Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail Europa przez pryzmat lingwokultury baskijskiej. Etnolingwistyczne podejście do dwóch obrazów świata
Streszczenie w języku polskim
W artykule stawia się tezę, iż lingwokultura baskijska daje wgląd w ramy pojęciowe odzwierciedlające dawny, animistyczny obraz świata, przywołujący kosmologie relacyjne, które – jak wiemy z danych etnograficznych – charakteryzowały społeczności zbieracko-łowieckie. W tym sensie, jeśli język baskijski określa się jako pre-indoeuropejski, powstaje pytanie, co to oznacza z punktu widzenia utrwalonej w nim kosmologii, zwłaszcza w kontekście wierzeń, obecnych wśród Basków jeszcze pod koniec XX w., jakoby ludzie pochodzili od niedźwiedzi. Dane etnograficzne i językowe wskazują na możliwość istnienia podobnego animistycznego językowokulturowego substratu na znacznym obszarze Europy w okresie, kiedy utrwalały się tam języki indoeuropjeskie i obecne w nich ramy pojęciowe. Wykorzystując metodologiczne i teoretyczne narzędzia lingwistyki kulturowej oraz pojęcie świata społecznego (świata życia, niem. Lebenswelt, ang. lifeworld) w ujęciu Jürgena Habermasa, definiowane jako przekazywany kulturowo i organizowany językowo zasób wzorców interpretacyjnych, poddano analizie trzy biegunowo ustrukturowane asymetrie, mocno zakorzenione w myśli zachodniej: mężczyzna/kobieta, człowiek/zwierzę i kultura/natura. Wszystkie opierają się na koncepcji wyjątkowości człowieka w relacji do innych bytów. Jednak kiedy rozważa się je w perspektywie ram pojęciowych zakodowanych w języku baskijskim, opozycje te znikają lub nabierają innego kształtu, zgodnie z ontologią animistyczną i związanym z nią pojęciem relacyjnej tożsamości indywidualnej. Innymi słowy, omawiane w artykule ramy pojęciowe wyrastające z lingwokultury baskijskiej często pokrywają się z takim rozumieniem animizmu, wedle którego wyraża on pewnego rodzaju ontologię relacyjną, podkreślającą i ściśle łączącą ze sobą pojęcia pokrewieństwa, wzajemnej pomocy i ogólnie wzajemności. Wyłaniający się z tych kontekstów obraz świata umożliwia niestandardowe spojrzenie na myśl zachodnią i rozwój pojęć w dawnej historii Europy.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Alberti, Benjamin. 2016. Archaeologies of ontology. Annual Review of Anthropology 45: 163–179.
Alberti, Benjamin and Tamara L. Bray. 2009. Introduction. Cambridge Archaeological Journal 19(3): 337–343 .
Ascher, Marcia. 1998. What does equality mean? The Basque view. Humanistic Mathematics Network Journal 18 (November): 22–27.
Azkarate, Miren and Patxi Altuna. 2001. Euskal morfologiaren historia. Donostia: Elkarlanean, S.L.
Bakhtin, Mikhail M. 1973. Problems of Dostoevsky’s Poetics. Trans. R. William Rostel. Ann Arbor: Ardis.
Bakhtin, Mikhail M. 1981. The Dialogic Imagination: Four Essays. Ed. Michael Holquist. Trans. Caryl Emerson and Michael Holquist. Austin: University of Texas Press.
Bartmiński, Jerzy. 2009. Aspects of Cognitive Ethnolinguistics. Ed. Jörg Zinken. Trans. Adam Głaz. London and Oakville, CT: Equinox.
Bernárdez, Enrique. 2008a. Collective cognition and individual activity: Variation, language and culture. In Roslyn M. Frank, René Dirven, Tom Ziemke, and Enrique Bernárdez (eds.). Body, Language and Mind. Vol. II. Sociocultural Situatedness. 138–166. Berlin: Mouton de Gruyter.
Bernárdez, Enrique. 2008b. El lenguaje como cultura. Madrid: Alianza Editorial.
Bertolotti, Maurizio. 1994. La fiaba del figlio dell’orso e le culture siberiane dell’orso. Quaderni di Semantica XV(1): 39–56.
Bird-David, Nurit. 1999. Animism revisited: Personhood, environment, and relational epistemology. Current Anthropology 40: 67–91.
Corbett, Greville G. 1991. Gender. Cambridge: Cambridge University Press.
Corvino, Claudio. 2013. Orso: Biografia di un animale: Della prehistoria allo sciamanesimo. Bologna: Odoya.
Frank, Roslyn M. 2002. Language-species-organisms: Metaphors and analogies. Research Seminar at the Department of Semiotics, University of Tartu, Estonia. September 5, 2002.
Frank, Roslyn M. 2003. Shifting identities: The metaphorics of nature-culture dualism in Western and Basque models of self. metaphorik.de 4: 66–95. www.metaphorik.de/04/frank.pdf
Frank, Roslyn. M. 2005. Shifting identities: A comparative study of Basque and Western cultural conceptualizations. Cahiers of the Association for French Language Studies 11(2): 1–54. www.afls.net/Cahiers/11.52/Frank.pdf
Frank, Roslyn M. 2008a. Evidence in favor of the Paleolithic Continuity Refugium Theory (PCRT): Hamalau and its linguistic and cultural relatives. Part 1. Insula: Quaderno di Cultura Sarda 4: 91–131. http://tinyurl.com/Hamalau14
Frank, Roslyn M. 2008b. The language-organism-species analogy: A complex adaptive systems approach to shifting perspectives on “language.” In Roslyn M. Frank, René Dirven, Tom Ziemke, and Enrique Bernárdez (eds.). Body, Language and Mind. Vol. 2. Sociocultural Situatedness. 215–262. Berlin: Mouton de Gruyter. http://tinyurl.com/language-organism-species
Frank, Roslyn M. 2008c. Recovering European ritual bear hunts: A comparative study of Basque and Sardinian ursine carnival performances. Insula: Quaderno di Cultura Sarda 3: 41–97. http://tinyurl.com/Hamalau14
Frank, Roslyn M. 2009. Evidence in Favor of the Palaeolithic Continuity Refugium Theory (PCRT): Hamalau and its linguistic and cultural relatives. Part 2. Insula: Quaderno di Cultura Sarda 5: 89–133. http://tinyurl.com/Hamalau14
Frank, Roslyn M. 2010. Hunting the European Sky Bears: German “straw-bears” and their relatives as transformers. In Michael Rappenglück and Barbara Rappenglück (eds.). Symbole der Wandlung – Wandel der Symbole. Proceedings of the Gesellschaft für wissenschaftliche Symbolforschung / Society for the Scientific Study of Symbols. May 21–23, 2004, Kassel, Germany. 141–166. Munich: Gesellschaft für wissenschaftliche Symbolforschung. http://tinyurl.com/German-strawbears
Frank, Roslyn M. 2013. Body and mind in Euskara: Contrasting dialogic and monologic subjectivities. In Rosario Caballero-Rodríguez and Javier E. Díaz Vera (eds.). Sensuous Cognition: Explorations into Human Sentience: Imagination, (E)motion and Perception. 19–51. Berlin: Mouton de Gruyter.
Frank, Roslyn M. 2015a. Bear Ceremonialism in relation to three ritual healers: The Basque salutariyua, the French marcou and the Italian maramao. In Erico Comba and Daniele Ormezzano (eds.). Uomini e Orsi: Morfologia del Selvaggio. 41–122. Torino: Accademia University Press.
Frank, Roslyn M. 2015b. A cognitive approach to the schema of “dialogic subjectivity” (elkarrekikotasuna) in Euskera: Three examples. A presentation for Ikerbasque, the Basque Foundation for Science, Centre for Life, Mind and Society, November 30, 2015, Donostia/San Sebastian. https://tinyurl.com/dialogic-subjectivity
Frank, Roslyn M. 2015c. Cultural Linguistics and the future agenda for research on language and culture. In Farzad Sharifian (ed.). Routledge Handbook on Language and Culture. 493–512. New York/London: Routledge. http://tinyurl.com/cultural-linguistics
Frank, Roslyn M. 2017. An essay in collective memory and cognition: Bears and badgers, Basque and Celtic. http://tinyurl.com/essay-on-collective-memory Creative Commons License (CC BY 4.0)
Frank, Roslyn. M. in prep. Memoria social colectiva. Tomo II. El papel de zotzak y makilak.
Frank, Roslyn M. and Nathalie Gontier. 2010. On constructing a research model for historical cognitive linguistics (HCL): Some theoretical considerations. In Margaret E. Winters, Heli Tissari, and Kathryn Allan (eds.). Historical Cognitive Linguistics. 31–69. Berlin and New York: De Gruyter Mouton.
Głaz, Adam. 2017. Promoting dialogue: Two traditions in language and culture research. In Joanna Ziobro-Strzępek and Władysław Chłopicki (eds.). Across Borders: The West Looks East. 41–58. Krosno: PWSZ.
Głaz, Adam, David S. Danaher, and Przemysław Łozowski (eds.). 2013. The Linguistic Worldview: Ethnolinguistics, Cognition and Culture. London: Versita [Open access: www.degruyter.com/view/product/246955]
Goodenough, Ward H. 1957. Cultural anthropology and linguistics. In Paul L. Garvin (ed.). Report on the Seventh Annual Round Table Meeting on Linguistics and Language Study. 167–173. Washington D. C.: Georgetown University Press.
Haase, Martin. 1992. Sprachkontakt und Sprachwandel im Baskenland: Die Einflüsse des Gaskognischen und Französischen auf das Baskische. Hamburg: Helmut Buske Verlag.
Haase, Martin. 2011. Basque. In Bern Kortmann and Johan van der Auwera (eds.). The Languages and Linguistics of Europe: A Comprehensive Guide. Volume 2. 209–221. Berlin: Mouton de Gruyter.
Habermas, Jürgen. 1982. Erläuterungen zum Begriff des kommunikativen Handelns. In Jürgen Habermas (ed.) Vorstudien und Ergänzungen sur Theorie des kommunikativen Handelns. 571–606. Suhrkamp: Frankfurt am Main.
Habermas, Jürgen. 1987. The Theory of Communicative Action. Vol. 2. Life-World and System: A Critique of Functionalist Reason. Trans. Thomas McCarthy. Boston: Beacon Press.
Habermas, Jürgen. 1994. Actions, speech acts, linguistically mediated interactions and the lifeworld. In Guttorm Floistad (ed.). Philosophical Problems Today. Vol. 1. 45–74. Dordrecht/Boston: Kluwer.
Habermas, Jürgen. 1997 [1988]. Nachmetaphysisches, Denken. Philosphische Aufsätze. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
Hadyn, Hiram. 1950. The Counter-Renaissance. New York: Harcourt, Brace and World, Inc.
Haila, Yrjo. 2002. Beyond the nature-culture dualism. Biology and Philosophy 15: 155–175.
Hallowell, A. Irving. 1960. Ojibwa ontology, behavior, and world view. In Stanley Diamond (ed.) Culture in History: Essays in Honor of Paul Radin. 19–52. New York: Columbia University.
Harvey, Graham. 2006. Animism: Respecting the Living World. New York: Columbia University Press.
Hill, Erica. 2011. Animals as agents: Hunting ritual and relational ontologies in Prehistoric Alaska and Chukotka. Cambridge Archaeological Journal 21(3): 407–426.
Hugh-Jones, S. 2012. Foreword. In Marc Brightman, Vanessa Elisa Grotti, and Olga Ulturgasheva (eds.) Animism in Rainforest and Tundra: Personhood, Animals, Plants and Things in Contemporary Amazonia and Siberia. xi–xiv. New York: Berghahn Books.
Ingold, Timothy. 1995. From trust to domination: An alternative history of human-animal relations. In Aubray Manning (ed.) Animals and Human Society: Changing Perspectives. London: Routledge.
Iturrioz Leza, José Luis. 1982. Apprehension im Baskischen. In Hansjakob Seiler and Franz-Joseph Stachowiak (eds.) APPREHENSION. Part II. Die Techniken und ihr Zusammenhang in Einzelsprachen. 1–43. Tübingen: Gunter Narr.
Iturrioz Leza, José Luis. 1985. La función de los afijos vascos -a/-ta a la luz de la dimensión de INDIVIDUACION. Euskera 30: 175–213. [Actas del X. Congreso Internacional de Vascología, celebrado en Pamplona en septiembre de 1984.] www.euskaltzaindia.net/dok/euskera/11712.pdf
Iturrioz Leza, José Luis, and Stavros Skopeteas. 2004. Numerus. In Geert E. Booij, Christian Lehmann, and Joachim Mugdan (eds.) Morphologie: Ein internationales Handbuch zur Flexion und Wortbildung. Volume 2. 1053–1066. Berlin: Walter de Gruyter.
Jáuregi Bereciartu, Gurutz. 1985. Ideología y estrategia política de ETA: Análisis de su evolución entre 1959 y 1968. 2a ed. Madrid: Siglo XXI.
Lajoux, Jean-Dominique. 1996. Lhomme et lours. Grenoble: Glénat.
Lee, Penny. 1996. The Whorf Theory Complex: A Critical Reconstruction. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Lovejoy, Arthur. O. 1960 [1936]. The Great Chain of Being: The Study in the History of an Idea. New York: Harper and Row Publishers.
Lovejoy, Arthur O., George Boas, Gilbert Chinard and Ronald Crance (eds.). 1935. A Documentary History of Primitivism and Related Ideas. Vol. 1. Primitivism and Related Ideas in Antiquity. Baltimore: John Hopkins Press.
Luraghi, Silvia. 2011. The origin of the Proto-Indo-European gender system: Typological considerations. Folia Linguistica 45(2): 435–464.
McNiven, Ian J. 2013. Between the living and the dead: Relational ontologies and the ritual dimension of dugong hunting across Torres Strait. In Christopher Watts (ed.) Relational Archaeologies: Humans, Animals, Things. 97–116. New York: Routledge.
Mitxeltorena, Jasone. 2011. Auzolanaren kultura: Iraganaren ondarea, orainaren lanabesa, etorkizunaren giltza. Tafalla, Nafarroa: Txalaparta Argitaletxea.
Olds, Linda. 1992. Integrating ontological metaphors: Hierarchy and interrelatedness. Soundings: An Interdisciplinary Journal 75(2/3): 403–420.
Paleček, Martin and Mark Risjord. 2013. Relativism and the ontological turn within anthropology. Philosophy of the Social Sciences 43(1): 3–23.
Palmer, Gary B. 1996. Toward a Theory of Cultural Linguistics. Austin: University of Texas Press.
Pastoureau, Michel. 2007. L’ours. Histoire d’un roi déchu. Paris: Ed. Seuil.
Pauvert, Dominque. 2014. Le rituel de l’ours des Pyrénées aux steppes. In Société de Études euro-asiatiques: Traditions en devenir (coutumes et croyances dEurope et dAsie face au monde moderne), EURASIE No. 2. 17–51. Paris: Harmattan.
Rijk, Rudolph P. G. de. 2008. Standard Basque: A Progressive Grammar. Cambridge/London: The MIT Press.
Risager, Karen. 2015. Linguaculture: The language-culture nexus in transnational perspective. In Farzad Sharifian (ed.) The Routledge Handbook of Language and Culture. 87–99. London: Routledge.
Santos Vera, Santos and Itziar M. Elguezabal. 2012. Comunidades sin estado en la montaña vasca. Antsoain: Editorial Hagin.
Schattenmann, Marc. 2002. The deep structure of globalization: An essay on Habermas’s theory of modernity and the logic of the New World Order. Discussion Paper Series of the Faculty of Law, Economics and Social Sciences, University of Erfurt.
Sharifian, Farzad. 2017. Cultural Linguistics. Ethnolinguistics (Etnolingwistyka) 28: 33–61. doi: 10.17951/et.2016.28.31
Silverstein, Michael. 2004. Cultural concepts and the language-culture nexus. Current Anthropology 45(5): 621–652.
Silverstein, Michael. 2005. Languages/cultures are dead! Long live the linguistic-cultural! In Daniel A. Segal and Sylvia J. Yanagisako (eds.) Unwrapping the Sacred Bundle: Reflections on the Disciplining of Anthropology. 99–125. Durham: Duke University Press.
Sorauren, Mikel. 2010. Contextualización histórica del auzolan. Haria 27: 31–51.
Tovar, Antonio. 1980. Mitología e ideología sobre la lengua vasca. Madrid: Alianza Editorial.
Whorf, Benjamin L. 1941. The relation of habitual thought and behvavior to language. In Language, Culture and Personality: Essays in Memory of Edward Sapir. Ed. Leslie Spier. 75–93. Menash, Wis.: Sapir Memorial Publication Fund. [Reprinted in Whorf (1956: 134–159).]
Whorf, Benjamin L. 1956. Language, Thought and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf. Ed. John B. Carroll. Cambridge: The MIT Press.
Whorf, Benjamin L. and G. L. Tager. 1996. The “Yale Report.” Report on linguistics research in the Department of Anthropology of Yale University for the term Sept. 1937 – June 1938. In Penny Lee (ed.) The Whorf Theory Complex. 251–280. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
Williams, Raymond. 1978. Marxism and Literature. Oxford: Oxford University Press.
Williams, Raymond 1980. Problems in Materialism and Culture. London: Verso Editions.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/et.2018.30.189
Data publikacji: 2018-08-17 07:51:36
Data złożenia artykułu: 2018-03-19 16:44:49
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2018 Roslyn May Frank
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.