Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu w orzecznictwie Sądu Grodzkiego w Białymstoku w latach 1946–1950

Piotr Fiedorczyk

Streszczenie w języku polskim


W latach 1946–1950 sądy grodzkie w Polsce uznawały za zmarłego lub stwierdzały zgon osób zaginionych i zmarłych w czasie II wojny światowej w wielkiej skali. Podstawą tych orzeczeń był przede wszystkim dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. – Prawo osobowe, powstały w wyniku wielkiego procesu unifikacji prawa cywilnego w Polsce. Dekret miał za zadanie uregulowanie stanu cywilnego i majątkowego ludności w związku z wojennymi stratami osobowymi. W Sądzie Grodzkim w Białymstoku postępowania takie dotyczyły 2278 osób. Większość z nich była cywilnymi ofiarami wojny, co uzmysławia charakter II wojny światowej. Około połowa postępowań dotyczyła ludności żydowskiej, gdyż ponad 90% Żydów uległo zagładzie w ramach Holokaustu. Zachowane akta spraw sądowych są bardzo ważnym źródłem historycznym do dziejów wojny w powiecie białostockim. W artykule przedstawiono postępowanie sądowe w sprawie uznania za zmarłego Józefa Ostruszki, ostatniego prezesa Sądu Okręgowego w Białymstoku przed wojną. Został on wywieziony przez Sowietów do Republiki Komi i tam zmarł z wycieńczenia. Postępowanie odbywało się na wniosek jego żony, która przeżyła wojnę. Józef Ostruszka był jednym z kilkunastu sądowników białostockich, którzy stracili życie w czasie wojny. Ich losy wymagają dalszych badań.


Słowa kluczowe


uznanie za zmarłego; stwierdzenie zgonu; Sąd Grodzki w Białymstoku; Prawo osobowe; Józef Ostruszka; Holokaust

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Państwowe w Białymstoku, zespół akt: Sąd Grodzki w Białymstoku 1944–1950, sygn. 4/445.

LITERATURA

Fiedorczyk P., Dokumenty archiwalne dotyczące organizacji nad unifikacją i kodyfikacją polskiego prawa cywilnego w latach 1945–46, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2006, vol. 4.

Fiedorczyk P., Organizacja rządowego etapu prac legislacyjnych w świetle wewnętrznych dokumentów Rady Ministrów w latach 1944–46, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2010, vol. 9, DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2010.09.08.

Fiedorczyk P., Sąd Okręgowy w Białymstoku 1919–1939, [w:] P. Fiedorczyk, K. Niewiński, W. Wróbel, Z dziejów Sądu Okręgowego w Białymstoku, Białystok [2019].

Kozioł A., Prace nad unifikacją prawa cywilnego w Polsce w latach 1945–1946, Katowice 2006 (maszynopis rozprawy doktorskiej napisanej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach pod kierunkiem prof. dr. hab. Adama Lityńskiego).

Niewiński K., Odbudowa sądownictwa powszechnego w świetle protokołu z konferencji odbytej 14 września 1944 r. w Białymstoku z udziałem delegacji Resortu Sprawiedliwości PKWN, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2019, vol. 18(2), DOI: https://doi.org/10.15290/mhi.2019.18.02.10.

Przewoźnik S., Uznanie za zmarłego w świetle akt Sądu Grodzkiego w Krakowie w latach 1946–1950, Kraków 2020.

Samarski B., Zaginieni 1939–1945 w świetle akt Sądu Grodzkiego w Białymstoku, t. 2: Powiat białostocki, Białystok 2011.

Wolter A., Prawo osobowe i przepisy wprowadzające, Zabrze 1946.

Wolter A., Uznanie za zmarłego. Rozdział trzeci działu pierwszego prawa osobowego, „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1945, nr 1.

PROJEKTY AKTÓW PRAWNYCH

Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej, Rządowy projekt ustawy w przedmiocie zmiany i uzupełnienia niektórych przepisów obowiązujących w b. Królestwie Polskim kodeksu cywilnego z 1825 r. oraz ustawy postępowania cywilnego dotyczących nieobecnych i zaginionych, Druk nr 3091, Warszawa 1921.

AKTY PRAWNE

Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. – Prawo osobowe (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 223).

Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. – Przepisy wprowadzające prawo osobowe (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 224).

Dekret z dnia 29 sierpnia 1945 r. w sprawie postępowania o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu (Dz.U. 1945, nr 40, poz. 226).

Ustawa z dnia 27 stycznia 1922 r. w przedmiocie zmiany i uzupełnienia niektórych przepisów obowiązujących w b. Królestwie Polskiem kodeksu cywilnego z 1825 r. oraz ustawy postępowania cywilnego, dotyczących nieobecnych i zaginionych (Dz.U. 1922, nr 11, poz. 87).

Ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. – Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz.U. 1950, nr 34, poz. 311).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 93).

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. 1964, nr 16, poz. 94).




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/g.2023.70.3.149-159
Data publikacji: 2024-01-11 14:19:39
Data złożenia artykułu: 2023-10-02 21:34:19


Statystyki


Widoczność abstraktów - 332
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 302

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Piotr Fiedorczyk

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.