Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Kulturemy gwarowe, polskie i słowiańskie – zarys problematyki
Streszczenie w języku polskim
We wstępnej części artykułu przybliżono polskie prace dotyczące kulturemów i wskazano procedurę badawczą umożliwiającą typowanie tych jednostek etnolingwistycznych. W pierwszej części jako kulturemy gwarowe wskazano: robotę, ziymię, biydę, głód, ślebodę, honór, krzyz, Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, ksiyndza, pana, gorzáłkę i chlyb. Do kulturemów ogólnopolskich zaliczono: Pana Boga, Pana Jezusa, Matkę Boską, krzyż, pracę, honor, bohaterstwo, odwagę, prawość, wolność, Polskę, Wisłę, Częstochowę, Kraków, Warszawę, biedę, chleb i wódkę. Jeśli idzie o kulturemy słowiańskie, to jest to zasób najuboższy: Pan Bóg, Pan Jezus, Matka Boska, krzyż, praca, wolność, honor, chleb, Słowianin i wódka.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 169–183.
Bartmiński Jerzy, 2006, Polak, [w:] Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 360–367.
Bartmiński Jerzy, 2007, Chrześcijaństwo a kultura ludowa. Matka Boska w polskiej tradycji ludowej, [w:] Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 187–204.
Bartmiński Jerzy, 2016, Słowa klucze, kulturemy, koncepty kulturowe, „Przegląd Humanistyczny” 3, s. 21–29.
Bartmiński Jerzy, 2018, Język w kontekście kultury, czyli co dziś znaczy metafora „europejski dom”?, Katowice: „Śląsk”: Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych.
Bukraba-Rylska Izabela, 2013, Socjologia wsi polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Burkhardt Hanna, 2008, Kulturemy i ich miejsce w teorii przekładu, [w:] Język a Kultura, t. 20: Tom jubileuszowy, red. Anna Dąbrowska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 197–209.
Chlebda Wojciech, 1997, Zarys polskiej geografii mentalnej, „Przegląd Humanistyczny” XLI, nr 3, s. 81–94.
Chlebda Wojciech, 1998, Kilka słów o Europach i innych mentalnych kontynentach, [w:] Słowo i czas, red. Stanisław Gajda, Anna Pietryga, Opole: Wydawnictwo TiT, s. 46–57.
Chlebda Wojciech, 2002, Polak przed mentalną mapą świata, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 14, s. 9–26.
Fleischer Michał, 1998, System polskich symboli kolektywnych. Wyniki badań empirycznych, [w:] Język a Kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. Janusz Anusiewicz, Jerzy Bartmiński, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 308–335.
Graciotti Sante, 1998, Le due Slavie: Problemi di terminologia e problemi di idee, „Ricerche Slavistische” XLV, s. 5–86.
Greenberg Robert D., Nomachi Motoki (red.), Slavia Islamica. Language, Religion, Identity, Sapporo.
Jędrzejko Ewa, 2007a, Na frasunek dobry trunek (a uczonym z ksiąg ratunek!?). Frazeologia biesiadna w językowym obrazie polskiej kultury narodowej, [w:] Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, red. Wojciech Chlebda, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 247–265.
Jędrzejko Ewa, 2007b, O polskiej kulturze kulinarno-biesiadnej z perspektywy etnoparemiologii, [w:] Pokarmy i jedzenie w kulturze. Tabu, dieta, symbol, red. Katarzyna Łeńska-Bąk, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, s. 13–33.
Kopernicki Izydor, 1888, Pieśni górali bieskidowych z okolic Rabki, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej” XIII, s. 117–226.
LASiS: Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. Jerzy Bartmiński, t. 1: Dom, red. Jerzy Bartmiński, Iwona Bielińska-Gardziel, Beata Żywicka, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2015; t. 2: Europa, red. Wojciech Chlebda, Lublin-Opole, Wydawnictwo UMCS 2018; t. 3: Praca, red. Jerzy Bartmiński, Małgorzata Brzozowska, Stanisława NiebrzegowskaBartmińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2016; t. 4: Wolność, red. Maciej Abramowicz, Jerzy Bartmiński, Lublin-Warszawa: Wydawnictwo UMCS 2019; t. 5: Honor, red. Petar Sotirov, Dejan Ajdačić, Lublin: Wydawnictwo UMCS 2017.
Moszyński Kazimierz, 1929–1939, Kultura ludowa Słowian, t. I: Kultura materialna, 1929; t. II: Kultura duchowa, cz. 1: 1934, cz. 2: 1939, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Nagórko Alicja, 1994, Z problemów etnolingwistyki – jak porównywać języki i kultury?, „Poradnik Językowy” 4, s. 4–14.
Nagórko Alicja, 2004a, Fremdsprachenunterricht und der Wandel der kulturellen Stereotype in den deutschpolnischen Beziehungen, [w:] Sprachwissen in der Hochschulgermanistik. Interkulturelle Kommunikation. Referate von den Konferenzen in Karpacz 2001 und in Słubice 2002, red. Ulrich Engel, Bonn: DAAD, s. 242–252.
Nagórko Alicja, 2004b, Metody kontrastywne a etnolingwistyka (lingwistyka kulturowa), [w:] Multikulturowość, tożsamość narodowa, mniejszości na Węgrzech i w Polsce, red. Eva Fórián, Debreczyn: Kossuth Egyetemi K., s. 23–33.
Nagórko Alicja, 2004c, Das Verhältnis Sprache(n): Kultur(en) aus anthropologischer und soziologischer Sicht, [w:] Das Bild der Gesellschaft im Slawischen und im Deutschen. Typologische Spezifika, red. Wolfgang Gladrow, Frankfurt am Main: Peter Lang Gmbh, Internationaler Verlag Der W, s. 159–170.
Nagórko Alicja, 2005, Etnolingvistika i kulturemi u međujezičnom prostoru, „Rasprave instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje” 30, s. 131–143.
Nagórko Alicja, 2007, Poln. obywatel, tschech. občan, dt. Bürger – drei Benennungen, ein Begriff?, [w:] Zwischeneuropa – Mitteleuropa. Sprache und Literatur in interkultureller Konstellation, red. Walter Schmitz, Jürgen Joachimsthaler, Dresden: Thelem, s. 104–119.
Nagórko Alicja, 2009, Lakuny, ksenizmy, alteryzmy i inne rafy w komunikacji międzykulturowej, [w:] Kultura jako przestrzeń dialogu. Polska – Niemcy, red. Anna Mróz, Adam Niewiadomski, Warszawa: Lingua Iuris, s. 51–64.
Nagórko Alicja, w druku, Anny Wierzbickiej «key words» a kulturemy. Porównywanie języków – porównywanie kultur?, „Prace Filologiczne”.
Niewiara Aleksandra, 2010, Kształty polskiej tożsamości. Potoczny dyskurs narodowy w perspektywie etnolingwistycznej (XVI–XX w.), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Niewiara Aleksandra, 2018, Uniwersalizm i relatywizm słów kluczy i pojęć kluczowych kultur słowiańskich, „Z Polskich Studiów Slawistycznych“, seria 13, t. 2, s. 215–224.
Oksaar Els, 1988, Kulturemtheorie. Ein Beitrag zur Sprachverwendungsforschung, Gottingen: Vandenhoeck und Ruprecht.
Ożdżyński Jan, 1993, Pojęcie „kulturemu” jako podstawowej jednostki derywacji stylistycznej, „Stylistyka” 2, s. 173–185.
Picchio Riccardo, 1958, „Prerinascimento esteureopeo” e „Rinascita slava ortodossa”, „Ricerche Slavistische” 6, s. 185–199.
Picchio Riccardo, 1995, Latinitas Slaviae Romanae, [w:] Między Slavia Latina i Slavia Orthodoxa, „Łacina w Polsce”, z. 1–2, red. Jerzy Axer, Warszawa: Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i w Europie ŚrodkowoWschodniej – Uniwersytet Warszawski, s. 11–18.
Picchio Riccardo, 1999, Slavia orthodoxa i Slavia romana, [w:] tegoż, Studia z filologii słowiańskiej i polskiej, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, s. 29–88.
Pisarek Walery, 2002, Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność, Kraków: Universitas.
Rak Maciej, 2011, Podhalańska śleboda a polska wolność, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis”, Studia Linguistica VI, s. 152–161.
Rak Maciej, 2015a, Co to jest kulturem?, „LingVaria” X, z. 2 (20), s. 305–316. DOI: 10.12797/LV.10.2015.20.23.
Rak Maciej, 2015b, Kulturemy podhalańskie, „Biblioteka LingVariów”, t. 19, Kraków.
Rak Maciej, 2017, Kulturemy – nowa perspektywa badań etnolingwistycznych, „Tekst i dyskurs – Text und diskurs” 10, s. 217–227; http://tekst-dyskurs.eu/images/pdf/zeszyt_10/11_Rak.pdf.
Rak Maciej, 2020, Kul'turemy i onomastika, [w:] Onomastika Povolž'â. Materialy XVIII Meždunarodnoj naučnoj konferencii 9–10 sentjabrja 2020 goda, t. 1, red. Nina Semënovna Gancovskaja, Vasilij Ivanovič Suprun, Kostroma: Kostromskoj gosudarstvennyj universitet, s. s. 120–125.
Rak Maciej, 2021, Kulinarne kulturemy – podhalańskie, polskie, słowiańskie. Zarys problematyki, [w:] Polskie kulinaria. Aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, red. Renata Przybylska, Donata Ochmann, Kraków: Wydawnictwo Libron, s. 159–173.
SD – Slavjanskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovar’, red. Nikita I. Tolstoj (red.), t. 1: A (Avgust) – G (Gus’), 1995; t. 2: D (Davat’) – K (Kroški), 1999; t. 3: K (Krug) – P (Perepelka), 2004; t. 4: P (Pereprava čerez vodu) – S (Sito), 2009; t. 5: S (Skazka) – Ja (Jaserica), 2012, Moskva.
SLSJ – Słownik ludowych stereotypów językowych. Zeszyt próbny, red. Jerzy Bartmiński, Wrocław 1980.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska(-Bartmińska), t. I: Kosmos, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012; t. II: Rośliny, cz. 1: Zboża, Lublin 2017; cz. 2: Warzywa, przyprawy, rośliny przemysłowe, Lublin 2018; cz. 3: Kwiaty, Lublin 2019; cz. 4. Zioła, Lublin 2019; cz. 5. Drzewa owocowe i iglaste, Lublin 2020.
SSS – Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, t. I: A–E, red. Władysław Kowalenko, Gerard Labuda, Tadeusz Lehr-Spławiński, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. 1 (A–B) 1961, cz. 2 (C–E), 1962; t. II: F–K, red. W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. 1 (F–H) 1964, cz. 2 (I–K) 1965; t. III: L–O, red. W. Kowalenko, G. Labuda, T. Lehr-Spławiński, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. 1 (L–M) 1967, cz. 2 (N–O) 1968; t. IV: P–R, red. Gerard Labuda, Zdzisław Stieber, Wrocław – Warszawa – Kraków, cz. 1 (P) 1970, cz. 2 (Q–R) 1972; t. V: S–Ś, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1975; t. VI: T–W, red. G. Labuda, Z. Stieber, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, cz. 1 (T–U) 1977, cz. 2 (V–W); t. VII: Y–Ż, red. Gerard Labuda, Antoni Gąsiorowski, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, cz. 1 (Y–Ż) 1982, cz. 2 (Suplement A–C) 1986; t. VIII: Suplementy A–Ż i indeksy, red. Gerard Labuda, Antoni Gąsiorowski, Andrzej Wędzki, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, cz. 1 (Suplement D–J) 1991, cz. 2 (Suplement A–Ż, indeksy Nomina i Loca) 1996.
Styk Józef, 1986, Ziemia, praca i wiejskie gospodarstwo domowe, „Akcent” 7, nr 4, s. 156–164.
Styk Józef, 1988, Ewolucja chłopskiego systemu wartości. Analiza historyczno-socjologiczna, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Styk Józef, 1993, Chłopski świat wartości. Studium socjologiczne, Włocławek: Wydawnictwo Duszpasterskie Rolników.
Styk Józef, 1999, Chłopi i wieś polska w perspektywie socjologicznej i historycznej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Tambor Jolanta, 2008, Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Val’ter Harry, Mokienko Valerij, 2005, „Homo alcoholicus” v russkoj jazykovoj kartine mira, [w:] Słowo. Tekst. Czas VIII: Człowiek we frazeologii i leksyce języków słowiańskich / Čelovek vo frazeologii i leksike slavjanskih jazykov / Der Mensch in der Phraseologie und Lexik der slawischen Sprachen. Materiały VIII Międzynarodowej Konferencji Naukowej (Szczecin, 27–28 maja 2005 r.), red. Michaił Aleksiejenko i Mirosława Hordy, Szczecin: PRINT GROUP Daniel Krzanowski, s. 48–64.
Vermeer Hans J., Witte Heindrun, 1990, Mogen Sie Zistrosen? Scenes frames channels im translatorischen Handeln, Heidelberg: Groos.
Wierzbicka Anna, 1990, Duša (soul), toska (yearning) and sud’ba (fate). Three key concepts in Russian language and Russian culture, [w:] Metody formalne w opisie języków słowiańskich, red. Zygmunt Saloni, Białystok: Dział Wydawniczy Filii UW w Białymstoku, s. 13–36.
Wierzbicka Anna, 1992, Semantics, culture and cognition. Universal human concept in culture – specific configuration, New York/Oxford: Oxford University Press.
Wierzbicka Anna, 1999, Język – umysł – kultura. Wybór prac, red. Jerzy Bartmiński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wierzbicka A., 2007, Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Zarzycka Grażyna, 2019, Kulturemy polskie – punkty widzenia, techniki ich wydobywania i negocjowania. Stosowanie perspektywy etnolingwistycznej w glottodydaktyce polonistycznej, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 17, s. 425–441.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2021.33.25
Data publikacji: 2021-10-12 17:01:44
Data złożenia artykułu: 2020-12-31 18:44:06
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2021 Maciej Rak
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.