Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Sposoby nazywania przedmiotu jako narzędzie profilowania jego wyobrażenia bazowego. Na przykładzie polskich nazw śniegu
Streszczenie w języku polskim
Autorka przyjmuje definicję profilowania pojęć zaproponowaną przez Jerzego Bartmińskiego i Stanisławę Niebrzegowską-Bartmińską i sprawdza, w jakim stopniu za narzędzie profilowania bazowego wyobrażenia śniegu można uznać nazwy przedmiotu. Podstawą materiałową dla analiz są nazwy śniegu notowane w słownikach polszczyzny ogólnej, we współczesnych publikacjach specjalistycznych z zakresu meteorologii, inżynierii pogodowej, krystalografii, komunikacji, sportów zimowych, a także utrwalone w gwarach ludowych. Autorka ustaliła, że na bazowe wyobrażenie śniegu składają się cechy fizykalne. Nazwa podstawowa (śnieg) utrwala podobieństwo tego zimowego opadu do deszczu. Nazwy naukowe odwołują się do obiektywnych cech śniegu, są precyzyjne i systemowe; specjaliści-praktycy (drogowcy, narciarze, myśliwi) także postrzegają go w kategoriach obiektywnych, ale reprezentują podejście funkcjonalne – eksponują w nazwach śniegu określone sposoby postępowania z nim. Nazwy potoczne mają motywację obiektywną i subiektywną – na zasadzie analogii nawiązują do znanych obiektów (puch, krupy, kasza). Nazwy ludowe są subiektywne – wpisują się w system wierzeń i funkcjonują w ramach określonej mitologicznej wizji świata. Nazwa, by mogła być uznana za narzędzie profilowania, powinna być oparta na subiektywnym doświadczeniu podmiotu, co szczególnie wyraźnie ujawniają synonimy.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Bartmiński Jerzy, 1990/1999, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 103–120 [wyd. 1: 1990].
Bartmiński Jerzy, 1993a, O profilowaniu pojęć w słowniku etnolingwistycznym, [w:] Philologia Slavica. K 70 letiju akademika Nikity I. Tolstogo, Moskva: „Nauka”, s. 12–17.
Bartmiński Jerzy, 1993b, O profilowaniu i profilach raz jeszcze, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 269–275.
Bartmiński Jerzy, 2005, Cóż to jest prawda? Kryzys wiarygodności słowa we współczesnym dyskursie publicznym, [w:] Bariery i pomosty w komunikacji językowej, red. Jerzy Bartmiński, Urszula Majer-Baranowska, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 325–346.
Bartmiński Jerzy, 2006, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydaw. UMCS.
Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1998, Profile a podmiotowa interpretacja świata, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 211–224.
Brzozowska Małgorzata, 1998, Profilowanie a nominacja i etymologia, [w:] Profilowanie w języku i w tekście, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 249–258.
Brzozowska Małgorzata, 2009, Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin: Wydaw. UMCS.
van Dijk Teun, 2003, Dyskurs polityczny i ideologia, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 15, s. 7–28.
Jania Jacek, 1997, Glacjologia – nauka o lodowcach, Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN.
Kepler Johannes, 2006, Noworoczny podarek albo o sześciokątnych płatkach śniegu, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego (Tyt. oryg.: Strena seu de nive sexangula, Frankfurt n. Odra, 1611).
Kosiba Aleksander, 1978, Śniegi, lodowce – lądolody, Warszawa: WSiP.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2014, Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w Leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów, [w:] Wartości w językowo-kulturowym obrazie Słowian i ich sąsiadów, cz. 3: Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, red. Iwona Bielińska-Gardziel, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Joanna Szadura, Lublin: Wydaw. UMCS, s. 71–102.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2015, O profilowaniu językowego obrazu świata, „Poradnik Językowy” nr 1, s. 30–44.
Szadura Joanna, 2012, Śnieg [Hasło], [w:] SSiSL, Lublin: Wydaw. UMCS 2014, s. 229–250.
Taylor John R., 2001, Kategoryzacja w języku: prototypy w teorii językoznawczej, przeł. Anna Skucinska, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas” (Oryg.: Linguistic categorization: prototypes in linguistic theory, Oxford University Press 1995).
Walczak Bogdan, 2003, Język polski jako nośnik kultury europejskiej, „Polonistyka” nr 6, s. 324–328.
Whorf Benjamin Lee, 1981, Język, myśl, rzeczywistość, Warszawa: PIW.
Źródła
BorPop SEK – Borys Wiesław, Popowska-Taborska Hanna, Słownik etymologiczny Kaszubszczyzny, Warszawa: t. 1: 1994, t. 2: 1997, t. 3: 1999, t. 4: 2002, t. 5: 2006, t. 6 (indeksy wyrazowe do tomów 1–5): 2010.
Bor SE – Borys Wiesław, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Brück SE – Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1970 [przedruk z wyd. 1 Kraków 1927].
Fit Oraw – Fitak Franciszek, Słownik gwary orawskiej, Szczawnica 1997.
Folf Zag – Polskie zagadki ludowe, wybrał i oprac. Sławomir Folfasiński, Warszawa 1975.
Gaj Rozw – Gaj-Piotrowski Wilhelm, Kultura społeczna ludu z okolic Rozwadowa, Wrocław 1967.
GamIv Ind – Gamkrelidze Tamaz V., Ivanov Vjaceslav V., Indoevropejskij jazyk i indoevropejci, t. 1: s. 1–432, t. 2: s. 433–1330, Tbilisi 1984.
Hopp SJŁ – Hoppe Stanisław, Słownik języka łowieckiego, Warszawa 1981.
ISJP Ban – Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Banko, t. 1–2, Warszawa 2000.
Karł SGP – Karłowicz Jan, Słownik gwar polskich, t. 1–6, Kraków 1900–1911.
Karł SJP – Karłowicz Jan, Kryński Adam, Niedźwiedzki Władysław, Słownik języka polskiego, t. 1–8, Warszawa 1952–1953, wyd. fotoofset. z 1900–1927.
K 21 Rad – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 21: Radomskie, cz. 2, Wrocław–Kraków–Warszawa 1964, [wyd. fotoofset. z: Lud... Serya XXI..., 1888].
K 34 Cheł – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 34: Chełmskie, cz. 2, Wrocław–Kraków–Warszawa, 1964, [wyd. fotoofset. z: Chełmskie..., t. 2, z materiałów pośmiertnych wydał I[zydor] Kopernicki, 1891].
K 48 Ta-Rz – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 48: Tarnowskie–Rzeszowskie, z rękopisów oprac. Józef Burszta, Bogusław Linette, red. Józef Burszta, Wrocław–Kraków–Warszawa 1967.
Mel ES – Melnyczuk O.C. (red.), Etymologicznyj slownyk ukrajinskoji mowy, Kijów 1982.
Nitsch Tek – Nitsch Kazimierz, Wybór polskich tekstów gwarowych, Warszawa 1960.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga opracował zespół redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego, Warszawa, t. 1: 1969, t. 2: 1970, t. 3: 1972, t. 4: 1978.
Lin SJP – Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 1–6, wyd. 3. fotoofset. wg wyd. 2 z 1854–1860, Warszawa 1951.
Pok Ind – Pokorny Julius, Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bern 1959.
PSWP Zgół – Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, red. Halina Zgółkowa, t. 1–50, Poznań 1994–2005.
S SFr – Skorupka Stanisław, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1–2, Warszawa 1967–1968.
SGP PAN – Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie pod kier. Mieczysława Karasia, [od t. 2] Jerzego Reichana, [od t. 6 pod kier. Joanny Okoniowej], Wrocław–Kraków, t. 1: 1979–1982, t.: 2 1974–1983, t.: 3 1989–1991, t.: 4 1992–1993, t. 5: 1994–1998, t. 6: 2001–2004, t. 7: 2005–2010, t. 8: 2011–2013, t. 9, z.1: 2014.
SJP Dor – Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
SJP Szym – Słownik języka polskiego, red. Mieczysław Szymczak, t. 1–3, wyd. 2 popr., Warszawa 1983–1985.
SJP Wil – Zdanowicz Aleksander, Czepliński Florjan, Filipowicz January, Korotyński Wincenty, Bohusz Szyszko Michał, Tomaszewicz Walerjan, Trentowski Bronisław Ferdynand, Słownik języka polskiego obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z języków obcych [. . . ], cz. 1–2, Wilno 1861.
Smól Słown – Smólski Grzegorz, Słownictwo naukowe i gwary ludowe, [cz. 1], „Ziemia”, od r. 1920 organ Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Warszawa 1910, s. 533–535.
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1: Kosmos, cz. 1–2. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, cz. 3–4. Koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska, Lublin 2014.
SWJP Dun – Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Warszawa 1996.
Sych SGKasz – Sychta Bernard, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław 1967–1976.
TN – Materiały terenowe Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne” UMCS. Po skrócie TN podano miejscowość i rok nagrania.
USJP Dub – Uniwersalny słownik języka polskiego, red. Stanisław Dubisz, t. 1–4, Warszawa 2003.
Vas ES – Vasmer Max, Etimologiceskij slovar’ russkogo jazyka, t. 1–4, [tłum. i uzup. O. N.Trubacev z niem. wyd. Russisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1950–1958], Moskva 1986–1987.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2015.27.129
Data publikacji: 2015-09-07 11:04:53
Data złożenia artykułu: 2015-08-25 12:56:34
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2015 Joanna Szadura
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.