Скрыть
Показать все
Отправить эту статью по почте Беларусы ў ІІ Рэчы Паспалітай перад абліччам еўрапейскага палітычнага крызісу 1938 гаду
Аннотация
Еўрапейскі палітычны крызіс, які дасягнуў свайго піка восенню 1938 года, глыбока закрануў польскую дзяржаву. Важнейшай праявай крызісу былі ўльтыматыўныя тэрытарыяльныя патрабаванні да Чэхаславакіі, што прывяло да рэзкага пагаршэння польска-савецкіх адносін. Грамадзяне ІІ Рэчы Паспалітай рэагавалі на сітуацыю па-рознаму. Сярод іншых вылучалася група беларусаў. Тэкст узнаўляе каталог настрояў, зафіксаваных у гэтай нацыянальнай групе, вызначае умовы іх узнікнення, а таксама прапаноўвае тлумачэнні наступстваў, звязаных з пазіцыяй, агучанай беларусамі Польшчы. У артыкуле разглядаюцца нацыяналістычныя асяродкі (выхадцы з Беларускай Хрысціянскай Дэмакратыі), камуністычныя арганізацыі (КПЗБ), а таксама суполкі, якія дзейнічалі па-за ўплывам палітычных структур. Праведзены аналіз крыніц дазваляе зрабіць выснову, што сярод значнай часткі беларусаў панавалі непрыхільныя ці варожыя настроі ў стаўленні да польскай дзяржавы. Беларусы разглядалі палітычны крызіс 1938 г. як магчымую небяспеку і радыкальныя змены ўласнага становішча. Для многіх з іх гэта азначала чаканне польска-савецкага ўзброенага канфлікту, які прывядзе да аддзялення паўночна-ўсходніх ваяводстваў ІІ Рэчы Паспалітай.
Ключевые слова
Полный текст:
PDF (Język Polski)Литература
Archival sources / Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych (AAN)
Urząd Wojewódzki Nowogródzki (UWN)
AAN, UWN, sygn. 23
k. 141, SMSP nr 9 wojewody nowogródzkiego za wrzesień 1938.
AAN, UWN, sygn. 24
k. 94, SMB nr 5 wojewody nowogródzkiego za maj 1938.
k. 120, SMB nr 6 wojewody nowogródzkiego za czerwiec 1938.
k. 155, SMB nr 8 wojewody nowogródzkiego za sierpień 1938.
AAN, UWN, sygn. 34
k. 4, Zestawienie nr 1 informacji o ruchu wywrotowym WSP UWN z 28 I 1939.
k. 9, Zestawienie nr 2 informacji o ruchu wywrotowym WSP UWN z 2 III 1939.
Urząd Wojewódzki Poleski (UWPol)
AAN, UWPol, sygn. 30
k. 38, SMSP nr 3 wojewody poleskiego za marzec 1938.
k. 75, SMSP nr 5 wojewody poleskiego za maj 1938.
k. 133, SMSP nr 8 wojewody poleskiego za sierpień 1938.
AAN, UWPol, sygn. 31
k. 63, SMB nr 3 wojewody poleskiego za marzec 1938.
k. 77, SMB nr 3 wojewody poleskiego za marzec 1938.
k. 107, SMB nr 4 wojewody poleskiego za kwiecień 1938.
k. 166, SMB nr 6 wojewody poleskiego za czerwiec 1938.
k. 185, 198, SMB nr 7 wojewody poleskiego za lipiec 1938.
k. 266, SMB nr 10 wojewody poleskiego za październik 1938.
Archiwum Straży Granicznej (ASGr)
Inspektorat WF i PW
ASGr, Inspektorat WF i PW, sygn. 179/159
Meldunek w sprawie koncentracji ZR w Łunińcu z 3 X 1938.
Centralne Archiwum Wojskowe (CAW)
Samodzielny Referat Informacyjny DOK II (SRI DOK II)
CAW, SRI DOK II, sygn. 101
k. 109, TMS DOK II nr 40 z 6 X 1938.
k. 126, TMS DOK II nr 41 z 13 X 1938.
k. 168, TMS DOK II nr 44 z 3 XI 1938.
k. 178, TMS DOK II nr 45 z 10 XI 1938.
Samodzielny Referat Informacyjny DOK IX (SRI DOK IX)
CAW, SRI DOK IX, sygn. 100
TMS DOK XI nr 42 z 21 X 1938.
TMS DOK XI nr 43 z 28 X 1938.
TMS DOK XI nr 44 z [listopad 1938].
TMS DOK XI nr 45 z [listopad 1938].
TMS DOK XI nr 48 z 2 XII 1938.
TMS DOK XI nr 50 z 16 XII 1938.
TMS DOK XI nr 4 z 27 I 1939.
TMS DOK XI nr 6 z 3 II 1939.
TMS DOK XI nr 7 z 10 II 1939.
TMS DOK XI nr 8 z 24 II 1939.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 114
Meldunek sytuacyjny komendanta Obwodu PW Bielsk Podlaski z 15 IV 1939.
Półroczne sprawozdanie powiatowego komendanta PW w Prużanie [za okres październik 1938 – marzec 1939] z 28 IV 1939.
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Brześciu [raport narodowościowy] z 2 V 1939.
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Drohiczynie Poleskim za okres 1 X 1938 – 23 IV 1939.
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Słonimiu za okres 1 X 1938 – 1 IV 1939. Na temat kreowania podobnych nastrojów.
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne komendanta Obwodu PW nr 84 za okres 1 X 1938 – 1 IV 1939;
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Kobryniu za okres 1 X 1938 – 31 III 1939.
Półroczne sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Brześciu z 2 V 1939.
Sprawozdanie sytuacyjne powiatowego komendanta PW w Słonimiu z 13 IV 1939.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 117
TMS DOK XI nr 24 z 17 VI 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 123
Meldunek dla Agentury Informacyjnej w Brześciu z 2 X 1938.
Meldunek dla Agentury Informacyjnej w Brześciu z 14 VIII 1938.
Meldunek kierownika Agentury Informacyjnej w Brześciu z 14 VIII 1938.
Meldunek kierownika Placówki Oficerskiej SRI DOK IX w Baranowiczach z 8 X 1938.
MS nr 260 UŚ w Nowogródku z 18 XI 1938.
TKP DOK IX z 12 IX 1938.
TKP DOK IX z 3 X 1938.
TKP DOK IX z 24 X 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 124
Meldunek kierownika Ekspozytury SRI DOK IX w Baranowiczach z 5 III 1938.
Meldunek kierownika Ekspozytury SRI DOK IX w Baranowiczach [27 III 1938].
Meldunek z Prużany dla Agentury Informacyjnej w Brześciu z 1 V 1938.
TMK DOK IX z 21 III 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 125
Meldunek agenta Ekspozytury SRI DOK IX w Baranowiczach z 19 III 1939.
Meldunek kierownika Ekspozytury SRI DOK IX w Baranowiczach z 25 III 1939.
TKP DOK IX z 1 IV 1939.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 154
Pismo kierownika Palcówki Oficerskiej SRI DOK IX w Baranowiczach do komendanta powiatowego PP w Baranowiczach z 28 VII 1938.
Pismo kierownika Palcówki Oficerskiej SRI DOK IX w Baranowiczach do komendanta powiatowego PP w Baranowiczach z 3 VIII 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 185
Arkusz ewidencyjny Makara Bojko z 20 III 1939 [zapis z 20 III 1939].
Arkusz ewidencyjny Grzegorza Bysuka z 28 IV 1939 [zapis z 28 IV 1939].
CAW, SRI DOK IX, sygn. 198
Meldunek SRI DOK IX dowódcy OK IX [kwiecień 1939].
CAW, SRI DOK IX, sygn. 207
Zestawienie informacji o ruchu wywrotowym nr 8 WSP UWN z 16 XI 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 488
Pismo kierownika Palcówki Oficerskiej SRI DOK IX w Baranowiczach do komendanta powiatowego PP w Baranowiczach z 9 XI 1938.
Protokół przesłuchania A. Marczyka z 16 VII 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 622
Pismo WSP UWN do starostów z 13 X 1938.
Pismo WSP UWN do WB MSW z 28 XI 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 715
Raport kwartalny SRI DOK IX o akcji komunistycznej w wojsku za okres 15 IV – 15 VII 1938.
Raport kwartalny SRI DOK IX o akcji komunistycznej w wojsku za okres 15 VII – 15 X 1938.
Raport kwartalny SRI DOK IX o akcji komunistycznej w wojsku za okres 15 X 1938 – 15 I 1939.
Raport kwartalny SRI DOK IX o akcji komunistycznej w wojsku za okres 15 I 1939 – 15 VI 1939.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 874
Pismo WSP UWPol. do starostów z 18 II 1939.
Wykaz ucieczek do ZSRR i rezydentów [przed 25 II 1939].
Zestawienie osób o tendencjach prosowieckich z terenu powiatu kosowskiego [styczeń 1939 r.].
Zestawienie osób o tendencjach prosowieckich z terenu pow. łuninieckiego [styczeń 1939].
Zestawienia osób o tendencjach prosowieckich z terenu województwa poleskiego.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 911
Meldunek komendanta powiatowego PW w Kosowie Poleskim dla kierownika Okręgowego Urzędu WFiPW DOK IX z 22 VIII 1938.
Nota informacyjna z 20 IX 1938.
Pismo KPPP w Kobryniu z 2 XI 1938.
Pismo WSP-UWPol. do starostów z 30 IX 1938.
CAW, SRI DOK IX, sygn. 922
[Komunikaty z nasłuchu radiostacji sowieckich z 29-30 III 1939.
Lietuvos centrinis valstybės archyvas (LCVA)
Prokuratura Sądu Okręgowego w Wilnie
LCVA, 131/1/896
k. 208-209, Raport dzienny nr 98 UŚl KWPP w Wilnie z 29 IV 1938.
k. 476, Raport dzienny nr 201 UŚl KWPP w Wilnie z 5 IX 1938.
k. 552, Raport dzienny nr 234 UŚl KWPP w Wilnie z 13 X 1938.
k. 506, Raport dzienny nr 242 UŚl KWPP w Wilnie z 22 X 1938.
Printed sources / Źródła drukowane
Â. P-k. (1938). Nâvyrašanaâ mìžnarodnaâ prablema (Da spravy nacyânalʹnyh menšascâǔ), Šlâh Moladzì, nr 19. [Я. П-к, Нявырашаная міжнародная праблема (Да справы нацыянальных меншасцяў), Шлях Моладзі, nr 19].
A.B. (1938). Padzel Čèhaslavaččyny, Belaruskì Front. [A.B. Пaдзел Чэхаславаччыны, Беларускі Фронт, nr 10].
Â.N. (1938). Novyâ granìcy ì novyâ gaspadarstvy u Èǔrope, Šlâh Moladzì, nr 22. [Я.Н., Новыя граніцы і новыя гаспадарствы у Эўропе, Шлях Моладзі, nr 22].
Adkul. (1938). Adkul iduć trvožnyja wiestki, Chryścijanskaja Dumka, nr 14.
Chryścijanskaja Dumka, 1938.
j.n. (1938). Para zaniać vyraznaje stanowišča, Šlâh Moladzì. [Шлях Моладзі], nr 17.
Narada. (1938). Narada CK-BNA, Šlâh Moladzì. [Шлях Моладзі], nr 19.
O wyraźne. (1938). O wyraźne stanowisko, Wiadomości Białoruskie, nr 9.
Šlâh Moladzì. [Шлях Моладзі], 1938.
Tryvožny. (1938). Tryvožny čas, Chryścijanskaja Dumka, nr 27.
V. K. (1938). Čehaclavackì garèh, Šlâh Moladzì, nr 13. [В. К. Чехацлавацкі гарэх, Šlâh Moladzi. [Шлях Моладзі], nr 13].
Wiadomości Białoruskie, 1938.
Z mìžnarodnaga. (1938). Z mìžnarodnaga palažènʹnâ (spasʹcârogì ì vysnavy), Belaruskì Front, nr 10. [З міжнароднага палажэньня (спасьцярогі і выснавы), Беларускі Фронт, nr 10].
Z Polščy. (1938). Z Polščy. Adnosiny Polščy da Čechasłavaččyny, Chryścijanskaja Dumka, nr 18.
Z.B. (1938). Jašče ab novych hranicach i novyvh haspadarstvach u Eŭropie, Šlâh Moladzì. [Шлях Моладзі], nr 24.
Studies / Opracowania
Pogorelyj A. (2021). Sociokulʹturnye faktory formirovaniâ „moralʹnogo soobŝestva” v presse Belarusskoj Hristianskoj Demoktatii mežvoennogo perioda. Belostok. [Погорелый А., Социокультурные факторы формирования „морального сообщества” в прессе Беларусской Христианской Демоктатии межвоенного периода. Белосток] (maszynopis pracy doktorskiej, w posiadaniu autora).
Przeperski, Michał. (2016). Nieznośny ciężar braterstwa. Konflikty polsko-czeskie w XX wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Voronkova, Irina. (2009). Belarusʹ i vojna v Ispanii (1936–1939). Minsk: Belaruskaâ navuka. [Воронкова Ирина, Беларусь и война в Испании (1936–1939). Минск: Беларуская навука].
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2024.18.41-60
Date of publication: 2025-01-08 14:17:46
Date of submission: 2024-04-05 21:52:29
статистика
показатели
Ссылки
- На текущий момент ссылки отсутствуют.
(c) 2025 Piotr Cichoracki
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.