Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Ludowe sposoby wzmagania plenności roślin (na przykładzie grochu i kapusty)
Streszczenie w języku polskim
Autorka na przykładzie grochu i kapusty – dwóch warzyw powszechnie uprawianych i spożywanych dawniej na wsi polskiej – omawia ludowe sposoby wpływania na plenność roślin. Za podstawę analizy przyjmuje bogaty materiał XIX- i XX-wieczny (różnogatunkowe teksty folkloru oraz zapisy wierzeń i opisy praktyk), pochodzący z kartoteki Słownika stereotypów i symboli ludowych, którego tom Rośliny jest obecnie opracowywany.
Zabiegi mające sprawić, że głowy kapusty będą duże i twarde, a strączki grochu pełne, miały przede wszystkim charakter religijny i/lub magiczny i w dużej mierze oparte były na wierze w sprawczą moc słowa. Źródłem „mocy wegetacyjnej” mogło być kilka sfer, m.in.: sacrum (np. Bóg, Pan Jezus, Matka Boska i święci uprawiający w kolędach ziemię gospodarza i tym samym zapewniający obfitość plonów), „kosmos” (np. gwiazdy i fazy księżyca wyznaczające korzystny/niekorzystny czas siewu), przyroda (np. inne rośliny sadzone na zagonach dla odwrócenia uroków) oraz człowiek i jego ciało (np. tańce na urodzaj wyzwalające i przekazujące siły witalne).
Słowa kluczowe
Bibliografia
Bartmiński Jerzy, 2002, Polskie kolędy ludowe. Antologia, Kraków.
Brückner Aleksander, 1970, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Caraman Piotr, 1933, Obrzęd kolędowania u Słowian i u Rumunów, Kraków.
Dworakowski Stanisław, 1964, Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz. 1, Zwyczaje doroczne i gospodarskie, Białystok.
Kowalski Piotr, 1998, Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa–Wrocław.
Masłowska Ewa, 2014, Pierwiastek żeński w antropocentrycznym zespole płodności: woda – ziemia – księżyc – kobieta (w polskiej kulturze ludowej), „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2, s. 37–57.
Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, Kraków, cz. 1, 1929.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2007, Wzorce tekstów ustnych w perspektywie etnolingwistycznej, Lublin.
Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, 2016, Symbolika płodnościowa w polskim folklorze, „Etnolingwistyka” 28, s. 207–226.
Niewiadomski Donat, Motyw orki złotym pługiem. Semantyka noworocznej kolędy gospodarskiej, „Etnolingwistyka” 5, 1992, s. 59–71.
Tolstaja Svetlana M., 1999, Zagovory, [w:] Slavjanskie drevnosti. Etnolingvističeskij slovar’ pod obščej red. Nikity Il'iča Tolstogo, t. 2, Moskva, s. 239–244.
Wykaz źródeł
Bart PKL – Bartmiński Jerzy, Polskie kolędy ludowe. Antologia, Kraków 2002.
Bieg Koleb – Biegeleisen Henryk, U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów 1929.
Bieg Lecz – Biegeleisen Henryk, Lecznictwo ludu polskiego, Kraków 1929.
Bieg Śmier – Biegeleisen Henryk, Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Z 14 rycinami w tekście, Warszawa [1930].
Dwor Maz – Dworakowski Stanisław, Kultura społeczna ludu wiejskiego na Mazowszu nad Narwią, cz. 1 Zwyczaje doroczne i gospodarskie, Białystok 1964.
Fed Żar – Federowski Michał, Lud okolic Żarek, Siewierza i Pilicy. Jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy, Warszawa, t. 1 1888, t. 2 1889.
Fran Kal – Frankowski Eugeniusz, Kalendarz obrzędowy ludu polskiego, Warszawa 1928.
Gaj Rozw – Gaj-Piotrowski Wilhelm, Kultura społeczna ludu z okolic Rozwadowa, Wrocław 1967.
Grzeg Spisz – Grzegorzewski Jan, Na Spiszu. Studya i teksty folklorystyczne, Lwów 1919.
Hens Roś – Henslowa Maria, Rośliny dziko rosnące w kulturze ludu polskiego, Wrocław 1962.
Hens Wiedz – Henslowa Maria, Wiedza o bożym drzewku, bylicy i piołunie, „Slavia Antiqua”, t. 19, 1972, s. 81–168.
K – Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie:
K 2 San – T. 2 Sandomierskie, 1962.
K 3 Kuj – T. 3 Kujawy, cz. 1, 1962.
K 12 Poz – T. 12 W. Ks. Poznańskie, cz. 4, 1963.
K 14 Poz – T. 14 W. Ks. Poznańskie, cz. 6, 1962.
K 23 Kal – T. 23 Kaliskie, 1964.
K 26 Maz – T. 26 Mazowsze, cz. 3, 1963.
K 28 Maz – T. 28 Mazowsze, cz. 5, 1964.
K 48 Ta-Rz – T. 48 Tarnowskie – Rzeszowskie, 1967.
K 56 RuśC – T. 56 Ruś Czerwona, cz. 1, 1976.
Karw Dobrz – Karwicka Teresa, Kultura ludowa Ziemi Dobrzyńskiej, Warszawa 1979.
Kaz Nuty 1994 – Kazimierskie nuty. Z repertuaru XXVIII Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych Kazimierz 1994, zebrał i zred. Jan Adamowski, Lublin–Kazimierz 1995.
Kot Las – Kotula Franciszek, Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
Kul Rop – Nad rzeką Ropą. Zarys kultury ludowej powiatu gorlickiego, red. Roman Reinfuss, Kraków 1965.
Kul Wiel – Kultura ludowa Wielkopolski, red. Józef Burszta, Poznań, t. 1 1960, t. 2 1964, t. 3. 1967.
ŁSE – „Łódzkie Studia Etnograficzne”, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, od 1959–
MAAE – „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. I–XIV, 1896–1919.
Marc Śląsk – Marcinkowa Janina, Sobczyńska Krystyna, Folklor Górnego Śląska, Warszawa 1973.
Nieb Przes – Niebrzegowska Stanisława, Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2000.
NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga opracował Zespół Redakcyjny pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego, Warszawa, t. 1 1969, t. 2 1970, t. 3 1972, t. 4 1978.
OrL – „Orli Lot”. Organ kół krajoznawczych młodzieży Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, R. I–XXIV, 1920–1950.
PSL – „Polska Sztuka Ludowa”, od 1947–
SSiSL – Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, t. 1 cz. 1 Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin 1996; cz. 2 Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3 Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4 Świat, światło, metale, Lublin 2012.
Stel Pom – Stelmachowska Bożena, Rok obrzędowy na Pomorzu, Toruń 1933.
Sych SGKasz – Sychta Bernard, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. 1–7, Wrocław 1967–1976.
Szym Podl – Janina Szymańska, Podlasie, t. 1–2, Warszawa 2013.
Szym SDom – Szymczak Mieczysław, Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, cz. 1–8, Wrocław 1962–1973.
Święt Nadr – Świętek Jan, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków 1893.
Udz Biec – Udziela Seweryn, Ziemia Biecka. Lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim, Nowy Sącz 1994.
Was Jag – Wasilewski Zygmunt, Jagodne (wieś w pow. łukowskim gm. Dąbie). Zarys etnograficzny, Warszawa 1889.
Wisła – „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny”, t. 1–21, 1887–1916.
Wit Baj – Witkoś Stanisław, Bajdy i Moderówka, Poznań 1977.
ZWAK – „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności”, t. I–XVIII, 1877–1895.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2016.28.227
Data publikacji: 2016-09-22 09:59:05
Data złożenia artykułu: 2016-07-08 11:15:14
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2016 Katarzyna Prorok
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.