Leki jako specyficzne dobro konsumpcyjne. Czynniki wpływające na wzrost konsumpcji farmaceutyków – perspektywa socjologiczna
Streszczenie w języku polskim
Socjologowie jeszcze do niedawna nie interesowali się lekami i dopiero dynamiczny wzrost konsumpcji farmaceutyków na początku XXI wieku spowodował rozwój badań w tym obszarze. Skonceptualizowano wtedy takie pojęcia, jak: farmaceutykalizacja i leki lifestylowe, co znacznie ułatwiło eksplorację związanych z tą problematyką zagadnień. W poniższym artykule, opartym na narracyjnym przeglądzie literatury, ukazujemy cechy wyróżniające, specyfikę towaru konsumpcyjnego, jakim jest lek. Prezentujemy czynniki przyczyniające się do wzrostu spożycia farmaceutyków, w tym szczególna uwaga jest poświęcona konsumeryzmowi i konsumpcjonizmowi, bowiem one mogą być wyjątkowo interesujące dla socjologów. Pokazujemy jak rozwija się konsumeryzm (rozumiany jako aktywność podejmowana na rzecz pacjentów, obrony ich interesów związanych z lekami). Wskazujemy także przejawy konsumpcjonizmu i antykonsumpcjonizmu w odniesieniu do farmaceutyków.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Abraham, J. (2010). Pharmaceuticalization of society in context: Theoretical, empirical and health dimensions. Sociology, 44(4), 603–622. https://doi.org/10.1177/0038038510369368
Abraham, J. (2010a). The sociological concomitants of the pharmaceutical industry and medications. W: C. E. Bird, P. Conrad, A. M. Fremont, S. Timmermans (red.), Handbook of Medical Sociology. Sixth Edition (s. 209–308). Vanderbilt University Press.
Angell, M. (2005). Prawda o firmach farmaceutycznych. Aptekarz. Suplement, 13.
Armstrong, D. (1995). The rise of surveillance medicine. Sociology of Health and Illness, 17(3), 393–404. https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep10933329
Baker, D. P., Leon, J., Smith Greenaway, E. G., Collins, J., Movit, M. (2011). The Education Effect on Population Health: A Reassessment. Population and Development Review, 37(2), 307–332. https://doi.org/10.1111/j.1728-4457.2011.00412.x
Ballantyne, P. J. (2016). Understanding users in the ‘field’ of medications. Pharmacy, 4(2), 19. https://doi.org/10.3390/pharmacy4020019
Baudrillard, J. (2006). Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury. Sic!
Bauman, Z. (2009). Konsumowanie życia. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bell, S. E., Figert A. E. (2012). Medicalization and pharmaceuticalization at the intersections: Looking backward, sideways and forward. Social Science & Medicine, 75(5), 775–783. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2012.04.002
Bernadàs, C. L., Serra-Prat, M., Palomera Fanegas, E., Bolibar, I., Martínez, M. P., Gallo de Puelles, P. (2019). Reduction of pharmaceutical expenditure by a drug appropriateness intervention in polymedicated elderly subjects in Catalonia. Gaceta Sanitaria, 33(2), 95–212. https://doi.org/10.1016/j.gaceta.2017.09.002
Bhimma, R., Naicker, E., Gounden, V., Nandlal, L., Connolly, C., Hariparshad, S. (2018). Prevalence of Primary Hypertension and Risk Factors in Grade XII Learners in KwaZulu-Natal, South Africa, International Journal of Hypertension. https://doi.org/10.1155/2018/3848591
Booth, A., Sutton, A., Papaioannou, D. (2016). Systematic approaches to a successful literature review. Sage.
Brody, H., Light D. W. (2011). The Inverse Benefit Law: How Drug Marketing Undermines PatientSafety and Public Health. American Journal of Public Health, 101(3), 399–404. https://doi.org/10.2105/ajph.2010.199844
Busfield, J. (2006). Pills, power, people: sociological understandings of the pharmaceutical industry. Sociology, 40(2), 297–314. https://doi.org/10.1177%2F0038038506062034
Busfield, J. (2010). “A pill for every ill”: explaining the expansion in medicine use. Social Science & Medicine (1982), 70(6), 934–941. https://doi.org/10.1016/j.socscimed. 2009.10.068
Carpiano, R. M. (2001). Passive medicalization: The case of viagra and erectile dysfunction. Sociological Spectrum, 21, 441–450, https://doi.org/10.1080/ 027321701300202082
CBOS. (2016). Leki dostępne bez recepty i suplementy diety. Komunikat z badań nr 158. https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_158_16.PDF
CBOS. (2017). Wydatki gospodarstw domowych na leki i leczenie. Komunikat z badań nr 115. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_114_16.PDF
Conrad, P. (1975). The discovery of hyperkinesis: Notes on the medicalization of deviant behavior. Social Problems, 23(1), 12–21. https://doi.org/10.2307/799624
Conrad, P. (1992). Medicalization and Social Control. Annual Review of Sociology, 18(1), 209–232. https://doi.org/10.1146/annurev.so.18.080192.001233
Conrad, P. (2007). The Medicalization of Society: On the Transformation of Human Conditions into Treatable Disorders. The Johns Hopkins University Press.
Conrad P., Barker, K. K. (2010). The Social Construction of Illness: Key Insights and Policy Implications. Journal of Health and Social Behavior, 51(1) Supplement, 67–79. https://doi.org/10.1177%2F0022146510383495
Conrad, P., Leiter, V. (2008). From Lydia Pinkham to Queen Levitra: direct‐to‐consumer advertising and medicalization. Sociology of Health & Illness, 30(6), 825–838. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.2008.01092.x
Cook, D. J., Mulrow, C. D., Haynes, R. B. (1995). Systematic reviews: synthesis of best evidence for clinical decisions. Annals of Internal Medicine, 126(5), 376–380. https://doi.org/10.7326/0003-4819-126-5-199703010-00006
Crawford, R. (2006). Health as a meaningful social practice. Health, 10(4), 401–420. https://doi.org/10.1177/1363459306067310
Densen, P. (2011). Challenges and opportunities facing medical education. Transactions of the American Clinical and Climatological Association, 122, 48–58.
Domaradzki, J. (2013). O definicjach zdrowia i choroby. Folia Medica Lodziensia, 40/1, 5–29.
Dryl, T. (2018). Komunikacja marketingowa na rynku farmaceutycznym – ocena wpływu wybranych narzędzi na decyzje konsumentów. Marketing i Rynek, 4, 131–144.
Dziennik Ustaw 2008 Nr 45, poz. 271. Prawo Farmaceutyczne.
Empereur, F., Baumann, M., Alla F., Briancon. S. (2003). Factors associated with the consumption of psychotropic drugs in a cohort of men and women aged 50 and over. Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics, 28(1), 61–68. https://doi.org/10.1046/j.1365-2710.2003.00464.x
FDA. (2020). Prescription to Over-the-Counter (OTC) Switch List https://www.fda.gov/about-fda/center-drug-evaluation-and-research-cder/prescription-over-counter-otc-switch-list.
Felberg, G., Vipond, R. (1999). The virus of consumerism. W: D. Drache, T. Sullivan (red.), Market limits in health reform: Public success, private failure (s. 49–66). Routledge.
Fatherstone, M. (2008). Ciało w kulturze konsumpcyjnej. W: M. Szpakowska (red.), Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów (s. 103–117). Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
Foucault, M. (1976/2004). The Crisis of Medicine or the Crisis of Antimedicine? Foucault Studies, 1, 5–19.
Fox, N. J., Ward, K. J. (2006). Health identities: from expert patient to resisting consumer. Health, 10(4), 461–79. https://doi.org/10.1177/1363459306067314
Fox, N. J., Ward, K. J. (2008). Pharma in the bedroom... and the kitchen.... The pharmaceuticalisation of daily life. Sociology of Health & Illness, 30(6), 856–868. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.2008.01114.x
Freund, P. E. S., McGuire, M. B. Podhurst, L. S. (2003). Health, Illness, and the Social Body. A Critical Sociology. Fourth Edition. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. Fugh-Berman.
Fuchs, F. D. (2010). Prehypertension: the Rationale for Early Drug Therapy. Cardiovascular Therepeutics, 28, 6, 339–343.
Gabe, J., Williams, S. J., Martin, P., Coveney, C. (2015). Pharmaceuticals and society: power, promises and prospects. Social Science & Medicine, 131, 193–198. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2015.02.031
Gałuszka, M. (2012). Nowe zjawiska w relacji lekarz – pacjent w kontekście rozwoju internetu. Przegląd Socjologiczny, 61(2), 119–154.
Giddens, A. (2010). Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Warszawa: PWN.
Goldacre, B. (2013). Złe leki. Jak firmy farmaceutyczne wprowadzają w błąd lekarzy i krzywdzą pacjentów. Sonia Draga.
Hadland, S. E., Rivera-Aguirre, A., Marshall, B. D., Cerdá, M. (2019). Association of pharmaceutical industry marketing of opioid products with mortality from opioid-related overdoses. JAMA network open, 2(1), e186007-e186007. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2018.6007
Instytut Monitorowania Mediów. (2019). Raport IMM: Wydatki reklamowe w wybranych branżach w 2018 roku. https://www.imm.com.pl/branza-farmaceutyczna-liderem-rocznego-zestawienia-wydatkow-reklamowych-raport-imm-wydatki-reklamowe-w-wybranych-branzach-w-okresie-od-1-stycznia-do-31-grudnia-2018/
IQIVA. (2018). Rynek farmaceutyczny w 2017 roku. http://www.nia.org.pl/wp-content/uploads/2018/01/IQVIA_Rynek_farmaceutyczny_2017_RAPORT.pdf
IQIVA. (2019). The Global Use of Medicine in 2019 and Outlook to 2023. Report Charts. https://www.iqvia.com/institute/reports/the-global-use-of-medicine-in-2019-and-outlook-to-2023 [dostęp: 22.05.2018].
Iwasiński, Ł. (2015). Od kontroli jakości towarów do podstawowych problemów społecznych. O ewolucji konsumeryzmu. Kultura – Historia – Globalizacja, 17, 83–93.
Jakubiak, L. (2017). Leki raz na receptę, raz bez – to bywa zaskakujące. http://www.rynekzdrowia.pl/Farmacja/Leki-raz-na-recepte-raz-bez-To-bywa-zaskakujace,173687,6,3.html [dostęp: 28.03.2018].
Julius, S., Nesbitt, S. D., Egan, B. M., Weber, M. A., Michelson, E. L., Kaciroti, N., Black, H. R., Grimm, R. H., Messerli, F. H., Oparil, S., Schork, M. A. (2006). Feasibility of Treating Prehypertension with an Angiotensin-Receptor Blocker. New England Journal of Medicine, 354(16), 1685–1697. https://doi.org/10.1056/NEJMoa060838
Kaczmarek, E. (2017). Relacje firm farmaceutycznych i organizacji pacjentów w Polsce – szansa czy zagrożenie? Prawo i Medycyna, 68(19), 23–41.
Kaczmarek, E. (2019). Gorzka pigułka. Etyka i biopolityka w branży farmaceutycznej. Scholar.
Kamran, A., Sharifirad, G., Shafaeei, Y., Mohebi, S. (2015). Associations between Self-medication, Health Literacy, and Self-perceived Health Status: A Community-Based Study. International Journal of Preventive Medicine, 6, 66. https://doi.org/10.4103/2008-7802.161264
Kata, A. (2010). A postmodern Pandora's box: anti-vaccination misinformation on the Internet. Vaccine, 28(7), 1709–1716.
Klassen, T. P., Jadad, A. R., Moher, D. (1998). Guides for reading and interpreting systematic reviews: I. Getting started. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 152(7), 700–704.
Kowalczuk, K., Krajewska-Kułak, E., Cybulski, M. (red.). (2017). Wybrane choroby cywilizacyjne XXI wieku. Tom III. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku.
Kreiner, M. J., Hunt, L. M. (2014). The pursuit of preventive care for chronic illness:turning healthy people into chronic patients. Sociology of Health & Illness, 36(6), 870–884. https://doi.org/10.1111/1467-9566.12115
Lane, C. (2007). Shyness. How Normal Behavior Became a Sickness. Yale University Press.
Lee, M. S., Male, M. (2011). Against medical advice: the anti-consumption of vaccines. Journal of Consumer Marketing, 28(7), 484–490. https://doi.org/10.1108/ 07363761111181464
Leoszkiewicz, K. (2016). Sprzedaż leków będzie szybko rosła. W 2020 roku globalny rynek osiągnie wartość 1,4 bln dol. https://biznes.newseria.pl/news/sprzedaz-lekow-bedzie,p1337888199
Lexchin, J. (2001). Lifestyle drugs: issues for debate. Canadian Medical Association Journal, 164(10), 1449–1451.
Makowska, M. Nowakowski, M. (2018). Socjologia farmaceutyków jako „subpole” socjologii medycyny. Przegląd Socjologiczny, 67(4), 97–115. https://doi.org/10.26485/PS/2018/67.4/5
Makowska, M. (2010). Etyczne standardy marketingu farmaceutycznego. CeDeWu.
Makowska, M. (2016). Etyczne wyzwania relacji studentów medycyny z przemysłem farmaceutycznym. Studium porównawcze sytuacji w Polsce i USA. Wyd. SGGW.
Materson, B. J., Garcia-Estrada, M., Degraff, S. B., Preston, R. A. (2017). Prehypertension is real and can be associated with target organ damage. Journal of the American Society of Hypertension, 11(11), 704–708. https://doi.org/10.1016/j.jash.2017.09.005
Mellor, P., Green, S. (2002). A Novel Approach to Modelling the Prescribing Decision, Integrating Physician and Patient Influences. International Journal of Market Research, 44, 449–491. https://doi.org/10.1177/147078530204400401
Miączyński, P., Kostrzewski, L. (2014, 3 kwietnia). Tasiemca z internetu sprzedam, czyli sprawdzamy internetowe tabletki na odchudzanie. Gazeta Wyborcza, 78, 21.
Mieszkowska, M., Michota-Katulska, E. (2006). Suplementy diety – korzyści i działania niepożądane. Bezpieczeństwo Pracy, 6, 28–30.
Miller, R. D., Frech, H. E. (2000). Is There a Link Between Pharmaceutical Consumption and Improved Health in OECD Countries? Pharmacoeconomics, 18(1), 33–45. https://doi.org/10.2165/00019053-200018001-00006
Młynarek, M. (2019). Zjawiska patologiczne na rynku farmaceutycznym. Prawo Karne i Kryminologia. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. URL: https://iws.gov.pl/wp-content/uploads/2020/03/IWS_Młynarek-M._Zjawiska-patologiczne-na-rynku-farmaceutycznym.pdf
Moynihan, R., Cassels, A. (2005) Selling Sickness: How Drug Companies Are Turning Us All Into Patients. Crow Nest, NSW, Australia: Allen & Unwin.
Moynihan, R., Heath, I., Henry, D. (2002). Selling sickness: the pharmaceutical industry and disease mongering. British Medical Journal, 324(7342), 886–891. https://doi.org/10.1136/bmj.324.7342.886
Mróz, B. (2009). Consumo ergo sum? Rola konsumpcjonizmu we współczesnych społeczeństwach. W: B.
Mróz (red.), Oblicza konsumpcjonizmu. Oficyna Wydawnicza SGH.
Mulrow, C. D. (1987). The medical review article: state of the science. Annals of Internal Medicine,, 106(3), 485–488. https://doi.org/10.7326/0003-4819-106-3-485
Nartowski, K., Wiela-Hojeńska, A., Łapiński, Ł. (2012) Przyczyny i zagrożenia samoleczenia oraz przyjmowania suplementów diety. W: B. Płonka-Syroka (red.), Problemy diagnostyki i terapii w ujęciu nauk przyrodniczych i społecznych (s. 156–195). Studia Humanistyczne Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, 6.
NCD Child. (2019). Children and Non-communicable Disease. Global Burden Report 2019. http://www.ncdchild.org/media/1603/ncdchild_global_burden-report-2019.pdf
Janczewska, M. (2008, 14 grudnia). Szpitale obcinają cukrzykom nogi dla zysku. https://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/134608,szpitale-obcinaja-cukrzykom-nogi-dla-zysku.html
Nowak, A., Arbiszewski, K., Wróblewski M. (2016). Czyje lęki? Czyja nauka? Struktury wiedzy wobec kontrowersji naukowo-społecznych. Wyd. Naukowe UAM.
Nowakowski, M. (2013). „Disease Mongering” – czy koncerny farmaceutyczne są chorobotwórcze? W: J. Szymczyk, M. Zemło, A. Jabłoński (red.), Kontrowersje dyskursywne. Między wiedzą specjalistyczną a praktyką społeczną. Seria „Studia nad wiedzą”. Wyd. KUL.
Nowakowski, M. (2015). Medykalizacja i demedykalizacja. Zdrowie i choroba w czasach kapitalizmu zdezorganizowanego. UMCS.
O'Donovan, O. (2007). Corporate colonization of health activism? Irish health advocacy organizations' modes of engagement with pharmaceutical corporations. International Journal of Health Services, 37(4), 711–733. https://doi.org/0.2190/HS.37.4.h
Opioids.gov. 2019. https://www.opioids.gov/
Ozierański, P., McKee, M., King, L. (2012). Pharmaceutical lobbying under postcommunism: universal or country-specific methods of securing state drug reimbursement in Poland?, Health Economics, Policy and Law, 2(7), 175–195. https://doi.org/10.1017/S1744133111000168
Padamsee, T. J. (2011) The pharmaceutical corporation and the 'good work' of managing women's bodies. Social Science and Medicine, 72(8), 1342–1350. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2010.10.034
Patient at home. (2018). Health Consumerism. When Health Becomes a Customer Good. http://path2025.dk/wp-content/uploads/2018/01/health-consumerism-report.pdf
Payer, L. (1992). Disease-Mongers. How Doctors, Drug Companies, and Insures are Making you Feel Sick. USA: John Wiley and Sons Inc.
Penkala-Gawęcka, D. (1994). Antropologiczne spojrzenie na chorobę jako zjawisko kulturowe. Medycyna Nowożytna, 1/2, 5–16.
Petrovic, M., Somers, A., Marien, S., Spinewine, A. (2019). Optimization of Drug USe In Older People: A Key Factor for a Successful Aging. W: R. Fernández-Ballesteros (red.), The Cambridge Handbook of Successful Aging (s. 237–262). Cambridge University Press.
Polak, P. (2011). Nowe formy korupcji. Analiza socjologiczna sektora farmaceutycznego w Polsce. Nomos.
Puwar, T., Saxena, D., Yasobant, S. Savaliya, S. (2018). Noncommunicable Diseases among School-going Adolescents: A Case Study on Prevalence of Risk Factors from Sabarkantha District of Gujarat, India. Indian journal of community medicine: official publication of Indian Association of Preventive & Social Medicine, 43 (Suppl 1), 33–37. https://doi.org/10.4103/ijcm.IJCM_117_18
QuintilesIMS Institute. (2016). Outlook for Global Medicines through 2021. http://static.correofarmaceutico.com/docs/2016/12/12/qiihi_outlook_for_global_ medicines_through_2021.pdf
Ritzer, G. (2001). Magiczny świat konsumpcji. Wyd. Literackie MUZA.
Shrivastava, S. R., Shrivastava, P. S., Ramasamy, J. (2014). Exploring the dimensions of doctor-patient relationship in clinical practice in hospital settings. International Journal of Health Policy and Management, 2(4), 159–160. https://doi.org/10.15171/ijhpm.2014.40
Sismondo, S. (2007). Ghost management: how much of the medical literature is shaped behind the scenes by the pharmaceutical industry? PLoS medicine. 4(9), e296. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.0040286
Statista. (2019). Revenue of the worldwide pharmaceutical market from 2001 to 2017 (in billion U.S. dollars). https://www.statista.com/statistics/263102/pharmaceutical-market-worldwide-revenue-since-2001/
Szuba, T. (2003). Ekonomika leku. Aptekarz, 11(10), 259–292.
Tannoury, M., Attieh, Z. (2017). The influence of emerging markets on the pharmaceutical industry. Current Therapeutic Research, 86, 19–22. https://doi.org/10.1016/j.curtheres.2017.04.005
Varman, R., Roussel, W. B. (2009). Nationalism and ideology in an anticonsumption movement. Journal of Consumer Research, 36(4), 686–700. https://doi.org/10.1086/600486
Ventola, L. C. (2011). Direct-to-Consumer Pharmaceutical Advertising: Therapeutic or Toxic? Pharmacy & Therapeutics, 36(10), 669–684.
Waligórski, Ł. (2018). Dlaczego farmaceuci nie lubią marketingu? https://mgr.farm/opinie/dlaczego-farmaceuci-nie-lubia-marketingu/
Williams, S. J., Gabe, J., Davis, P. (2008). The sociology of pharmaceuticals: progress and prospects. Sociology of Health & Illness, 30(6), 813–824. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.2008.01123.x
Williams, S. J., Martin, P., Gabe, J. (2011). The pharmaceuticalisation of society? A framework for analysis. Sociology of Health & Illness, 33(5), 710–725. https://doi.org/10.1111/j.1467-9566.2011.01320.x
Wróblewska, W. (2009). Teoria przejścia epidemiologicznego oraz fakty na przełomie wieków w Polsce. Studia Demograficzne, 1(155), 110–159.
Wróblewski, M. (2011). Choroba jako hybryda. ADHD w świetle teorii aktora-sieci i asocjologii. Studia Socjologiczne, 203(33), 121–154.
Zezza, M.A., Bachhuber, M. A. (2018). Payments from drug companies to physicians are associated with higher volume and more expensive opioid analgesic prescribing. PloS One, 13(12), e0209383. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0209383
Zola, I. (1972). Medicine as an institution of social control. The Sociological Review, 20(4), 487–504. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.1972.tb00220.x
Żak, K. (2018). Realizacja celów komercyjnych a społeczna misja apteki ogólnodostępnej – konflikt pomiędzy etyką a biznesem jako źródło występowania zjawisk patologicznych na aptecznym rynku farmaceutycznym. Prakseologia, 160, 123–150. https://doi.org/10.7206/prak.0079-4872_2015_160_7
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/ks.2020.8.2.206-233
Data publikacji: 2021-05-18 13:49:31
Data złożenia artykułu: 2021-05-18 13:12:18
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Marta Makowska, Michał Nowakowski
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.