Gramatyka białoruska Antoniego Łuckiewicza a uzus językowy w okresie „Naszej Niwy” (wariantywność morfemów fleksyjnych w odmianie przez przypadki rzeczowników białoruskich deklinacji pierwszej)

Hermann Bieder

Streszczenie w języku polskim


Rękopiśmienna Gramatyka białoruska Antona Łuckiewicza (Wilno 1916 r.), jedna z pierwszych prób kodyfikacji nowego białoruskiego języka literackiego początku XX w., stanowi krótki i niezakończony opis uzusu językowego tzw. okresu „Naszej Niwy”. Autor artykułu podjął próbę analizy wariantywności i konkurencji morfemów fleksyjnych w zakresie odmiany przez przypadki rzeczowników deklinacji pierwszej. Z analizy materiału źródłowego wynika, że autor gramatyki nie potrafił jednak rzetelnie udokumentować i dokładnie skodyfikować ówczesny uzus językowy. Jego normy form fleksyjnych w zakresie odmiany przez przypadki zgadzały się ze zwyczajem językowym tylko wtedy, gdy w ówczesnym piśmiennictwie już istniał pewien ustabilizowany uzus, poparty przez system poszczególnych gwar ludowych. Natomiast w wypadku, gdy konkurowały różne końcówki fleksyjne i ich warianty, zaproponowane przez Łuckiewicza normy końcówek rzeczownikowych nieraz nie zgadzały się z rzeczywistością językową z powodu albo błędnej oceny zwyczaju językowego, albo niewystarczającej znajomości zróżnicowania gwarowego, jak również niedocenienia analogicznych procesów wewnątrzjęzykowych oraz obcojęzycznych tendencji asymilacyjnych zachodzących w obrębie odmiany przez przypadki. Zastosowanie błędnych kryteriów metodycznych podczas analizy końcówek fleksyjnych prowadziło niejednokrotnie do nieprawidłowej oceny zjawisk językowych.

Słowa kluczowe


Anton Łuckiewicz, gramatyka białoruska, kodyfikacja białoruskiego języka literackiego, uzus językowy „Naszej Niwy”

Pełny tekst:

PDF (Deutsch)

Bibliografia


Quellen

LH – Luckiewič, Anton. (1916/2017) Biełaruskaja hramatyka pawodłuh lekcij, čytanych na Biełaruskich Wučycielskich Kursach u Wilni ŭ 1915–1916 h.h. Čaść I. Fonetyka i etymologija. Wilnia. 1916 hod. (Bieder, Hermann, Gutschmidt, Karl, Eds.). Vol. 1–2. Oldenburg 2017. (Studia Slavica Oldenburgensia. Vol. 28.1–2).

GBLM, 2 – Kramko, Ìvan, Ûrèvìč, Alena, Ânovìč, Alena. (1968). Gìstoryâ belaruskaj lìtaraturnaj movy. Vol. 2. Mìnsk: Navuka ì tèhnìka. [Крамко, Іван, Юрэвіч, Алена, Яновіч, Алена. (1968). Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. Т. 2. Мінск: Навука і тэхніка].

DABM – Avanesaǔ, Rubèn, Krapìva, Kandrat, Mackevìč Ûzèfa (eds.). (1963). Dyâlektalagìčny atlas belaruskaj movy. Mìnsk: Ìnstytut movaznaǔstva ìmâ Âkuba Kolasa, Akadèmìâ navuk Belaruskaj SSR [Аванесаў, Рубэн, Крапіва, Кандрат, Мацкевіч Юзэфа (рэд.). (1963). Дыялекталагічны атлас беларускай мовы. Мінск: Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа, Акадэмія навук Беларускай ССР].

MNN – Lemcûgova, Valâncìna (ed.). (2005). Mova „Našaj Nìvy”. 1906–1915. Varyântnascʹ. Sìnanìmìâ. Mìnsk: Belaruskaâ navuka [Лемцюгова, Валянціна (рэд.). (2005). Мова „Нашай Нівы”. 1906–1915. Варыянтнасць. Сінанімія. Мінск: Беларуская навука].

SBM – Bìryla, Mìhaìl (ed.). (1987). Sloǔnìk belaruskaj movy. Arfagrafìâ. Arfaèpìâ. Akcèntuacyâ. Slovazmânenne.Mìnsk: Belaruskaâ saveckaâ èncyklapedyâ [Бірыла, Міхаіл (рэд.). (1987). Слоўнік беларускай мовы. Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне. Мінск: Беларуская савецкая энцыклапедыя].

SMNN, 1–2 – Lemcûgova, Valâncìna (ed.). (2003–2007). Sloǔnìk movy „Našaj Nìvy”. 1906–1915. U 5 tamah. Vol. 1–2. Mìnsk: Tèhnalogìâ [Лемцюгова, Валянціна (рэд.). (2003–2007). Слоўнік мовы „Нашай Нівы”. 1906–1915. У 5 тамах. Т. 1–2. Мінск: Тэхналогія].

Literatur

Ababurka, Mìkalaj. (1992). Paraǔnalʹnaâ gramatyka belaruskaj ì ruskaj moǔ.Mìnsk: Vyšèjšaâ škola [Абабурка, Мікалай. (1992). Параўнальная граматыка беларускай і рускай моў. Мінск: Вышэйшая школа].

Plotnikaǔ, Branìslaǔ, Antanûk, Lûboǔ. (2003). Belaruskaâ mova. Lìngvìstyčny kampendyûm. Mìnsk: Ìntèrprèssèrvìs, Knìžny Dom [Плотнiкаў, Браніслаў, Антанюк, Любоў. (2003). Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыюм. Мінск: Інтэрпрэссэрвіс, Кніжны Дом].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2021.15.247-265
Data publikacji: 2021-12-12 20:47:02
Data złożenia artykułu: 2019-01-15 13:32:39


Statystyki


Widoczność abstraktów - 1073
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (Deutsch) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2021 Hermann Bieder

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.