Ukryj
Pokaż wszystkie
Rola wód powierzchniowych w rozwoju Lublina
Streszczenie w języku polskim
Artykuł ma na celu przedstawienie transformacji sieci rzecznej na obszarze Lublina i jej roli w rozwoju miasta od średniowiecza do współczesności. Analizie poddano naturalne i antropogeniczne przekształcenia sieci hydrograficznej, a także zmiany stosunków wodnych w dnach dolin rzek lubelskich w aspekcie ich wpływu na rozwój przestrzenny i społeczno-gospodarczy Lublina. Analizy szczegółowe prowadzono dla pięciu głównych okresów rozwoju miasta, tj. 1) przedlokacyjnego, 2) rozkwitu, 3) upadku, 4) umiarkowanego oraz 5) dynamicznego rozwoju. W pracy zrekonstruowano zmiany sieci hydrograficznej i stosunków wodnych oraz przeanalizowano zmiany funkcji dolin rzecznych. Ponadto wykazano okresy, w których wody powierzchniowe miały pozytywny oraz negatywny wpływ na rozwój miasta.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL):
– Biuletyn miasta Lublina (BmL) na rok 1939/1940,
– Dziennik Zarządu Miasta Lublina (DZmL) 1922, nr 16, 26,
– Lustracja województwa lubelskiego, 1570, nr 291.
Materiały kartograficzne
Archiwum Państwowe w Lublinie, Plany miasta Lublina (APL, PmL):
– Bieczyński F., 1829: Plan m. Lublina, K.F. Kozłowski kopia po 1921 r. skala 1:8300, sygn. 318,
– Cholewiński W., 1912: Plan m. Lublina, sygn. 319,
– Łęcki S.J.N., 1783: Mappa całego miasta JKMci Lublina z wszystkiemi ulicami, przedmieściami, jurydykami […]. F. Bieczyński kopia 1852 r., skala 1:5000, sygn. 3,
– Plan miasta Lublina, 1938, skala 1:30 000, sygn. 321,
– Stelmasiewicz M., Tomorowicz K., 1912–1914: Планъ пригорoдскихъ местнoстей предполагаемыхъ къ присоединенію къ горoду Люблину, skala ok. 1:2500, sygn. 12,
– Tosio L.L., 1892: Планъ г.[орода] Люблина съ подразделеніемъ на части приставовъ и участки стражниковъ (околотки), skala 1:8400, sygn. 309.
Muzeum Lubelskie w Lublinie – Oddział Historii Miasta Lublina:
– Plan m. Lublina, 1916. A. Jarzyński (lit.), skala 1:8400, sygn. 468.
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie (WBP):
– d’Örken C.V., 1716: Plan de la ville et fauxbourgs de Lublin, skala ok. 1:3400, sygn. 1/VI,
– Denar M., 1875: Plan Lublina, skala 1:20 000, sygn. 6/VI.
Plan wielkiego miasta Lublina, 1931. Biuro Regulacji Magistratu miasta Lublina, skala 1:15 000. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze Oddział Lubelski, Warszawa (własność prywatna).
Materiały ikonograficzne
Hackert P.E., 1840: Widok miasta Lublina z strony rogatki piaseckiey. Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. G. 4044/III.
Hogenberg A., 1617: Tipus Civitatis Lubline(n)si(s) in Regno Poloniae ex Omnibus Partibus Mu(n)di Emporio Ter(ties) in An(n)o Celebrari Co(n)sueto Clarae, [w:] J. Braun, A. Hogenberg, Civitates Orbis Terrarum. T. 6: Theatri praecipuarum totius mundi urbium liber sekstus. Kolonia, Muzeum Lubelskie w Lublinie, sygn. S/G/271/ML.
Pożar miasta Lublina w 1719 roku. Obraz olejny w kościele oo. Dominikanów pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie.
Literatura
Arnold S., 1929: Geografija historyczna, jej zadania i metody. Przegląd Historyczny. 28/1, 91–120.
Banasiewicz-Szykuła E. (red.), 2012: Kościoły i klasztory Lublina w świetle badań archeologicznych. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, Lublin.
Baranowski B., 1977: Polskie młynarstwo. Ossolineum, Wrocław.
Bogucka M., Samsonowicz H., 1986: Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej. Ossolineum, Wrocław.
Chachaj J., 2010: Początki kościołów lubelskich w świetle legend i przekazów historycznych. Wyd. Werset, Lublin.
Dunin-Wąsowicz T., 1974: Zmiany w topografii osadnictwa wielkich dolin na niżu środkowoeuropejskim w XIII wieku. Ossolineum, Wrocław.
Gawarecki H., Gawdzik C., 1964: Lublin. Krajobraz i architektura. Wyd. Arkady, Warszawa.
Harasimiuk M., Henkiel A., 1982: Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Lublin (749) 1:50 000. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
Hoczyk S., 2014: Z historii badań lubelskich wodociągów w XV–XVII w., [w:] A. Sochacka, P. Jusiak (red.), Scientia nihil est quam veritatis imago. Studia ofiarowane Profesorowi Ryszardowi Szczygłowi w siedemdziesięciolecie urodzin. Wyd. UMCS, Lublin, 501–516.
Hoczyk-Siwkowa S., 1997: Wodociągi staropolskiego Lublina, [w:] T. Radzik, A. Witusik (red.), Lublin w dziejach i kulturze Polski. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Lublinie, Lublin, 85–92.
Hoczyk-Siwkowa S., 1999: Małopolska północno-wschodnia w VI–X wieku. Struktury osadnicze. Wyd. UMCS, Lublin.
Janiszewski M., 1991: Geograficzne warunki powstawania miast polskich. Wyd. UMCS, Lublin.
Kaniecki A., 2004: Poznań – dzieje miasta wodą pisane. Wyd. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań.
Kazusek S., 2016: Spław wiślany w drugiej połowie XVIII wieku (do 1772 roku). Cz. 2: Statystyka spławu wiślanego. Wyd. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce.
Kiełczewska-Zaleska M., 1977: Geografia osadnictwa. PWN, Warszawa.
Kierek A., 1965: Rozwój Lublina w latach 1864–1914, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 257–301.
Kierek A., 1975: Rozwój gospodarczy Lublina w latach 1918–1939, [w:] S. Krzykała (red.), Dzieje Lublina. T. 2. Wyd. Lubelskie, Lublin, 33–114.
Kłoczowski J., 1965: Lublin po nadaniu prawa miejskiego, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 45–56.
Kociuba D., 2003: Zmiany funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina. Annales UMCS sec. B, 58(5), 121–137.
Kociuba D., 2005: Przyrodnicze, gospodarcze i polityczne uwarunkowania rozwoju struktury funkcjonalno-przestrzennej Lublina. Maszynopis pracy doktorskiej, Biblioteka Główna UMCS, Lublin.
Kociuba D., 2006: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XX w., [w:] A. Latocha, A. Traczyk (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. Metody badań i studia przypadków. Wyd. Gajt, Wrocław, 41–50.
Kociuba D., 2007: Rozwój terytorialny Lublina od średniowiecza do współczesności. Annales UMCS sec. B, 61(15), 305–325.
Kociuba D., 2009: Naturalne uwarunkowania rozwoju przedlokacyjnego Lublina. Archeologia Polski, 54(1), 37–66.
Kociuba D., 2011: Lublin. Rozwój funkcjonalny i przestrzenny od średniowiecza do współczesności. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
Kociuba D., 2015: Propozycja nowej metodyki badań przemian struktur funkcjonalno-przestrzennych miast, [w:] P. Trzepacz, J. Więcław-Michniewska, A. Brzosko-Sermak, A. Kołoś (red.), Miasto w badaniach geografów. T. 1. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, Kraków, 149–167.
Kociuba D., Superson J., 2003: Antropogeniczne zmiany sieci hydrograficznej i funkcji dolin rzecznych na obszarze Lublina w XIX w., [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności. PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 100–105.
Koter M., 1969: Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej. Prace Instytutu Geografii PAN, 79.
Krisztafowicz N.J., 1902: Gidro-geołogiczeskoje opisanije teritorii Lublina i jego okrestnostiej. Warszawa.
Kuraś S., 1983: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, [w:] Dzieje Lubelszczyzny. T. 3. LTN, PWN, Warszawa.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S., 1996: Znaczenie komunikacji wodnej dla społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych w Polsce, [w:] M. Młynarska-Kaletynowa, S. Moździoch (red.), Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej. T. 1: Plemiona i wczesne państwa. Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Wrocław, 117–123.
Kutyłowska I., 1990: Rozwój Lublina w VI–XIV wieku na tle urbanizacji międzyrzecza środkowej Wisły i Bugu. Wyd. UMCS, Lublin.
Lustracja województwa lubelskiego 1565, 1959. Wyd. A. Wyczański. Ossolineum–PAN, Wrocław, 5–36.
Lustracja województwa lubelskiego 1661, 1962. Wyd. H. Oprawko, K. Schuster. PWN, Warszawa, 82–142.
Łoś M.J., 1986: Wykorzystanie zasobów wodnych Bystrzycy w XVI i XVII wieku, [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 58–77.
Maruszczak H., 1972: Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski. T. 1: Polska Południowa. Góry i Wyżyny. PWN, Warszawa, 340–364.
Maruszczak H., 1991: Zmiany środowiska w okresie historycznym, [w:] L. Starkel (red.), Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa, 182–189.
Mazurek J., 1986: Technologia wodociągu staropolskiego miasta Lublina w XVI w., [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 36–57.
Mazurkiewicz J., 1956: Jurydyki lubelskie. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wyd. PAN, Wrocław.
Mazurkiewicz J., 1965: Lublin w okresie reform (1764–1795), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 170–184.
Michalczyk Z. (red.), 1997: Strategia wykorzystania i ochrony wód w dorzeczu Bystrzycy. Badania Hydrograficzne w Poznawaniu Środowiska, 5.
Michalczyk Z. (red.), 2012: Ocena warunków występowania wody i tworzenia się spływu powierzchniowego w Lublinie. Wyd. UMCS, Lublin.
Michałowski S., 1999: Sto lat współczesnych wodociągów w Lublinie 1899–1999. Wyd. MPWiK, Lublin.
Młynarska-Kaletyn M., 1966: Wczesnośredniowieczne osadnictwo na Czwartku w Lublinie w świetle badań wykopaliskowych w latach 1959–1962. Rocznik Lubelski, 9, 79–113.
Ostrowski W., Szafer T.P., Trzebiński W., 1957: W sprawie metody badań nad historią budowy miast. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 2(3–4), 262–270.
Pancewicz A., 2003: Rola rzek w rozwoju przestrzennym historycznych miast nadrzecznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, 2, 275–285.
Piskozub A., 2001: Rzeki w dziejach cywilizacji. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
Program koncepcji rewitalizacji i zagospodarowania doliny rzeki Bystrzycy w Lublinie, 2016. Autorskie Biuro Architektury INVESTPROJEKT-PARTNER 6 Sp. z o.o., Lublin.
Radwański K., 1975: Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny. Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne, Kraków.
Raport o stanie środowiska miasta Lublina za rok 1998, 1999. Miejski Inspektorat Ochrony Środowiska, Urząd Miejski w Lublinie, Lublin.
Riabinin J., 1938: Materiały do historii miasta Lublina 1317–1792. Wyd. „Dziennika Zarządu m. Lublina”, Lublin.
Rozwałka A., 1997: Lubelskie wzgórze staromiejskie w procesie formowania się średniowiecznego miasta. Wyd. UMCS, Lublin.
Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., 2006: Lublin wczesnośredniowieczny. Studium rozwoju przestrzennego. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wyd. Trio, Warszawa.
Sierpiński S.Z., 1839: Obraz miasta Lublina. Warszawa.
Stankowa M., 1965: Zmierzch znaczenia Lublina. Upadek (1648–1764), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 123–148.
Sułowski Z., 1965: Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 30–42.
Szczygieł R., 1986: Dokumenty królewskie i decyzje władz miasta Lublina związane z funkcjonowaniem wodociągu miejskiego w XV i I poł. XVI w., [w:] Wodociąg Lublina okresu staropolskiego. Konferencja Naukowo-Techniczna. Lublin, 10 czerwca 1986 r., 23–35.
Turski R., Uziak S., Zawadzki S., 1993: Gleby. Środowisko przyrodnicze Lubelszczyzny. LTN, Lublin.
Tworek S., 1965: Rozkwit miasta. Renesans, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy. T. 1. Wyd. Lubelskie, Lublin, 80–112.
Wilgat T., 1980a: Stosunki wodne Lublina, Biuletyn LTN. Geografia, 22(1), 19–26.
Wilgat T., 1980b: Zasoby wodne Lublina, Biuletyn LTN. Geografia, 22(2), 27–31.
Wilgatowie K. i T., 1954: Położenie i rozwój Lublina, [w:] Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu PTG. Lublin, 67–85.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/b.2019.74.0.1-26
Data publikacji: 2019-09-10 07:56:39
Data złożenia artykułu: 2019-05-02 15:49:00
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2019 Dagmara Kociuba
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.