Restytucja i przekształcenia ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej
Streszczenie w języku polskim
Artykuł omawia kwestie ewolucji ugrupowań agrarnych w państwach Europy Środkowej i Wschodniej. Przedmiotem analizy politologicznej poczyniono: Bułgarię, Rumunię, Węgry oraz dwa państwa postjugosłowiańskie – Słowenię oraz Chorwację. W odniesieniach pojawia się również casus polskich ugrupowań agrarnych. Partie te odgrywały znaczną rolę na scenie politycznej w międzywojennej Europie. Z jednej strony wyrażały interesy społeczno-gospodarcze oraz polityczne ludności wiejskiej, a w omawianym regionie reprezentowały istotną część społeczeństwa. Z drugiej – stanowiły ważny element systemów partyjnych, uczestnicząc w kolejnych wyborach lokalnych i parlamentarnych oraz tworząc gabinety rządowe. Zmiany modernizacyjne, ustrojowe i społeczno-gospodarcze po 1945 roku zmieniły znaczenie ugrupowań agrarnych. Po zdobyciu władzy w omawianych państwach przez partie komunistyczne ugrupowania agrarne były traktowane jako najpoważniejszy rywal. W rezultacie niezależne ugrupowania ludowe zostały zdelegalizowane, a ich przywódcy – St. Mikołajczyk w Polsce – musiał uciekać z kraju w obawie przed aresztowaniem, a inni – I. Maniu w Rumunii czy N. Petkow w Bułgarii – zostali aresztowani i skazani w sfałszowanych procesach. Sytuacja ugrupowań agrarnych uformowała się w dwóch modelach – zachowano satelickie ugrupowania agrarne skupione wokół monopartii komunistycznej (Polska, Bułgaria) lub zdelegalizowano ugrupowania agrarne (Węgry, Rumunia). Ich działalność była kontynuowana przez część działaczy na emigracji. Po demokratycznych zmianach w 1989 roku zaistniała możliwość wznowienia legalnej działalności przez te ugrupowania. Artykuł omawia zróżnicowane scenariusze zmian organizacyjnych, a w mniejszym stopniu programowych. Partie ludowe ubiegały się o miejsca w wyborach lokalnych i parlamentarnych pod „własnym szyldem” (Polska, Węgry, Słowenia) bądź wybierały strategię budowy szerszej koalicji parlamentarnej – casus Konwencji Demokratycznej Rumunii czy partii w Chorwacji. Należy również wspomnieć o procesach zjednoczeniowych i dezintegracyjnych w omawianych ugrupowaniach, które skutkowały postępującą marginalizacją ruchu agrarnego na scenach politycznych.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Antoszewski A., Partie polityczne Europy Środkowej i Wschodniej, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań 2005.
Balcer A., Słowenia, [w:] Nowe kraje Unii Europejskiej, red. D. Jędrzejczyk, Warszawa 2005.
Benda L., Systém politických stran v Maďarskě republice, “Politologický Časopis” 1998, nr 4.
Benda L., System partyjny Węgier, [w:] Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, red. A. Antoszewski et al., Wydawnictwo UWr, Wrocław 2003.
Bryndas W., Rumunia, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
Bugajski J., Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-Communist Era, New York–London 2002.
Darski J., Rumunia. Historia, współczesność, konflikty narodów, Warszawa (brw).
Darski J., Węgry, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2001–2002, r. XI–XII, Wydawnictwo PAN, Warszawa 2004.
Dziemidok-Olszewska B., System polityczny Rumunii, [w:] Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. W. Sokół, M. Żmigrodzki, Lublin 2005.
Fejtő F., La fin des démocraties populaires. Les chemins du post-communisme, Seuil, Paris 1992.
Fejtő F., A History of the People’s Democracies. Eastern Europe Since Stalin, – Praeger Publishers, New York–Washington–London 1971.
Fricz T., Demokratyzacja, system partyjny i wyborczy na Węgrzech, [w:] Janusowe oblicze transformacji na Węgrzech. 1990–1998, red. M. Schmidt, L.G. Tóth, Warszawa 2001.
Garde P., Vie et mort de Yougoslavie, Seuil, Paris 1992.
Gow J., Slovenia and the Slovenes: A Small State in the New Europe, C. Hurst & Co. Publishers 2000.
Góralczyk B., Węgry. Transformacja pokomunistyczna. 1990–2003, Studio Wydawnicze Familia, Warszawa 2003.
Hammerling Z., Ruch ludowy w Polsce, Bułgarii i Czechosłowacji 1893–1930, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1987.
Holmes L., Post-Communism. An Introduction, Duke Univerisity Press, Durham 1997.
Jackowicz J., Bułgaria, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1992, Warszawa 1994.
Jackowicz J., Bułgaria, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1997–1998, r. VII–VIII, Warszawa 1999.
Jackowicz J., Bułgaria od rządów komunistycznych do demokracji parlamentarnej. 1988–91, Warszawa 1993.
Jackowicz J., Bułgarski ruch ludowy (od zarania do końca II wojny światowej, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
Jackowicz J., Partie opozycyjne w Bułgarii. 1944–1948, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 1997.
Körösényi A., Węgierskie wybory parlamentarne. Rok 1990, [w:] Wybory i narodziny demokracji w Europie Środkowej i Wschodniej, red. J. Raciborski, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 1991.
Koryn A., Rumunia w polityce wielkich mocarstw 1944–1947, Wrocław 1983.
Koseski A., Aleksandyr Stambolijski-przywódca chłopów bułgarskich, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
Koseski A., Ludność wiejska w strukturze społeczeństw krajów Europy Środkowej i Południowo-wschodniej, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
Krysieniel K., Słowenia, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
Krysieniel K., System polityczny Republiki Chorwacji, Wydawnictwo WSB, Poznań–Chorzów 2007.
Krysieniel K., Wojnicki J., Partie i systemy partyjne państw byłej Jugosławii, Wydawnictwo Aspra, Pułtusk 2009.
Lech A., Agraryzm w ruchu ludowym państw słowiańskich (1918–1939), [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
Morawiec R., Słowenia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 1992, r. II, Warszawa 1994.
New Europe. The Impact of the First Decade, ed. T. Harmstone-Rakowska, P. Dutkiewicz, vol. 2, Warsaw: Institute of Political Sudies, Collegium Civitas Press 2006.
Orzelska A., Chorwacja, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2000, r. X, Warszawa 2002.
Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, red. A. Antoszewski, P. Fiala, R. Herbut, J. Sroka, Wrocław 2003.
Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
Pavličević D., Historia Chorwacji, Wydawnictwo UAM, Poznań 2004.
Piątek A., Słowenia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2008, r. XVIII, Warszawa 2010.
Pioskowik B., Bułgaria, [w:] Partie i systemy partyjne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. M. Migalski, Wydawnictwo WSZiM, Sosnowiec 2005.
Politics, Power and the Struggle for Democracy in South-East Europe, ed. K. Dawisha, B. Parrott, Cambridge; Cambridge University Press 1997.
Communism in Eastern Europe, ed. T. Rakowska-Harmstone, Indiana University Press, London 1984.
Ramet S.P., Democratization in Slovenia – the second stage, [in:] Politics, power and the struggle for democracy in South-East Europe, ed. K. Dawisha, B. Parrott Cambridge 1997.
Roszkowski W., East Central Europe. A Concise History, Warsaw: Instytut Studiów Politycznych PAN, Instytut Jagielloński 2015.
Cet etrange Post-Communisme: rupturę et transitions en Europe central et oriental, ed. J.Ch. Szurek, G. Mink, CNRS Edition, Paris 1992.
Seton Watson H., The East European revolution, Westview Press 1985.
Sobolewska-Myślik K., Partie i systemy partyjne Europy Środkowej po 1989 roku, Kraków 1999.
Sowińska-Krupka A., Rumunia, [w:] Europa Środkowo-Wschodnia. 2000, r. X, Warszawa 2002.
Szczepaniak M., Zyborowicz S., Przebudowa ustroju politycznego na Węgrzech i w Czechosłowacji, Wydawnictwo UAM, Poznań 1995.
Tanty M., Bałkany w XX wieku. Dzieje polityczne, Książka i Wiedza, Warszawa 2003.
Turkowski R., Agraryści czechosłowaccy w latach 1899–1935, cz. 1: Od narodzin w czasach Cesarstwa Austrio-Węgierskiego do rozkwitu w okresie I Republiki, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2012.
Turkowski R., Agraryści czechosłowaccy w latach 1935–1938–1989, cz. 2: Od schyłku działalności w I Republice do emigracyjnej egzystencji na Zachodzie, Wydawnictwo Aspra, Warszawa 2013.
Wereszycki H., Pod berłem Habsburgów. Zagadnienia narodowościowe, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
Party Formation in East-Central Europe, ed. G. Wightman, Edward Elgar Publishing 1995.
Willaume M., Rumunia, Trio, Warszawa 2004.
Wojnicki J., Kształtowanie się systemów wielopartyjnych w państwach Europy Środkowowschodniej 1989–2004, Akademia Humanistyczna im. A. Gieysztora, Pułtusk 2004.
Wolff R. L., The Balkans in Our Times, Harvard University Press 1956.
Yugoslavia and After. A Study in Fragmentation, Despair and Rebirth, ed. D.A. Dyker, I. Vejvoda, Longman, London–New York 1996.
Zyborowicz S., Wybory parlamentarne na Węgrzech (8 i 29 maja 1994), [w:] Polska i państwa sąsiedzkie. Wybory parlamentarne i prezydenckie w latach 1993–1995, Wydawnictwo UAM, Poznań 1997.
Żmigrodzki M., Partie sojusznicze w państwach socjalistycznych. 1944–1980, PWN, Warszawa 1988.
Żmigrodzki M., Przeobrażenia polityczno-ustrojowe i sąd konstytucyjny w Bułgarii, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1997.
Żmigrodzki M., System partyjny LRB, PWN, Warszawa 1977.
Żurek P., Chorwacka Partia Chłopska w XX wieku, [w:] Dzieje partii i stronnictw chłopskich w Europie. Narodziny i rozwój, t. 1, Pułtusk–Warszawa 2007.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/we.2020.6.1.31-52
Data publikacji: 2020-07-20 13:55:49
Data złożenia artykułu: 2019-12-20 18:10:50
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2020 Jacek Wojnicki
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.