Maskowanie u osób w spektrum autyzmu i jego literacka reprezentacja w powieściach Richarda Powersa jako inspiracja dla środowiska edukacyjnego

Magdalena Stoch

Streszczenie w języku polskim


W artykule analizie poddano zjawisko maskowania stosowanego przez osoby w spektrum autyzmu (ASD) oraz jego literacką reprezentację w powieściach Richarda Powersa Listowieść i Zadziwienie. Maskowanie definiowane jest jako strategia świadomego lub nieświadomego dostosowywania zachowań, emocji i komunikacji do norm społecznych w celu uniknięcia stygmatyzacji. Wyróżnia się trzy wymiary maskowania: kompensację (strategiczne radzenie sobie z trudnościami społecznymi), maskowanie (ukrywanie cech autystycznych) oraz asymilację (całkowite dostosowanie się do norm społecznych kosztem własnej tożsamości). Chociaż maskowanie może poprawić funkcjonowanie społeczne, wiąże się z negatywnymi skutkami, takimi jak: stres, depresja, utrata autentyczności. W powieściach Powersa maskowanie jest narzędziem krytyki społecznych norm kultury kapitalistycznej. Bohaterowie, tacy jak Neelay Mehta, Patricia Westerford czy Robin, reprezentują różne strategie adaptacyjne. Autor ukazuje ich zmagania, podkreślając niedostosowanie systemów społecznych do potrzeb osób w spektrum autyzmu. Powieści te ilustrują potencjał literatury w budowaniu empatii i refleksji nad kryzysem klimatycznym, nierównościami społecznymi i relacjami między człowiekiem a naturą. Wnioski mogą przyczynić się do opracowania bardziej inkluzyjnych praktyk edukacyjnych wspierających osoby w spektrum autyzmu.


Słowa kluczowe


Richard Powers; spektrum autyzmu; neuroróżnorodność; maskowanie

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


American Psychiatric Association (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th ed., text rev. DSM-5-TR. Arlington: APA.

Bargiela, S., Steward, R., Mandy, W. (2016). The Experiences of Late-Diagnosed Women with Autism Spectrum Conditions: An Investigation of the Female Autism Phenotype. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(10), 3281–3294. DOI: 10.1007/s10803-016-2872-8.

Baudrillard, J. (2005). Symulakry i symulacja. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Botha, M., Frost, D.M. (2018). Extending the Minority Stress Model to Understand Mental Health Problems Experienced by the Autistic Population. Society and Mental Health, 10(1), 20–34. DOI: 10.1177/2156869318804297.

Bradley, L., Shaw, R., Baron-Cohen, S., Cassidy, S. (2021). Autistic Adults’ Experiences of Camouflaging and Its Perceived Impact on Mental Health. Autism in Adulthood, 3(4), 320–329. DOI: 10.1089/aut.2020.0071.

Cage, E., Troxell-Whitman, Z. (2019). Understanding the Reasons, Contexts and Costs of Camouflaging for Autistic Adults. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(5), 1899–1911. DOI: 10.1007/s10803-018-03878-x.

Cassidy, S., Bradley, L., Shaw, R., Baron-Cohen, S. (2018). Risk Markers for Suicidality in Autistic Adults. Molecular Autism, 9, 1–14. DOI: 10.1186/s13229-018-0226-4.

Coben, R., Linden, M., Myers, T.E. (2010). Neurofeedback for Autistic Spectrum Disorder: A Review of the Literature. Applied Psychophysiology and Biofeedback, 35(1), 83–105. DOI: 10.1007/s10484-009-9117-y.

Dell’Osso, L., Toschi, D., Carpita, B., Amatori, G. (2024). Female Autism: Grunya Sukhareva’s Pioneering Description Reinterpreted in Light of DSM-5-TR and the Concept of Camouflaging. Italian Journal of Psychiatry, 10(1), 1–3. DOI: 10.36180/2421-4469-2024-1.

Dirth, T.P., Branscombe, N.R. (2018). The Social Identity Approach to Disability: Bridging Disability Studies and Psychological Science. Psychological Bulletin, 144(12), 1300–1324. DOI: 10.1037/bul0000156.

Frampton, S.E., Connolly, S.C., Landa, R.K., Shillingsburg, M.A. (2023). Autism Spectrum Disorder. W: H.S. Friedman, C.H. Markey (Eds.), Encyclopedia of Mental Health (s. 164–174). New York: Academic Press. DOI: 10.1016/B978-0-323-91497-0.00101-6.

Furgał, E. (2022). Dziewczyna w spektrum. Warszawa: Biała Plama.

Furgał, E. (2023). Autentyczna w spektrum. Jak odnalazłam siebie w spektrum autyzmu. Warszawa: Buchmann.

Glenza, J. (2024). Overwhelming Majority of Young Americans Worry about Climate Crisis. https://www.theguardian.com/environment/2024/oct/17/young-americans-climate-change

Goffman, E. (1977). Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: PIW.

Goffman, E. (2005). Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości. Gdańsk: GWP.

Hendrickx, S. (2018). Kobiety i dziewczyny ze spektrum autyzmu. Od wczesnego dzieciństwa do późnej starości. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Holtmann, M., Steiner, S., Hohmann, S., Poustka, L., Banaschewski, T., Bölte, S. (2011). Neurofeedback in Autism Spectrum Disorders. Developmental Medicine and Child Neurology, 53(11), 986–993. DOI: 10.1111/j.1469-8749.2011.04043.x.

Hull, L., Mandy, W., Meng-Chuan, L., Baron-Cohen, S., Allison, C., Smith, P., Petrides, K.V. (2019). Development and Validation of the Camouflaging Autistic Traits Questionnaire (CATQ). Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(3), 819–833. DOI: 10.1007/s10803-018-3792-6.

Hull, L., Petrides, K.V., Mandy, W. (2021). Cognitive Predictors of Self-Reported Camouflaging in Autistic Adolescents. Autism Research, 14(3), 523–532. DOI: 10.1002/aur.2407.

Karaczun, Z., Michalak, W., Łuszczki, K., Okulus, A., Patalong, M. (2021). Wpływ zmiany klimatu na zdrowie dzieci. Warszawa: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki.

Lai, M.-C., Hull, L., Mandy, W., Chakrabarti, B., Wu Nordahl, C., Lombardo, M.V., Ameis, S.H., Szatmari, P., Baron-Cohen, S., Happé, F., Livingston, L.A. (2021). Commentary: ‘Camouflaging’ in Autistic People – Reflection on Fombonne (2020). Journal of Child Psychology and Psychiatry, 62(8), 1037–1041. DOI: 10.1111/jcpp.13344.

Livingston, L.A., Shah, P., Milner, V., Happé, F. (2020). Quantifying Compensatory Strategies in Adults With and Without Diagnosed Autism. Molecular Autism, 11. DOI: 10.1186/s13229-019-0308-y.

Ławicka, J. (2019). Człowiek w spektrum autyzmu. Podręcznik pedagogiki empatycznej. Opole: Fundacja Prodeste.

Ławicka, J. (2021). Jarzmo. Spektrum przemocy. Opole: Fundacja Prodeste.

Ławicka, J., Oszczęda, A. (2023). Spektrum autyzmu i Stosowana Analiza Potrzeb. Opole: Fundacja Prodeste.

Moore, H.L., Cassidy, S., Rodgers, J. (2024). Exploring the Mediating Effect of Camouflaging and the Moderating Effect of Autistic Identity on the Relationship between Autistic Traits and Mental Wellbeing. Autism Research, vol. 17(7), 1391–1406. DOI: 10.1002/aur.3073.

Morton, A.G., Dawson, M., Mottron, L. (2006). Autism: Common, Heritable, but Not Harmful. Behavioral and Brain Sciences, 29(4), 413–414. DOI: 10.1017/S0140525X06319097.

Nerenberg, J. (2022). Neuroróżnorodne. Jak żyć w świecie nie na naszą miarę. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Petrolini, V., Rodríguez-Armendariz, E., Vicente, A. (2023). Autistic Camouflaging Across the Spectrum. New Ideas in Psychology, 68. DOI: 10.1016/j.newideapsych.2022.100992.

Płatos, M. (2018). Autyzm odcieleśniony. Historia społecznego konstruowania autyzmu jako choroby, zaburzenia i niepełnosprawności. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura, 10(1), 100–112. DOI: 10.24917/20837275.10.1.8.

Powers, R. (2021). Listowieść. Warszawa: WAB.

Powers, R. (2023). Zadziwienie. Warszawa: WAB.

Price, D. (2023). Autyzm bez maski. Nieznane oblicza neuroróżnorodności. Warszawa: Biła Plama.

Radtke, M., Wieczorekova, D., Normann, C., Humpolicek, P., Brakemeier, E.-L., Bubl, E., Tebartz van Elst, L., Riedel, A. (2019). Exploring Autistic Traits in Adults with Chronic Depression: A Clinical Study. Research in Autism Spectrum Disorders, 65, 34–45. DOI: 10.1016/j.rasd.2019.04.006.

Raymaker, D.M., Teo, A.R., Steckler, N.A., Lentz, B., Scharer, M., Santos, A.D., Kapp, S.K., Hunter, M., Joyce, A., Nicolaidis, C. (2020). “Having All of Your Internal Resources Exhausted Beyond Measure and Being Left with No Clean-Up Crew”: Defining Autistic Burnout. Autism in Adulthood, 2(2), 1–12. DOI: 10.1089/aut.2019.0079.

Vergunst, F., Prentice, C.M., Orri, M., Berry, H.L., Berry, H.L., Paquin, V., Vitaro, F., Tremblay, R., Côté, S.M., Geoffroy. M.-C. (2024). Association of Youth Climate Change Worry with Present and Past Mental Health Symptoms: A Longitudinal Population-Based Study. Climatic Change, 177. DOI: 10.1007/s10584-024-03807-1.

Wikipedia (2025a). Satya Nadella. https://pl.wikipedia.org/wiki/Satya_Nadella

Wikipedia (2025b). Sundar Pichai. https://pl.wikipedia.org/wiki/Sundar_Pichai

Wikipedia (2025c). Suzanne Simard. https://pl.wikipedia.org/wiki/Suzanne_Simard




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/en.2025.10.353-373
Data publikacji: 2025-12-10 20:52:23
Data złożenia artykułu: 2024-10-03 14:00:52


Statystyki


Widoczność abstraktów - 0
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.