. Warszawa: Stowarzyszenie Biblistów Polskich.

Jung, Carl Gustav. (1996). Typy psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwo KR.

Lubczyńska-Jeziorna, Elżbieta. (2007). Gatunki literackie w twórczości Bolesława Prusa. Wrocław: Agencja Wydawnicza a linea.

Kulczycka-Saloni, Janina. (1969). Nowelistyka Bolesława Prusa. Warszawa: Czytelnik.

Malik, Jakub A. (2008). Ogniste znaki Przedwiecznego. Szyfry transcendencji w noweli Bolesława Prusa „Z legend dawnego Egiptu”. Próba odkodowania. W: Jakub A. Malik (red.), Poszukiwanie świadectw. Szkice o problematyce religijnej w literaturze II połowy XIX i początku XX wieku (s. 49–66). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Martuszewska, Anna. (1997). Pozytywistyczne parabole. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Martuszewska, Anna. (2002). Dlaczego Robinson, a nie Don Kichot? O niektórych (nie tylko estetycznych) wyborach Bolesława Prusa. W: Tomasz Lewandowski, Tomasz Sobieraj (red.), Na pozytywistycznej niwie (s. 239–251). Poznań: Wydawnictwo PTPN.

Mazur, Aneta. (2001). Idea Boga. W: Aneta Mazur, Transcendencja realistów. Motywy metafizyczne w polskiej i niemieckiej prozie II połowy XIX wieku (s. 275–182). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Mazurkiewicz, Filip. (1998). „Z legend dawnego Egiptu” Prusa. Próba dekonstrukcji. Opcje, 2, s. 8–13.

Opacki, Ireneusz (1974). Gra symetrii. („Z legend dawnego Egiptu” Bolesława Prusa). W: Kazimierz Bartoszyński (red.), Nowela. Opowiadanie. Gawęda. Interpretacje małych form narracyjnych (s. 131–155). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pieścikowski, Edward. (1989). „Emancypantka” i „Emancypantki”. W: Edward Pieścikowski, Nad twórczością Bolesława Prusa (s. s. 90–143). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Platon. (2005). Fajdros. Kęty: Antyk.

Platon. (2010a). Państwo. Kęty: Antyk.

Platon. (2010b). Uczta. Dialog o miłości. Kęty: Antyk.

Prus, Bolesław. (1888). Kronika tygodniowa. Kurier Codzienny, 187. W: Bolesław Prus, Kroniki. T. 11. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Prus, Bolesław. (1935). Z legend dawnego Egiptu. W: Bolesław Prus, Pisma. T. 9: Opowiadania wieczorne (s. 241–248). Warszawa: Gebethner i Wolff.

Prus, Bolesław. (1950). „Ogniem i mieczem”. Powieść z lat dawnych Henryka Sienkiewicza. W: Bolesław Prus, Pisma. T. 29. Warszawa: Książka i Wiedza.

Prus, Bolesław. (2014). Notatki „lubelskie”. W: Bolesław Prus,. Pisma wszystkie. Seria G: Notatki twórcze. 1. Warszawa–Lublin: Episteme.

Prus, Bolesław. (2016a). Najogólniejsze ideały życiowe. W: Bolesław Prus, Pisma wszystkie. Seria D: Publicystyka filozoficzno-społeczna i literacka. 3: 1889–1900. Warszawa–Lublin: Episteme.

Prus, Bolesław. (2016b). O ideale doskonałości. W: Bolesław Prus, B. Pisma wszystkie. Seria D: Publicystyka filozoficzno-społeczna i literacka. 3: 1889–1900. Warszawa–Lublin: Episteme.

Prus, Bolesław. (2017). Listy Bolesława Prusa. W: Bolesław Prus, Pisma wszystkie. Seria F: Korespondencja. 1. Warszawa–Lublin: Episteme.

Rzeuska, Maria. (1948). Celowość w noweli Prusa „Z legend dawnego Egiptu”. Zeszyty Wrocławskie, 4, s. 25–42.

Struve, Henryk. (1903). Wstęp krytyczny do filozofii, czyli rozbiór zasadniczych pojęć o filozofii. Warszawa: E. Wende i Sp.

Sztachelska, Jolanta. (2004). Forma i metafizyka. O cyklu „Opowiadania wieczorne” Bolesława Prusa. W: Krystyna Jankowska, Dariusz Kulesza, Katarzyna Sokołowska (red.). Cykl i powieść (s. 129–144). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Szweykowski, Zygmunt. (1947). Twórczość Bolesława Prusa. 2. Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza.

Szweykowski, Zygmunt. (1967). Geneza noweli „Z legend dawnego Egiptu”. W: Zygmunt Szweykowski, Nie tylko o Prusie (s. 256–261). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Świercz, Piotr. (2008). Jedność w wielości. Świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Tokarzówna, Krystyna. (1993). Inspiracje i motywy biblijne w twórczości Bolesława Prusa. W: Stanisław Fita (red.), Problematyka religijna w literaturze pozytywizmu i Młodej Polski. Świadectwa poszukiwań (s. 25–63). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Tomkowski, Jan. (1993). Robinson Kruzoe, Don Kichot i tłum. W: Jan Tomkowski, Mój pozytywizm (57–77). Warszawa: Instytut Badań Literackich–Wydawnictwo.

Tyszkiewiczowa, Teresa (oprac.). (1981). Bibliografia Literatury Polskiej Nowy Korbut. 17 (1): Bolesław Prus (Aleksander Głowacki). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Wietecha, Anna. (2015). Złudne poznawanie w „Z legend dawnego Egiptu”. W: Anna Wietecha, Sięgnąć poza wzrok. Doświadczenia percepcyjne w krótkich formach prozatorskich Bolesława Prusa: teksty i konteksty (s. 468–486). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ff.2025.43.2.71-89
Data publikacji: 2025-12-29 09:24:55
Data złożenia artykułu: 2025-10-21 22:50:41


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Sylwia Aleksandra Karpowicz-Słowikowska

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.