Прававая тэрміналогія ў беларускім заканадаўстве з рэтраспектыўнага і праспектыўнага погляду

Alena Basalai

Аннотация


Артыкул прысвечаны аналізу праблемы фарміравання прававой тэрміналогіі ў беларускай мове. Адзначаецца, што ад пачатку XX ст. акты заканадаўства ў Беларусі распрацоўваліся на рускай мове, але адначасова рабіліся пераклады на беларускую мову. У тэксце прааналізаваны асноўныя перыяды норматворчасці ад часу ўтварэння Беларускай ССР да перыяду атрымання незалежнасці ў 1991 г., г.зн. да моманту, калі беларуская мова ў краіне была адзінай дзяржаўнай, вылучаны адметныя рысы кожнага перыяду. Прааналізавана праблема перакладу юрыдычных тэрмінаў на беларускую мову на падставе аналізу міжнародных пагадненняў і актаў унутранага беларускага заканадаўства. У даследаванні адзначана, што панаванне практыкі перакладу актаў заканадаўства на беларускую мову, адсутнасць сталай традыцыі норматворчасці па-беларуску, абмежаванасць ужывання беларускай мовы ў правапрымяненні негатыўна ўплывае на выпрацоўку спецыяльнай юрыдычнай тэрміналоіі па-беларуску. У выніку ў перакладах ужываюцца запазычанні, пераважна русізмы. У якасці магчымага варыянта вырашэння праблемы ў артыкуле прапануецца аналізаваць падчас перакладу паходжанне тэрміна, а сам працэс спалучаць з навукова-даследчыцкай дзейнасцю. Ва ўмовах існавання дзвюх дзяржаўных моў важна адначасовае стварэнне аўтэнтычных тэкстаў на абедзвюх мовах. Найлепшым жа вырашэннем праблемы бачыцца існаванне беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай і адзінай мовы заканадаўства.

 


Ключевые слова


прававая лексіка, юрыдычная тэрміналогія, мова прававых актаў, беларускае заканадаўства

Полный текст:

PDF (Belarusian) (Język Polski)

Литература


REFERENCES / BIBLIOGRAFIA

Civìlʹnij kodeks Ukraïni. (2003). (Vìdomostì Verhovnoï Radi Ukraïni (VVR), №№ 40-44 [Цивільний кодекс України (2003) (Відомості Верховної Ради України (ВВР), №№ 40-44], ст. 356). Режим доступа: https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/435-15#Text (доступ: 05.05.2024)

Dagavor pamìž Rèspublìkaj Belarusʹ ì Rèspublìkaj Polʹšča ab pravavoj dapamoze i pravavyh adnosinah pa gramadzânskih, sâmejnyh, pracoǔnyh i kryminalʹnyh spravah, ustupìǔ u sìlu 30 lìpenâ 1995 goda [Дагавор паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Польшча аб прававой дапамозе i прававых адносiнах па грамадзянскiх, сямейных, працоўных i крымiнальных справах, уступіў у сілу 30 ліпеня 1995 года].

Dekret Prezidenta Respubliki Belarusʹ ot 24.11.2006 g. №18 «O dopolnitelʹnyh merah po gosudarstvennoj zaŝitedetej v neblagopolučnyh semʹâh» [Декрет Президента Республики Беларусь от 24.11.2006 г. №18 «О дополнительных мерах по государственной защите детей в неблагополучных семьях»].

Dogovor meždu Respublikoj Belarusʹ, Respublikoj Kazahstan, Kyrgyzskoj Respublikoj i Rossijskoj Federaciej ob uglublenii integracii vèkonomičeskoj i gumanitarnoj oblastâh, vstupil v silu 9 iûlâ 1996 goda [Договор между Республикой Беларусь, Республикой Казахстан, Кыргызской Республикой и Российской Федерацией об углублении интеграции в экономической и гуманитарной областях, вступил в силу 9 июля 1996 года].

Dogovor o dobrososedstve i sotrudničestve Meždurespublikoj Belarusʹ i Litovskoj Respublikoj, vstupil v silu 26 aprelâ 1996 goda [Договор о добрососедстве и сотрудничестве между Республикой Беларусь и Литовской Республикой, вступил в силу 26 апреля 1996 года].

Ešniâzov Nuržan. S. (2017). Modelʹ nedostatkov? Kollizionno-pravovyepoloženiâ Modelʹnogo Graždanskogo Kodeksa SNG i ih otraženie v nacionalʹnyh zakonodatelʹstvah. Ku̇ķyķ ža̋ne memleket, № 3–4 (76–77), s. 100–116 [Ешниязов Нуржан. С. (2017). Модель недостатков? Коллизионно-правовые положения Модельного Гражданского Кодекса СНГ и их отражение в национальных законодательствах. Кұқық және мемлекет, № 3–4 (76–77), c. 100–116].

Gramadzânskì kodèks Belarusskaj SSR (1964 g.). (1965). Mìnsk, Vydavectva «Belarusʹ». [Грамадзянскі кодэкс Беларусскай ССР (1964 г.). (1965). Мінск, Выдавецтва «Беларусь»].

Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U.Nr 16, poz. 93).

Konstituciâ BSSR 1937 goda. [Конституция БССР 1937 года.] Режим доступа: https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/index.php#1937 (доступ: 05.05.2024)].

Konvenciâ o pravovoj pomoŝi, pravovyh otnošeniâh po graždanskim, semejnymi ugolovnym delam, zaklûčena v g. Minske 22.01.1993 goda [Kонвенция о правовой помощи, правовых отношениях по гражданским, семейным и уголовным делам, заключена в г. Минске 22.01.1993 года].

Čanturiâ, Lado (2006). Sdelka i voleizʺâvlenie v graždanskom prave. Ûrist, 3, 54-61. [Чантурия, Ладо (2006). Сделка и волеизъявление в гражданском праве Юрист, 3, 54-61]

Krasnej Vìktar. P. (1998). Funkcyânalʹna-stylâvaâ dyferèncyâcyâ belaruskajlìtaraturnaj movy. U: Belaruskaâ mova: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Red. Alâksandr Lukasanec, Mìkalaj Prigodzic, Lìdzìâ Sjameska (223–260). Opole: Uniwersytet Opolski [Красней Віктар. П. (1998). Функцыянальна-стылявая дыферэнцыяцыя беларускай літаратурнай мовы. У: Беларуская мова: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Red. Alâksandr Lukasanec, Mìkalaj Prigodzic, Lìdzìâ Sjameska (223–260). Opole: Uniwersytet Opolski].

Kuleš, Ganna Ì. (2015) Mova belaruskaga zakanadaǔstva XX stagoddzâ: genezìs ì èvalûcyâ. Mìnsk : BDU [Кулеш, Ганна. І. (2015) Мова беларускага заканадаўства ХХ стагоддзя: генезіс і эвалюцыя. Мінск: БДУ].

Kuleš, Ganna. (2016). Vykarystanne belaruskaj movy u zakanadaǔčajsfery va umovah bìlìngvìzmu. U: Mova – Lìtaratura – Kulʹtura: matèryâly VIII Mìžnar. navuk. kanf.,Mìnsk, 15–16 ver. 2016 g. U 2 č. Č.1 (153–158). Belaruskì dzârž. un-t; u aǔtarskajrèdakcyì. Mìnsk: RÌVŠ.] [Кулеш, Ганна. (2016). Выкарыстанне беларускай мовы у заканадаўчай сферы ва умовах білінгвізму. У: Мова – Літаратура – Культура: матэрыялы VIII Міжнар. навук. канф., Мінск, 15–16 вер. 2016 г. У 2 ч. Ч.1 (153–158). Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. Мінск: РІВШ.]

Martinovič Izabella. (2008). Ukreplenie i razvitiekonstitucionnyh osnov (načal) sudebnoj vlasti – garantiâ èffektivnosti sudebnoj sistemy. Ûsticiâ Belarusi. № 7, s. 12–16 [Мартинович Изабелла. (2008). Укрепление и развитие конституционных основ (начал) судебной власти – гарантия эффективности судебной системы. Юстиция Беларуси. №7, c. 12–16].

Obzor narušenij âzykovyh prav v Belarusi s 1ânvarâ po 30 iûnâ 2023 goda. Rèžym dostupu: https://penbelarus.org/2023/07/12/survey-of-violations-of-language-rights-in-belarus-from-january-1st-to-june-30th-2023.html (dostup 05.05.2024). [Обзор нарушений языковых прав в Беларуси с 1 января по 30 июня 2023 года. Рэжым доступу: https://penbelarus.org/2023/07/12/survey-of-violations-of-language-rights-in-belarus-from-january-1st-to-june-30th-2023.html ( доступ 05.05.2024).]

Pagadnenne pamìž Uradam Rèspublìkì Belarusʹ ì Uradam Karaleǔstva Nìdèrlandaǔ ab pazbâganni dvajnoga padatkaabkladannâ i papârèdžanni ǔhilennâ ad vyplaty padatkaǔ u dačynenni da padatkaǔ na dahody i maëmascʹ, uvajšoǔ u sìlu 31 snežnâ 1997 goda [Пагадненне паміж Урадам Рэспублікі Беларусь і Урадам Каралеўства Нідэрландаў аб пазбяганнi двайнога падаткаабкладання i папярэджаннi ўхiлення ад выплаты падаткаў у дачыненнi да падаткаў на даходы i маёмасць, увайшоў у сілу 31 снежня 1997 года].

Russko-belarusskij onlajn slovarʹ Skarnik. Rèžym dostupu: https://www.skarnik.by/. Dostup: 05.05.2024 [Русско-беларусский онлайн словарь Скарник. Рэжым доступу: https://www.skarnik.by/ (доступ: 05.05.2024)].

Sâmeška Lìdzìâ. Ì. (1998). Sacyâlìngvìstyčnyâ aspektyfunkcyâvannâ belaruskaj lìtaraturnaj movy. U: Belaruskaâ mova: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Red. Alâksandr Lukasanec, Mìkalaj Prigodzic, Lìdzìâ Sjameska (24–54). Opole: Uniwersytet Opolski [Сямешка Лідзія. І. (1998). Сацыялінгвістычныя аспекты функцыявання беларускай літаратурнай мовы. У: Беларуская мова: Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Red. Alâksandr Lukasanec, Mìkalaj Prigodzic, Lìdzìâ Sjameska (24–54). Opole: Uniwersytet Opolski].

Senʹko Anatolʹ (2012). Lingvističeskoe obespečenʹe norm zakonodatelʹstva o âzyke sudoproizvodstva. Ûsticiâ Belarusi. № 3, s. 72–75 [Сенько Анатолий (2012). Лингвистическое обеспеченье норм законодательства о языке судопроизводства. Юстиция Беларуси. № 3, с. 72–75].

Sloǔnìk ûrydyčnyh tèrmìnaǔ. Rèžym dostupu: https://multilang.pravo.by/ru. Dostup: 05.05.2024 [Слоўнік юрыдычных тэрмінаў. Рэжым доступу: https://multilang.pravo.by/ru (доступ: 05.05.2024)].

Smolʹskaâ, Taccâna. M., Hryščanovìč, Lûdmìla. U. (2016). Belaruskaâ mova. Ûrydyčnaâ leksìka:vučèbny dapamožnìk dlâ studèntaǔ vyšèjšyh navučalʹnyh ustanoǔ paûrydyčnyh specyâlʹnascâh. Mìnsk: Rèspublìkanskì ìnstytut vyšèjšaj školy [Смольская, Таццяна. М., Хрышчановіч, Людміла. У. (2016). Беларуская мова. Юрыдычная лексіка: вучэбны дапаможнік для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў па юрыдычных спецыяльнасцях. Мінск: Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы].

Vâčorka, Vìncuk. (2017) Ne smâšyce mae prynazoǔnìkì.(Bìblìâtèka Svabody. ХХІ stagodzʹdze). Radyë Svabodnaâ Èǔropa / Radyë Svaboda [Вячорка, Вінцук. (2017). Не смяшыце мае прыназоўнікі. (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе). Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода].

Vasilevič Rygor. A. (2003). Kommentarij k Zakonu «Onormativnyh pravovyh aktah Respubliki Belarusʹ». Mіnsk: Interpresservis. [Василевич Григорий А. (2003). Комментарий к Закону «О нормативных правовых актах Республики Беларусь». Минск. Интерпрессервис].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2024.18.253-268
Date of publication: 2025-01-08 14:18:20
Date of submission: 2024-07-05 22:45:07


статистика


Видимость рефератов - 69
загрузки (из 2020-06-17) - PDF (Belarusian) (Język Polski) - 0

показатели



Ссылки

  • На текущий момент ссылки отсутствуют.


(c) 2025

Лицензия Creative Commons
Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution» («Атрибуция») 4.0 Всемирная.