Co zyskujemy żyjąc pomiędzy? Czułość według Olgi Tokarczuk w przekładzie na inne języki

Adam Głaz

Streszczenie w języku polskim


Refleksja etnolingwistyczna korzysta z osiągnięć przekładoznawstwa w różnoraki sposób; jednym z nich jest spojrzenie na dwutekst lub wielotekst (obejmujący oryginalny tekst i jego przekłady) jako na spójną całość. O ile zazwyczaj podkreśla się nieuchronnie powstające w procesie tłumaczenia straty, wielotekst można także rozpatrywać pod kątem zysku (lub wzbogacenia) semantycznego, kiedy to przekład dopełnia lub rozwija oryginał. W artykule zaproponowano określenie trzech kategorii takiego zysku, opisując je w odniesieniu do instrumentarium językoznawstwa kognitywnego i etnolingwistyki kognitywnej (zwłaszcza koncepcji językowego obrazu świata): (1) poszerzenie pola semantycznego oryginału (tu rolę odgrywa profilowanie jako parametr wyróżnienia poznawczego), (2) wydobycie obecnej w oryginale wielości punktów widzenia oraz (3) wzmocnienie jego przesłania, co dzieje się za sprawą większego „natężenia głosu” jako konstruktu tekstowego. Kategorie te ilustrowane są różnymi sposobami mentalnego zobrazowania pojęcia czułości w angielskim, francuskim, portugalskim i rosyjskim tłumaczeniu wykładu noblowskiego Olgi Tokarczuk.

Słowa kluczowe


zysk semantyczny; przekład; czułość; Olga Tokarczuk; wykład noblowski

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Anderman Gunilla i Margaret Rogers (red.), 2008, Incorporating corpora: The linguist and the translator, Clevedon/Buffalo/Toronto: Multilingual Matters LTD.

Barańczak Stanisław, 2004, Ocalone w tłumaczeniu, wyd. 3, Poznań: a5.

Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bartmiński Jerzy, 2016, O aktualnych zadaniach etnolingwistyki, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 28, s. 7–29. DOI: https://doi.org/10.17951/et.2016.28.7.

Boryś Wiesław, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brückner Aleksander, 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.

Chojnowski Karol, w druku, Ekspresjonizm i dionizyjskość w Sercu ciemności Jacka Dukaja jako adaptacji Heart of Darkness Josepha Conrada. Analiza stylistyczno-semantyczna, [w:] Komunikacja kulturowa w świetle współczesnej translatologii. Tom IX: Języki, teksty, interpretacje, red. Ewa Kujawska-Lis, Anna Krawczyk-Łaskarzewska, Olga Letka-Spychała, Olsztyn: Wydawnictwo UWM.

Conrad Joseph, 2017, Serce ciemności, spolszczenie Jacek Dukaj, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

de Bończa Bukowski Piotr i Paweł Zarychta (red.), 2021, Między literaturami. Rozmowy z tłumaczami o pisarzach języka niemieckiego, Kraków: Universitas.

Debeljak Erica Johnson, 2005, Gained in translation. „Eurozine“, 25.06.2005, https://www.eurozine.com/gained-in-translation/ [data dostępu: 10.12.2021].

Dedenbach-Salazar Sáenz Sabine (red.), 2019, Translating wor(l)ds: Christianity across cultural boundaries, Baden-Baden: Academia Verlag Richarz Gmbh.

Długosz-Kurczabowa Krystyna, 2008, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Elbow Peter, 1994, What do we mean when we talk about voice in texts?, [w:] Voices on voice, red. K.B. Yancey, Urbana, IL: National Council of Teachers of English, s. 1–35.

Fitzgerald F. Scott, 1934, Tender is the night, New York: Charles Scribner’s Sons.

Foolen Ad i Toshiko Yamaguchi, 2016, Perspective: Kawabata’s Beauty and Sadness and its translations into English, German, and Dutch, [w:] Viewpoint and the fabric of meaning: Form and use of viewpoint tools across languages and modalities, red. Barbara Dancygier, Wei-lun Lu i Arie Verhagen, Berlin/Boston: De Gruyter Mouton, s. 191–213.

Gasset Ortega y 1992 [1937], The misery and splendor of translation, [w:] Theories of translation. An anthology of essays from Dryden to Derrida, red. Reiner Schulte i John Biguenet, tłum. Elizabeth Gamble Miller, Chicago: University of Chicago Press, s. 93–112.

Gicala Agnieszka, 2018 Przekładanie obrazu świata. Językowy obraz świata w przekładzie artystycznym, Kraków: Universitas.

Głaz Adam, 2013, Prostowanie zwierciadła. Przyczynek do (jeszcze?) niezaistniałej dyskusji nt. kondycji lubelskiej etnolingwistyki, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXIX, s. 139–151.

Głaz Adam, Trofymczuk Anastazja, 2020, Voice and viewpoint in journalistic narratives, „Language Sciences” 80, s. 1–10. DOI: https://doi.org/10.1016/j.langsci.2020.101274.

Gryshkova Nina, 2014, Leksem, pojęcie, stereotyp, koncept, znaczenie, idea – propozycja regulacji terminologicznych, [w:] Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3, red. Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 21–50.

Hall Edward T., 1976, Beyond culture, New York – London – Toronto – Sydney – Auckland: Anchor Books, Doubleday.

Hejwowski Krzysztof, 2004, Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Hejwowski Krzysztof, 2017, Translating minds: cognitivism and translation, „LaMiCuS” 1, s. 54–66. http://files.clickweb.home.pl/homepl45986/file/krzysztofhejwowskitranslatingminds.cognitivismandtranslation.pdf [data dostępu: 23.03.2022].

Humboldt Wilhelm von, 1907 [1836], Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaues und ihren Einflu auf die geistige Entwickelung des Menschengeschlecht, [w:] Wilhelm von Humboldts Gesammelte Schriften. Hrsg. Von der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften. Band VII. Erste Abteilung. Werke VII. Erte Hälfte: Einleitung zum Kawiwerk, red. Albert Leitzmann, Berlin and New York: Mouton de Gruyter, s. 1–344.

ISJP Bań, 2000, Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kapuściński Ryszard, 2005, Tłumacz – postać XXI wieku, „Gazeta Wyborcza” (dodatek „Gazeta Świąteczna”, 4.07.2005), https://kapuscinski.info/tlumacz-postac-xxi-wieku/ [data dostępu: 10.12.2021].

Katan David, 2009, Translation as intercultural communication, [w:] The Routledge companion to translation studies, red. Jeremy Muday, London: Routledge, s. 74–92.

Kiklewicz Aleksander, Wilczewski Michał, 2011, Współczesna lingwistyka kulturowa: zagadnienia dyskusyjne (na marginesie monografii Jerzego Bartmińskiego Aspects of Cognitive Ethnolinguistics), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXVII, s. 165–178.

Kubiński Wojciech, 2000, Kognitywna teoria przekładu: nieuchronna oczywistość czy bezużyteczna mrzonka?, [w:] Przekładając nieprzekładalne, red. Wojciech Kubiński, Olga Kubińska, Tadeusz Z. Wolański, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 51–58.

Langacker Ronald W., 1987, Foundations of Cognitive Grammar. Vol. 1. Theoretical Prerequisites, Stanford, CA: Stanford University Press.

Langacker Ronald W., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, tłum. Elżbieta Tabakowska, Magdalena Buchta, Henryk Kardela i in., Kraków: Universitas.

Lewandowska-Tomaszczyk Barbara, 2010, Nowe spojrzenie na przekład: podobieństwo, granice ekwiwalencji i rekonceptualizacja, „Lingwistyka Stosowana” 3, s. 9–31.

Lewicki Roman, 2017, Zagadnienia lingwistyki przekładu, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Łukasiewicz Małgorzata, 1994, Rozmowa oryginału z przekładem, „Literatura na świecie” 3(272), s. 305–306.

Macron Emmanuel, 2020, Emmanuel Macron: Mamy apetyt na przyszłość, „Gazeta Wyborcza”, 22.02.2020, https://wyborcza.pl/7,75399,25718613,emmanuel-macron-mamy-apetyt-na-przyszlosc.html [data dostępu: 10.12.2021].

Mey Jacob M., 1999, When voices clash. A study in literary pragmatics, Berlin and New York: Mouton de Gruyter.

Parks Tim, 2017, Gained in translation, „The New York Review of Books”, 9.12.2017, https://nybooks.com/daily/2017/12/09/gained-in-translation/?lp_txn_id=1281812 [data dostępu: 19.11.2021].

Pieciul-Karmińska Eliza, 2007, Językowy obraz Boga i świata. O przekładzie teologii niemieckiej na język polski, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Popovič Anton, 1975, Teória umeleckého prekladu. Aspekty tekstu a literárnej metakomunikácie, Bratislava: Tatran.

Rouen Ethnolinguistics Project, https://rep.univ-rouen.fr/ [data dostępu: 1.12.2021].

Sanders José, 2010, Intertwined voices. Journalists’ modes of representing source information in journalistic subgenres, „English Text Construction” 3 (2), s. 226–249, https://doi.org/10.1075/etc.3.2.06san.

Schultze Brigitte, 1999, Perspektywy polonistyczne i komparatystyczne, red. Małgorzata Sugiera, Kraków: Universitas.

Shmelev Alexei, 2020, Russian language-specific words in the light of parallel corpora, [w:] Meaning, life and culture. In conversation with Anna Wierzbicka, red. Helen Bromhead i Zhengdao Ye, Canberra: ANU Press, s. 403–419.

SJP PWN, Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl [data dostępu: 8.12.2021].

Sławek Tadeusz, 2021, Na okrężnych drogach. Tłumaczenie literackie i jego światy, Kraków–Gdańsk: Karakter-Instytut Kultury Miejskiej.

Sławski Franciszek, 1952–1956, Słownik etymologiczny języka polskiego, tom 1, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.

Steiner, George 2000 [1975], The hermeneutic motion, [w:] The translation studies reader, red. Lawrence Venuti, London and New York: Routledge, s. 186–191.

Tabakowska Elżbieta, 1993, Cognitive linguistics and poetics of translation, Tübingen: Gunter Narr Verlag.

Tabakowska Elżbieta, 2000, Struktura wydarzenia w literackim tekście narracyjnym jako problem przekładu, [w:] Przekładając nieprzekładalne, red. Wojciech Kubiński, Olga Kubińska, Tadeusz Z. Wolański, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 19–37.

Tabakowska Elżbieta, 2006, Dramatis personae, [w:] Tomik pokonferencyjny I Studenckich Warsztatów Tłumaczeniowych IFA UJ (5–7 marca 2006), red. Michał Choiński, Magdalena Buchta, Kraków: Koło Naukowe Anglistów UJ, s. 11–19.

Tabakowska Elżbieta, 2013, A linguistic picture, image, or view of “Polish Cognitive Studies”, [w:] The linguistic worldview. Ethnolinguistics, cognition, and culture, red. Adam Głaz, David S. Danaher, Przemysław Łozowski, London: Versita, s. 321–338, https://doi.org/10.2478/9788376560748.i.

Tabakowska Elżbieta, 2016, Emotional valuation: values and emotions in translation, [w:] Translating values. Evaluative concepts in translation, red. Piotr Blumczynski i John Gillespie, London: Palgrave Macmillan, s. 37–56.

Tabakowska Elżbieta, 2019, Historical narrative as a culture text, [w:] Languages – cultures – worldviews: Focus on translation, red. Adam Głaz, Cham: Palgrave Macmillan, 415–429.

Tabakowska Elżbieta, 2020, Tenderness: General commitments of literary translation, „Wisnik Kijiw’kogo Lingwisticznogo Uniwiersitetu, Seria Filologia” 32(1), s. 105–113, https://doi.org/10.32589/2311-0821.1.2020.207245.

Tokarczuk Olga, 2019a, Czuły narrator. Przemowa noblowska Olgi Tokarczuk, Svenska Akademien / The Nobel Foundation, https://www.nobelprize.org/uploads/2019/12/tokarczuk-lecture-polish.pdf [data dostępu: 20.12.2019].

Tokarczuk Olga, 2019b, Czutkij rasskazczik, tłum. Elena Rybakowa, Colta.ru, 16.12.2019, https://www.colta.ru/articles/literature/23214-olga-tokarchuk-nobelevskaya-lektsiya-polnyy-tekst [data dostępu: 20.12.2019].

Tokarczuk Olga, 2019c, Känslig berättare. Nobelföreläsning av Olga Tokarczuk, tłum. Jan Henrik Swahn, Svenska Akademien / Nobelstiftelsen, https://www.nobelprize.org/uploads/2019/12/tokarczuk-lecture-swedish.pdf [data dostępu: 20.12.2019].

Tokarczuk Olga, 2019d, Powiem wam, kto uratuje świat, „Gazeta Wyborcza”, 25.06.2019, https://wyborcza.pl/ksiazki/7,154165,24929511,olga-tokarczuk-powiem-wam-kto-uratuje-swiat-esej.html [data dostępu: 15.11.2021].

Tokarczuk Olga, 2019e, The tender narrator. Nobel lecture, tłum. Jennifer Croft i Antonia Lloyd-Jones, Svenska Akademien / The Nobel Foundation, https://www.nobelprize.org/uploads/2019/12/tokarczuk-lecture-english-2.pdf [data dostępu: 20.12.2019].

Tokarczuk Olga, 2020a, Czuły narrator, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Tokarczuk Olga, 2020b, Le tendre narrateur: Discours du Nobel et autres textes, tłum. Maryla Laurent, Les Éditions Noir sur Blanc.

Tokarczuk Olga, 2020c, O narrador sensível, tłum. Alcione Nawroski, „Revista História: Debates e Tendências” 20(3), 191–209, https://doi.org/10.5335/hdtv.20n.3.11658.

Turski Marian, 2020, Marian Turski: Auschwitz nie spadło z nieba, „Polityka”, 27.01.2020, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1940080,1,marian-turski-auschwitz-nie-spadlo-z-nieba.read [data dostępu: 31.01.2020].

Underhill James W., 2019, Do paradoxes have a place in worldviews? Conceptual configurations of “heart” and their contradictions in English and other languages, [w:] Languages-cultures-worldviews. Focus on translation, red. Adam Głaz, Cham: Palgrave Macmillan, s. 261–291.

USJP Dub, 2003, Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wierzbicki Alfred, Ks. i Karol Kleczka, 2021, Bóg nie wyklucza. Rozmowy o państwie, Kościele i godności człowieka, Kraków: Wydawnictwo WAM.

Wikisłownik, Wikipedia, the free encyclopedia, https://pl.wiktionary.org/wiki/Wikisłownik:Stronagłówna [data dostępu: 2.12.2021].

WSJP, Wielki słownik języka polskiego, https://wsjp.pl/ [data dostępu: 2.12.2021].

Wyrwa Anna, 2019, Traces of speaker’s worldview in translations of EU parliamentary debate, [w:] Languages - cultures - worldviews. Focus on translation, red. Adam Głaz, Cham: Palgrave Macmillan, s. 293–318.

Wyrwa Anna, 2022, Linguistic worldviews in translation: Personal and ideological dimensions of EU parliamentary debate, rozprawa doktorska, Lublin: UMCS.

Zinken Jörg, 2004, Metaphors, stereotypes, and the linguistic picture of the world: Impulses from the Ethnolinguistic School of Lublin, „metaphorik.de” 7, s. 115–136. http://eprints.port.ac.uk/view/creators/Zinken=3AJoerg=3A=3A.html [data dostępu: 26.03.2022].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2022.34.265
Data publikacji: 2022-09-30 20:08:37
Data złożenia artykułu: 2022-02-14 17:38:19


Statystyki


Widoczność abstraktów - 753
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 444

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2022 Adam Głaz

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.