Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Kompetencje językowe bazylianów prowincji litewskiej w XVII–XVIII wieku
Streszczenie w języku polskim
Aktywność zgromadzenia bazylianów jest kluczowa dla poznania przeobrażeń kulturowych, społecznych, religijnych i relacji zachodzących na pograniczu kultur wyznaczanych przez łaciński i bizantyjski krąg kulturowy. Artykuł powstał na podstawie katalogu bazylianów studiujących w seminarium papieskim w Wilnie w latach 1611–1795 oraz spisu zakonników z 1800 r. i analizuje kompetencje językowe bazylianów prowincji litewskiej. Zakonnicy najczęściej posiadali znajomość trzech języków: łacińskiego, polskiego oraz „sclavonica” lub „ruthenica”. W drugiej połowie XVIII w. bazylianie poszerzali kompetencje językowe o znajomość języków nowożytnych: francuskiego, niemieckiego, włoskiego. W odpowiedzi na potrzeby duszpasterskie używali języka litewskiego, żmudzkiego, łotewskiego. Kompetencje językowe wykorzystywali w pracy duszpasterskiej i edukacyjnej. Zakonnicy w Wielkim Księstwie Litewskim, wraz z parafialnym duchowieństwem unickim, tworzyli środowisko podtrzymujące znajomość tradycji piśmienniczej języka ruskiego. Kompetencje językowe bazylianów kształtowały formy i treści przekazu w pracy duszpasterskiej, szerzenie wiary i umożliwiały korelacje pomiędzy dziedzictwem kulturowym grup językowych. Umiejętności zakonników pozwalały im pełnić rolę pośredników treści pomiędzy społecznościami różnych kręgów językowych i pomiędzy kulturą elitarną i egalitarną.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka:
Bylos L 17–47.
Österreichische Nationalbibliothek:
Sammlung von Handschriften und alten Drucken, Manuskript, Cod. Ser. n. 2798, 3849.
Sankt-Peterburgskiy institut istorii Rossiyskoy akademii nauk [Санкт-Петербургский институт истории Российской академии наук]:
Fond 52, opis 1, delo 38, 56, 208, 235.
Raporty generalnych wizytatorów szkół Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim (1782–1792), oprac. K. Bartnicka, I. Szybiak, Wrocław 1974.
Raporty generalnych wizytatorów z lat 1774–1782, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1907.
Raporty generalnych wizytatorów z r. 1783, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1910.
Raporty generalnych wizytatorów z r. 1784, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1911.
Raporty generalnych wizytatorów z r. 1785, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1914.
Raporty generalnych wizytatorów z r. 1786, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1914.
Bieńkowski L., Organizacja Kościoła wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 2, Kraków 1968.
Brogi-Bercoff G., The emergence of linguistic consciousness in the multilingual context of early modern Ukraine, w: Shlyakh u chotyry stolittya. Materialy Mizhnarodnoyinaukovoyi konferentsiyi «Ad fontes – Do dzherel» do 400-yi richnytsi zasnuvannya Kyyevo-Mohylyans’koyi akademiyi (12–14 zhovtnya 2015 roku), Kyyiv 2016 [Brogi-Bercoff G., The emergence of linguistic consciousness in the multilingual context of early modern Ukraine, w: Шлях у чотири століття. Матеріали Міжнародної наукової конференції «Ad fontes – До джерел» до 400-ї річниці заснування Києво-Могилянської академії (12–14 жовтня 2015 року), Київ 2016].
Charkiewicz W., Ostatnie lata Alumnatu Papieskiego w Wilnie, „Ateneum Wileńskie” 1929, 6.
Dmitriew M., Łacina jako medium wpływów zachodnich w kulturach wschodniosłowiańskich XVI i XVII wieku, w: Łacina jako język elit, red. J. Axer, Warszawa 2004.
Dobrowolski R., Bazyliańska Szkoła Powiatowa w Brześciu Litewskim, w: Śladami unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin–Supraśl 2010.
Fumaroli M., Gdy Europa mówiła po francusku, przeł. W. Brzozowski, J.M. Kłoczowski, Warszawa 2017.
Getka J., Sfery użycia języków polskiego i „ruskiego” na polsko-ruskim pograniczu kulturowym w XVIII wieku (na materiale druków typografii bazyliańskich), „Studia Wschodniosłowiańskie” 2015, 15.
Kamecka M., „Do cudzych krajów”. Edukacyjne podróże szlachty polskiej do Francji w epoce saskiej, Białystok 2012.
Kažuro I., K voprosu ob istochnikakh grammaticheskikh znaniyslavyanskogo yazyka v srede vasilian. Iz istorii vil'nyusskogo universitet·skogo ekzemplyara grammatiki Meletiya Smotritskogo 1619 goda, „Acta Polono-Ruthenica” 2021, 26, 2 [Kažuro I., К вопросу об источниках грамматических знаний славянского языка в среде василиан. Из истории вильнюсского университетского экземпляра грамматики Мелетия Смотрицкого 1619 года, „Acta Polono-Ruthenica” 2021, 26, 2].
Komisja Edukacji Narodowej 1773–1794. Słownik biograficzny, [red.] A. Meissner, A. Wałęga, (Seria: Komisja Edukacji Narodowej Model Szkoły i Obywatela: koncepcje, doświadczenia i inspiracje, t. 2), Warszawa 2018.
Kultūrų kryžkelė: Vilniaus Švč. Trejybės šventovė ir vienuolynas, red. A. Bumblauskas, S. Kulevičius, I. Skočiliasas, Wilno 2017.
Lisyeychykaw D., «Azъ, Iyeryey…»: «ruskaya» mova myetrychnykh knih uniyatskikh tserkvaw Vyalikaha Knyastva Litowskaha w XVII–XVIII stahoddzyakh, „Kyyivs’ka Akademiya” 2016, 13 [Лісейчыкаў Д., «Азъ, Іерей…»: «руская» мова метрычных кніг уніяцкіх цэркваў Вялікага Княства Літоўскага ў XVII–XVIII стагоддзях, „Київська Академія” 2016, 13].
Litwin H., Katalog alumnów seminarium papieskiego w Wilnie 1582–1798, cz. 1, „Przegląd Wschodni” 2003, 8, 4.
Litwin H., Katalog alumnów seminarium papieskiego w Wilnie 1582–1798, cz. 2. „Przegląd Wschodni” 2004, 9, 2.
Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
Mariani A., Proweniencja geograficzna i kompetencje językowe jezuitów prowincji litewskiej. Przyczynek do badań nad wielokulturowością Rzeczypospolitej XVII–XVIII w., w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 7, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2017.
Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Wrocław 1986.
Poplatek J., Zarys dziejów Seminarium Papieskiego w Wilnie 1585–1774, „Ateneum Wileńskie” 1930, 7.
Skruteń J., Antonowicz Juljan, w: Polski słownik biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935.
Szybiak I., Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław 1973.
Temčinas S., Języki kultury ruskiej w Pierwszej Rzeczypospolitej, w: Między Wschodem a Zachodem: Prawosławie i unia, red. M. Kuczyńska, Warszawa 2017 (seria: Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą: hermeneutyka wartości, t. 11).
Wereda D., Z dziejów sanktuarium i placówki oświatowej w Borunach, „Nasza Przeszłość” 2006, 105.
Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773–1794, Kraków 1921.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2023.55.201-216
Data publikacji: 2023-07-20 09:56:33
Data złożenia artykułu: 2023-03-03 16:09:22
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2023 Dorota Wereda
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.