Interakcja skłonności do ryzyka instrumentalnego i stymulacyjnego a używanie pochodnych katynonu we wczesnej dorosłości. mediacyjna rola prężności psychicznej

Marta Pięta-Chrystofiak, Damian Brohs

Streszczenie w języku polskim


Wprowadzenie: Okres wkraczającej dorosłości, będący przełomem między adolescencją a wczesną dorosłością, dla wielu młodych dorosłych i ich rodzin wiąże się z szeregiem zadań rozwojowych i kryzysów, którym muszą sprostać. Jednym z czynników, który może zaburzaćten proces jest skłonność do ryzyka i związane z nim zagrożenie, jakie stanowią nowe substancjepsychoaktywne. W tym kontekście istotne wydaje się poszukiwanie czynników chroniących,osłabiających działanie czynników ryzyka.
Cel badań: Celem badań było zidentyfikowanie czynników predysponujących do używania pochodnych katynonu w okresie wczesnej dorosłości. Badanie koncentrowało się na interakcji między skłonnością do ryzyka stymulacyjnego i instrumentalnego oraz ich bezpośrednim wpływem na używanie nowych substancji psychoaktywnych (NSP). Sprawdzono również, czy prężność psychiczna jest mediatorem tej relacji.
Metoda badań: Badanie przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego techniką CAWI. Przebadano 531 osób w wieku 18–30 lat. Do pomiaru wykorzystano Kwestionariusz Ryzyka Stymulacyjnego i Ryzyka Instrumentalnego (KRSiRI) oraz Kwestionariusz Oceny Prężności (KOP-26). W celu weryfikacji hipotez stworzono ogólny model SEM.
Wyniki: Na używanie pochodnych katynonu w okresie wkraczającej dorosłości wpływa wysoka skłonność do ryzyka stymulacyjnego i niska do ryzyka instrumentalnego. Cechy te wchodzą w interakcję – ich wyższy łączny poziom przewiduje używanie NSP. Związek między ryzykiem stymulacyjnym a używaniem pochodnych katynonu jest zapośredniczony przez wysokie kompetencje społeczne. Podczas gdy wysokie kompetencje osobiste stanowią czynnik ochronny, nie
zaobserwowano takiej zależności dla kompetencji rodzinnych, które przewiduje niska skłonność do ryzyka stymulacyjnego.
Wnioski: Czynnikami ochronnymi przed używaniem pochodnych katynonu jest skłonność do ryzyka instrumentalnego i kompetencje osobiste. Natomiast zagrożenie stanowi skłonność do ryzyka stymulacyjnego, która jest zapośredniczona częściowo przez wysokie kompetencje społeczne. Jednostki, które przejawiają wysoką skłonność do obu rodzajów ryzyka są w szczególności podatne na używanie NSP.

Słowa kluczowe


prężność psychiczna, skłonność do ryzyka, młodzi dorośli, pochodne katynonu, substancje psychoaktywne, NSP

Pełny tekst:

PDF (English)

Bibliografia


Adamczyk, D. (2017). Konieczność profilaktyki w obliczu zagrożenia narkomanią. Horyzonty Wychowania, 7(13), 235–251. Retrieved 8, July, 2022 from: https:// horyzontywychowania.ignatianum.edu.pl/HW/article/view/1043

Arnett, J.J. (2000). Emerging adulthood: A theory of development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55(5), 469–480. https://doi.org/10.1037/0003-066X.55.5.469

Barczykowska, A., Dzierzyńska-Breś, S. (2013). Profilaktyka oparta na wynikach badań naukowych (evidence-based practice). Resocjalizacja Polska, 4, 131–152.

Black, K., Lobo, M. (2008). A conceptual review of family resilience factors. Journal of Family Nursing, 14, 33–55.

https://doi.org/10.1177/1074840707312

Błasiak, A., Dybowska, E. (2021). Wzmacnianie rezyliencji w rodzinie – współczesną potrzebą. Roczniki Pedagogiczne, 13(49/4), 59–72.

https://doi.org/10.18290/rped21134.6

Botvin, G.J., Griffin, K.W. (2015). Life skills training: A competence enhancement approach to tobacco, alcohol, and drug abuse prevention. In L.M. Scheier (Ed.), Handbook of Adolescent Drug Use Prevention: Research, Intervention Strategies, and Practice (pp. 177–196). APA.

https://doi.org/10.1037/14550-011

Burda P. (2016). Nowe substancje psychoaktywne – toksyczność, zatrucia i skutki zdrowotne ostrych intoksykacji. In E. Waluk (Ed.), Nowe narkotyki w Polsce. Tendencje, zagrożenia, procedury postępowania. Poradnik dla pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej (pp. 37–53). Główny Inspektorat Sanitarny.

Carver, C.S., Scheier, M.F. (1982). Control theory: A useful conceptual framework for personality-social, clinical, and health psychology. Psychological Bulletin, 92(1), 111–135.

https://doi.org/10.1037/0033-2909.92.1.111

Gąsior, K., Chodkiewicz, J., Cechowski, W. (2016). Kwestionariusz Oceny Prężności (KOP-26): Konstrukcja i właściwości psychometryczne narzędzia. Polskie Forum Psychologiczne, 21(1), 76–92.

https://doi.org/10.14656/PFP20160106

Cicchetti, D., Schneider-Rosen, K. (1984). Toward a transactional model of childhood depression. New Directions for Child Development, 26, 5–27. https://doi.org/10.1002/cd.23219842604

European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. (2023). European Drug Report 2023: Trends and Developments.

Gaś, Z.B. (1994). Rodzina a uzależnienia. Wyd. UMCS.

Haase, J.E. (2004). The adolescent resilience model as a guide to interventions. Journal of Pediatric Oncology Nursing, 21(5), 289–299.

https://doi.org/10.1177/1043454204267922

Holt-Lunstad, J., Smith, T.B., Layton, J.B. (2010). Social relationships and mortality risk: A meta-analytic review. PLoS Medicine, 7(7), e1000316. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000316

Hu, T., Zhang, D., Wang, J. (2015). A meta-analysis of the trait resilience and mental health. Personality and Individual differences, 76, 18–27.

https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.11.039

Jessor, R. (1991). Risk behavior in adolescence: A psychosocial framework for understanding and action. Journal of Adolescent Health, 12(8), 597–605. https://doi.org/10.1016/1054-139x(91)90007-k

Karch, S.B. (2015). Cathinone neurotoxicity (“the “3Ms”). Current Neuropharmacology, 13(1), 21–25.

https://doi.org/10.2174%2F1570159X13666141210225009

Khantzian, E.J. (2013). Addiction as a self-regulation disorder and the role of self-medication. Addiction, 108(4), 668–669.

https://doi.org/10.1111add.12004

Kellam, S.G., Branch, J.D., Agrawal, K.C., Ensminger, M.E. (1975). Mental health and Going to School: The Woodlawn Program of Assessment, Early Intervention, and Evaluation. University of Chicago Press.

Konarski, R. (2009). Modele równań strukturalnych: teoria i praktyka. PWN.

Konaszewski, K., Kwadrans, Ł. (2017). Prężność psychiczna a wsparcie społeczne w grupie młodzieży nieprzystosowanej społecznie. Badania pilotażowe. Resocjalizacja Polska, 13, 163–173.

https://doi.org/10.22432/pjsr.2017.13.11

Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. (2023). Raport 2023. Uzależnienia w Polsce.

Lachowska B. (2013). O znaczeniu modeli teoretycznych w badaniach rodziny. Family Forum, 3, 11–24.

Leppin, A.L., Bora, P.R., Tilburt, J.C., Gionfriddo, M.R., Zeballos-Palacios, C., Dulohery, M.M., Sood, A., Erwin, P.J., Brito, J.P., Boehmer, K.R., Montori, V.M. (2014). The efficacy of resiliency training programs: a systematic review and meta-analysis of randomized trials. PloS One, 9(10), e111420.

https://doi.org/10.1371/journal.pone.0111420

Makarowski, R. (2012). Kwestionariusz Ryzyka Stymulacyjnego i Ryzyka Instrumentalnego (KRSiRI) – nie tylko dla sportowców. Psychological Journal, 18(2), 335–346.

Masten, A.S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist, 56(3), 227–238.

https://doi.org/10.1037/0003-066X.56.3.227

McCubbin, H., McCubbin, M. (1988). Typologies of resilient families: Emerging roles of social class and ethnicity. Family Relations, 37(3), 247-254. https://doi.org/10.2307/584557

Ogińska-Bulik, N. (2014). Prężność psychiczna a zadowolenie z życia osób uzależnionych od alkoholu. Alcoholism and Drug Addiction, 27(4), 319–324. https://doi.org/10.1016/S0867-4361(14)70023-9

Peacock, A., Bruno, R., Gisev, N., Degenhardt, L., Hall, W., Sedefov, R., White J., Thomas K., Farrell M., Griffiths, P. (2019). New psychoactive substances: Challenges for drug surveillance, control, and public health responses. The Lancet, 394(10209), 1668–1684.

https://doi.org/10.1016/S0140-6736(19)32231-7

Pisarska, A., Ostaszewski, K. (2012). Resilience w rodzinie – wyniki badań warszawskich gimnazjalistów. Dziecko Krzywdzone: teoria, badania, praktyka, 3(40), 62–83.

Rudziński, K., McDonough, P., Gartner, R., Strike, C. (2017). Is there room for resilience? A scoping review and critique of substance use literature and its utilization of the concept of resilience. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy, 12(1), 1–35.

https://doi.org/10.1186/s13011-017-0125-2

Smith, M.E., Farah, M.J. (2011). Are prescription stimulants “smart pills”? The epidemiology and cognitive neuroscience of prescription stimulant use by normal healthy individuals. Psychological Bulletin, 137(5), 717–741. https://doi.org/10.1037/a0023825

Sznajder, D., Pietryga-Szkarłat, B. (2018). Prężność rodziny – nowe wyzwanie dla badań naukowych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Psychologica,11, 56–69.

https://doi.org/10.24917/20845596.11.4

Strelau, J. (2006). Temperament jako regulator zachowania. Z perspektywy półwiecza badań. GWP.

Szymańska, J. (2012). Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki. ORE.

Zaleśkiewicz, T. (2008). Samoregulacja i podejmowanie ryzyka. Rola procesów automatycznych. Czasopismo Psychologiczne, 14(2),287–296.

Zuckerman, M. (1987). A critical look at three arousal constructs in personality theories: Optimal levels of arousal, strength of the nervous system, and sensitivities to signals of reward and punishment. In J. Strelau, H.J. Eysenck (Eds.), Personality Dimensions and Arousal (pp. 217–231). Plenum Press.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/lrp.2024.43.4.209-227
Data publikacji: 2025-01-22 11:01:25
Data złożenia artykułu: 2024-07-03 23:38:09


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (English) - 0

Wskaźniki





Prawa autorskie (c) 2025 Marta Pięta-Chrystofiak, Damian Brohs

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.