Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Nowy aureus rzymskiej cesarzowej Herenni Etruscylli znaleziony w Gąskach (Kujawy, Polska)
Streszczenie w języku polskim
Artykuł dotyczy dotąd niepublikowanego znaleziska monetarnego z Gąsek (powiat Inowrocław, gmina Gniewkowo), odkrytego w 2009 r. przez archeologów z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Aureus w zbarbaryzowanym typie został wybity za rządów cesarza Trajana Deciusa dla jego żony, Herenni Etruscylli. Moneta posiada typowy dla aureusów znajdowanych na terenie Barbaricum otwór, co wskazuje na jej pozamonetarne użycie. Należy do zespołu zaledwie kilku monet tego typu znalezionych na terenie kultury przeworskiej, gdzie trafiła jako część łupu najprawdopodobniej wskutek przegranej przez Rzymian bitwy z Gotami pod Abrittus w 251 r. n.e., w której zginął sam cesarz.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDF (English)Bibliografia
Ioannis Zonarae Epitomae Historiarum, eds. M. Pinder, T. Büttner-Wobst. 3 vols, Bonn 1841–1897.
L. Caelius Firmianus Lactantius, Divinarum institutionum libri septem, Fasc. 2, libri III et IV, Berolini 2007.
Ovid, Tristia. Ex Ponto, transl. A.L. Wheeler, revis. G.P. Goold, Cambridge 1924.
Valerius Maximus, Memorable Doings and Sayings, vol. 2, books 6–9, transl. D.R. Shackleton Bailey, Cambridge 2000.
Zosime, Histoire nouvelle, Livres I–II, texte établi et trad. par F. Paschoud, Paris 2003.
The Roman Imperial Coinage, vol. 2, Vespasian to Hadrian (69–138), eds. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1926.
The Roman Imperial Coinage, vol. 2.3, From AD 117 to AD 138 – Hadrian, eds. R. Abdy, P.F. Mittag, London 2019.
The Roman Imperial Coinage, vol. 3, Antoninus Pius to Commodus, eds. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1930.
The Roman Imperial Coinage, vol. 4.1, Pertinax to Geta, eds. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1936.
The Roman Imperial Coinage, vol. 4.2, Macrinus to Pupienus, eds. H. Mattingly, E.A. Sydenham, C.H.V. Sutherland, London 1938.
The Roman Imperial Coinage, vol. 4.3, Gordian III to Uranius Antoninus, eds. H. Mattingly, E.A. Sydenham, London 1949.
The Roman Imperial Coinage, vol. 5.1, Valerian to Florian, ed. P.H. Webb, London 1927.
The Roman Imperial Coinage, vol. 5.2, Marcus Aurelius Probus to Amandus, ed. P.H. Webb, London 1933.
Woytek B., Die Reichsprägung des Kaisers Traianus (98–117), Wien 2010.
Andrałojć M., Stolpiak B., Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Gąskach, stan. 18, in: Dusza maluczka a strata ogromna. Funeralia Lednickie, Spotkanie 6, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2004.
Balbuza K. et al., The Treasure of Roman denarii from Gąski site No. 18 (Kuyavia). Preliminary remarks, “Historia Slavorum Occidentis” 2025, 3 (in print).
Barbarzyńskie Tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły, ed. A. Bursche, K. Kowalski, Warszawa–Szczecin 2017.
Birley A.R., C. Messius Quintus Traianus D., in: Der Neue Pauly, vol. 3, Leiden 1997.
Birley A.R., Decius Reconsidered, in: Les empereurs illyriens: Actes du colloque de Strasbourg (11–13 octobre 1990) organisé par le Centre de Recherche sur l’Europe centrale et sud-orientale, eds. E. Frézouls, H. Jouffroy, Strasbourg 1998.
Bland R., The Gold Coinage of Philip I and Family, “Revue Numismatique” 2014, 171.
Bland R., What Happened to Gold Coinage in the 3rd c. AD?, “The Journal of Roman Archaeology” 2013, 26.
Bleckmann B., Die Reichskrise des III. Jahrhunderts in der spätantiken und byzantinischen Geschichtsschreibung: Untersuchungen zu den nachdionischen Quellen der Chronik des Johannes Zonaras, München 1992.
Bursche A., Bitva pri Abrite, imperatorskaya kazna i aureusy v Barbarikume [Битва при Абрите, императорская казна и ауреусы в Барбарикуме], “Oium” 2016, 5.
Bursche A., Dawne znaleziska monet rzymskich w świetle nowych badań (II), Śląsk, “Wiadomości Numizmatyczne” 1983, 23, 3–4.
Bursche A., Later Roman-Barbarian Contacts in Central Europe. Numismatic Evidence, in: Studien zu Fundmünzen der Antike (SFMA), vol. 11, Berlin 1996.
Bursche A., The Battle of Abritus, the Imperial Treasury and Aurei in Barbaricum, “Numismatic Chronicle” 2013, 173.
Bursche A., Złote medaliony rzymskie w Barbaricum. Symbolika prestiżu i władzy społeczeństw barbarzyńskich u schyłku starożytności, Warszawa 1998.
Bursche A., Hahuła K., Roman Coins from the Princely Burial in Białęcino 2004 (Balenthin) in Pommerania, in: Europa Barbarica. Ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, ed. P. Łuczkiewicz, Lublin 2004.
Bursche A., Niezabitowska B., Two Antique Gold Coins from Ulów in Roztocze, in: Studia Barbarica, ed. B. Niezabitowska-Wiśniewska et al., vol. 2, Lublin 2018.
Bursche A., Okulicz-Kozaryn J., Groby z monetami rzymskimi na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Weklicach koło Elbląga, in: Comhlan. Studia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Europie Środkowej dedykowane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, ed. J. Andrzejowski, Warszawa 1999.
Bursche A., Więcek T., Roman Gold Coins and Medallions, Pierced or Looped, from the Collections of the National Museum of Ukrainian History in Kyïv, “Wiadomości Numizmatyczne” 2010, 54, 2.
Calicó X., The Roman Aurei Catalogue, vol. 2, From Didius Iulianus to Constantinus I (193 AD–335 AD), Barcelona 2003.
Callu J.-P., La perforation de l’or romain, in: Die Münze. Bild – Botschaft – Bedeutung. Festschrift für Maria R.-Alföldi, eds. H.-C. Noeske, H. Schubert, Frankfurt am Main 1991.
Cecconi G.A., Hostein A., L’imperatore Decio, Germanicus Maximus. A proposito di un’iscrizione recentemente scoperta in Palazzo Vecchio a Firenze, “Cahiers du Centre Gustave Glotz” 2018, 29.
Ciołek R., Die Fundmünzen der Römischen Zeit in Polen. Schlesien, Wetteren 2008.
Cofta-Broniewska A., Badania stanowiska 18 w Gąskach, gmina Gniewkowo, woj. bydgoskie, “Ziemia Kujawska” 1993, 9.
Cofta-Broniewska A., Kośko A., Kujawy w pradziejach i starożytności, Inowrocław–Poznań 2002.
Cofta-Broniewska A., Stolpiak B., Andrałojć M., Gąski, gm. Gniewkowo, woj. bydgoskie. Stanowisko 18, in: Informator Archeologiczny. Badania rok 1989, ed. M. Konopka, Warszawa 1993.
Demougeot E., La formation de l’Europe et les invasions barbares, vol. 1, Des origines germaniques à l’avènement de Dioclétien, Paris 1969.
Depeyrot G., La propagande monétaire (64–233) et le trésor de Marcianopolis, Wetteren 2004.
Gerov B., Die Einfälle der Nordvölker in den Ostbalkanraum im Lichte der Münzschatzfunde, in: Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, part 2, Principat, 6, Politische Geschichte, Berlin–New York 1977.
Gkantzios Drápelová P., Empresses on Early Bizantine Coins (Sixth to Seventh Centuries): Evidence of Power?, in: Empresses-in-Waiting: Female Power and Performance at the Late Roman Court, eds. C. Rollinger, N. Viermann, Liverpool 2024.
Grozdanova L., The Roman Emperors against the Goths of Cniva: Political Mythology, Historical Documents and Retrievable Reality, Sofia 2019.
Hanslik R., Imp. Caesar C. Vibius Trebonianus Gallus Augustus, in: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, vol. 8, A2, Stuttgart 1958.
Heather P., The Goths, Oxford 1997.
Hostein A., Note sur les dariques de Cniva (Dexippus Vindobonensis) et autres curiosités ‘barbares’, “Revue Numismatique” 2017, 174.
Huttner U., Von Maximinus Thrax bis Aemilianus, in: Die Zeit der Soldaten-Kaiser. Krise und Transformation der Römischen Reiches im 3. Jahrhundert n. Chr. (235–284), eds. K.-P. Johne, U. Hartmann, T. Gerhardt, Berlin 2008.
Keltanen M., The Public Image of the Four Empresses: Ideal Wives, Mothers and Regents?, in: Women, Wealth and Power in the Roman Empire, eds. P. Setälä et al., Rome 2002.
Kienast D., Römische Kaisertabelle. Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie, Darmstadt 52011.
Klein B., Tranquillina, Otacilia, Etruscilla, Salonina: vier Kaiserinnen des 3. Jahrhunderts n. Chr., Dissertation, Saarbrücken 1998.
Köhler W., Pudicitia, in: Enciclopedia dell'Arte Antica Classica e Orientale, vol. 6, Roma 1965.
Kolendo J., Novae during the Goth Raid of AD 250/1 (Iordanes, Getica 101–103), in: Novae. Legionary Fortress and Late Antique Town, vol. 1, A Companion to the Study of Novae, eds. T. Derda, P. Dyczek, J. Kolendo, Warsaw 2008.
Konarzewska-Michalak E., Skarby z Gąsek wracają po 40 latach, “Życie Uniwersyteckie” 2024, 6.
Kroll W., Herennia Cupressenia Etruscilla, in: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, vol. 8, part 1, Stuttgart 1912.
Kulikowski M., Imperial Triumph: the Roman World from Hadrian to Constantine, AD 138–363, London 2016.
Lichocka B., Pudicitia sur les monnaies romaines, “Études et Travaux” 1976, 9.
Łonak W., Znaleziska monet rzymskich na Śląsku, Częstochowa 2005.
Manders E., Coining Images of Power. Patterns in the Representation of Roman Emperors on Imperial Coinage, AD 193–284, Leiden 2012.
Mattingly H., The Reign of Trajan Decius, “The Journal of Roman Studies” 1924, 14, 1–2.
Mikocki T., Zgodna, pobożna, płodna, skromna, piękna… Propaganda cnót żeńskich w sztuce rzymskiej, Wrocław 1997.
Nathan G.S., Pudicitia plebeia: Womanly Echoes in the Struggle of the Orders, in: Studies in Latin Literature and Roman History, vol. 11, Bruxelles 2003.
Noreña C., Hadrian's Chastity, “Phoenix” 2007, 61, 3–4.
Peter R., Pudicitia, in: Ausführliches Lexicon der griechischen und römischen Mythologie, vol. 3, part 2, ed. W.H. Roscher, Leipzig 1902–1907.
Potter D.S., Decius and Valerian, in: Imagining Emperors in the Later Roman Empire, eds. D.W.P. Burgersdijk, A.J. Ross, Leiden 2018.
Potter D.S., Prophecy and History in the Crisis of the Roman Empire. A Historical Commentary on the Thirteenth Sibylline Oracle, Oxford 1990.
Potter D.S., The Roman Empire at Bay, AD 180–395, London–New York 2004.
Pudicitia, in: Enciclopedia dell'Arte Antica Classica e Orientale, vol. 6, Roma 1965.
Radke G., Die Götter Altitaliens, Münster 1965.
Radke G., Pudicitia, in: Der Kleine Pauly, vol. 4, München 1979.
Radoslavova G., Dzanev G., Nikolov N., The Battle at Abritus in AD 251: Written Sources, Archaeological and Numismatic Data, “Archaeologia Bulgarica” 2011, 15, 3.
Romanowski A., Die Fundmünzen der Römischen Zeit in Polen. Rechtsufriges Masowien und Podlachien, Wetteren 2008.
Rudnicki M., Kujawy (Central Poland) between Antiquity and Middle Ages, in: The Migration Period between the Oder and the Vistula, vol. 2, eds. A. Bursche, J. Hines, A. Zapolska, Leiden 2020.
Scardigli B., Die gotisch-römischen Beziehungen im 3. und 4. Jahrhundert n. Chr. (Ein Forschungsbericht 1950–1970). I. Das 3. Jahrhundert, in: Aufstieg und Niedergang der Römischen Welt, part 2, Principat, vol. 5.1, Politische Geschichte, Berlin–New York 1976.
Schmidt-Dick F., Typenatlas der römischen Reichsprägung von Augustus bis Aemilianus, vol. 1, Weibliche Darstellungen, Wien 2002.
Selinger R., Decius. Ein römischer Kaiser zwischen Tradition und Restauration, Berlin 2024.
Vollkommer R., Pudicitia, in: Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae, vol. 7, Zürich–München 1994.
Wardle D., Pudicitia, in: Der Neue Pauly, vol. 10, Leiden 2001.
Wittig C., C. Messius Quintus Traianus Decius, in: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, vol. 15, part 1, Stuttgart 1931.
Wittig C., Herennius Etruscus, in: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, vol. 15, part 1, Stuttgart 1931.
Wittig C., Hostilianus, in: Paulys Real-Encyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, vol. 15, part 1, Stuttgart 1931.
Wolfram H., Die Goten und ihre Geschichte, München 2022.
Wolfram H., Die Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts, München 1990.
Wolfram H., Kniva (Gote), in: Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, vol. 17, Berlin–New York 2001.
Zielonka B., Rejon Gopła w okresie późnolateńskim i rzymskim, “Fontes Archaeologici Posnanienses” 1970, 20.
Ziółkowski A., The Background to the Third-Century Crisis of the Roman Empire, in: The Roman Empire in Context: Historical and Comparative Perspectives, eds. J.P. Arnason, K.A. Raaflaub, Oxford 2011.
Ziółkowski A., Trasfondo de la crisis del Imperio Romano en el siglo III, in: Aspectos de la historia del Imperio Romano: textos de Morstein-Marx, Rosenstein, Mattingly, Ziolkowski, Grey y Drinkwater, ed. D. Santos, La Plata 2017.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2025.59.503-519
Data publikacji: 2025-10-31 08:36:43
Data złożenia artykułu: 2025-06-22 22:37:38
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2025 Katarzyna Małgorzata Balbuza, Józef Bednarczyk
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.