Kształtowanie się i transformacja mentalności Polaków po 1989 roku. Analiza z perspektywy filozofii społecznej

Streszczenie w języku polskim

Przedmiotem niniejszego artykułu jest transformacja jako wielopoziomowe zjawisko społeczne, doświadczenie transformacji i modernizacji polskiego społeczeństwa (od 1989 roku do dzisiaj) oraz zmiany jego cech mentalnych. Badanie zmiany mentalności obejmuje analizę przemian w systemach wartości i zainteresowań oraz orientacji społecznych, dominujących społecznych wzorców zachowań, typowych reakcji itd. Udowodniono, że cechy mentalne odgrywają jedną z najważniejszych ról w procesach transformacji społecznej. Mają one swój udział w kształtowaniu postrzegania i wdrażaniu postaw i nastawień, które są do pewnego stopnia nawykowe oraz odpowiadają wartościom i ustalonym normom zachowania. Jednocześnie potrafią znacznie skomplikować szybkie opanowanie innowacji, ponieważ jedną z głównych funkcji mentalności jest przeciwdziałanie gwałtownym rewolucyjno-reformistycznym przemianom i promowanie ścieżek ewolucyjnych zmian kulturowych, społecznych i innych. W artykule podjęto próbę ustalenia, które cechy mentalne były i są dalej pomocne dla rozwoju oraz modernizacji Polski, a które odwrotnie – przeszkadzają na etapie przeprowadzania reform i zmian społecznych oraz przy tworzeniu społeczeństwa obywatelskiego. Zgodnie z wnioskami płynącymi z badań polskiemu społeczeństwu ogólnie udało się odejść od strategii działania według reguł „starego systemu” i mentalności homo sovieticus. Przede wszystkim dotyczy to nowego pokolenia urodzonego w niepodległej Polsce. Ważnym zadaniem, które stoi przed polskim społeczeństwem jest porzucenie pozostałych przestarzałych sowieckich zachowań, zwiększenie poziomu odpowiedzialności oraz aktywności, wzajemnego zaufania i współpracy, rozwój działalności społecznej, wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, które jest motorem zmian oraz kontrolerem samorządu lokalnego i władzy państwowej. Wtedy mentalność będzie mogła pełnić funkcję katalizatora, nie zaś hamulca rozwoju społecznego.