Kontinuum gatunkowe anonimowego poematu burleskowo-parodyjnego w literaturze białoruskiej XIX–XXI wieku: cechy powstania i rozwoju

Maryia Martysevich

Streszczenie w języku polskim


Artykuł został poświęcony analizie tradycji gatunkowej poematu o charakterze burleski i trawestacji (BTP) w poezji białoruskiej w okresie od XIX do początku XXI wieku. Głównym celem badania było określenie roli tego poematu w procesie kształtowania się współczesnej literatury białoruskiej. Znaczenie analizowanej formy gatunkowej było tu fundamentalne: o ile dzieła XIX-wieczne stanowiły zaledwie podwaliny białoruskiego procesu literackiego, o tyle teksty późniejsze dowodzą jego ewolucji w nowej sytuacji literackiej końca XX–początku XXI wieku. Materiałem źródłowym jest pięć datowanych na różne okresy tekstów: Èneіda navyvarat (Eneida nawspak), Taras na Parnase (Taras na Parnasie), Skaz pra Lysuû Garu (Opowieść o Łysej Górze), Luka Mudzіščaǔ – Prezydent (Łuka Mudіszczew Prezydentem) oraz Zianon-Hop. Badane utwory są analizowane wieloaspektowo jako elementy jednego systemu gatunkowego; w artykule wprowadzono definicję kontinuum gatunkowego – zbioru tekstów o podobnej formie i treści, połączonych fabułą, będących często swobodnym tłumaczeniem dzieła sąsiedniej kultury lub imitacją wcześniejszego dzieła kultury ojczystej. Na podstawie analizy zidentyfikowano główne cechy analizowanego gatunku w ramach kultury narodowej (takie jak anonimowość, wirusowość, zmienność, groteskowość, zaangażowanie polityczne, ambiwalencja i metaironia), przedstawiono dynamikę „wysokiego/starego” i „niskiego/nowego” kodu pięciu tekstów (na podstawie której wyciągane są wnioski na temat ewolucji obrazu świata elit intelektualnych Białorusi w ostatnich dwóch stuleciach). Badanie dowiodło, że pomimo istnienia każdego tekstu w ówczesnym systemie światopoglądowym, poemat o cechach burleski i trawestacji pozostawał obojętny na wpływy literackie, będąc z jednej strony wytworem sytuacji społeczno-kulturowej, a z drugiej inwariantem hermetycznego kontinuum gatunkowego.


Słowa kluczowe


wiersz burleskowo-trawestacyjny, kontinuum gatunkowe, poezja anonimowa, parodia, groteska

Pełny tekst:

PDF (Belarusian)

Bibliografia


Aleksandrovìč, Scâpan, i in. (red.). (1971). Belaruskaâ lіtaratura XIX stagoddzâ: Hrèstamatyâ. Mіnsk: Vyšèjšaâ škola. [Александровіч, Сцяпан, і інш. (рэд.). (1971). Беларуская літаратура ХІХ стагоддзя: Хрэстаматыя. Мінск: Вышэйшая школа].

Anderson, Benedict. (2006). Imagined Communities: Reflection on the Origin and Spread of Nationalism. London–New York: Verso.

Astroǔskaâ, Taccâna. (2022) Kulʹtura і supracіǔ. Іntèlіgencyâ, іnšadumstva і samvydat u saveckaj Belarusі (1968–1988). Belastok: Èkaprès. [Астроўская, Таццяна. (2022) Культура і супраціў. Інтэлігенцыя, іншадумства і самвыдат у савецкай Беларусі (1968–1988). Беласток: Экапрэс].

Bahtin, Mihail. (2010). Sobranie sočinenij, t 4(2). Moskva: Russkie slovari. Âzyki slavânskoj kulʹtury. [Бахтин, Михаил. (2010). Собрание сочинений, т. 4(2). Москва: Русские словари. Языки славянской культуры].

Barkov, Ivan. (1969). Luka Mudiŝev. London: Flegon press. [Барков, Иван. (1969). Лука Мудищев. Лондон: Флегон пресс].

Bradley, Adam; DuBois, Andrew. (2010). The Anthology of Rap. New Haven: Yale UP.

Čamu Lukašènka baіcca svabodnaj prèsy. (1995). Svaboda: Belaruskaâ gazeta, 2/101, s. 1. [Чаму Лукашэнка баіцца свабоднай прэсы. (1995). Свабода: Беларуская газета 2/101, с. 1].

Dubavec, Sârgej. (1997). Ananіmnyâ paèmy kanca stagodzʹdzâ. [Дубавец, Сяргей. (1997). Ананімныя паэмы канца стагодзьдзя]. Pobrano z: https://www.svaboda.org/a/24866843.html (dostęp: 03.05.2024).

Gіlevіč, Nіl. (2003). Skaz pra Lysuû Garu. Mіnsk: Belfrans. [Гілевіч, Ніл. (2003). Сказ пра Лысую Гару. Мінск : Белфранс].

Gіlevіč, Nіl. (2007). Zbor tvoraǔ u 23-h tamah, t. 5: Lіtaraturnyâ mіstyfіkacyі. Vіlʹnâ: Naša Budučynâ. [Гілевіч, Ніл. (2007). Збор твораў у 23-х тамах, т. 5: Літаратурныя містыфікацыі. Вільня: Наша Будучыня].

Haǔstovіč, Mіkalaj. (2004). „Èneіda navyvarat”: sproba rèkanstrukcyі. W: Mіkalaj Haǔstovіč (rèd). Pracy kafedry gіstoryі belaruskae lіtaratury Beldzâržunіversіtèta: Navukovy zbornіk, t. 5. Mіnsk: Prava і èkanomіka. [Хаўстовіч, Мікалай. (2004). „Энеіда навыварат”: спроба рэканструкцыі. У: М. Хаўстовіч (рэд). Працы кафедры гісторыі беларускае літаратуры Белдзяржуніверсітэта: Навуковы зборнік, т. 5. Мінск: Права і эканоміка].

Kavalenka, Vіktar. (1975). Vytokі. Uplyvy. Paskoranascʹ. Razvіccë belaruskj lіtaratury XIX–XX stagoddzâǔ. Mіnsk: Navuka і tèhnіka. [Каваленка, Віктар. (1975). Вытокі. Уплывы. Паскоранасць. Развіццё беларускй літаратуры ХІХ–ХХ стагоддзяў. Мінск: Навука і тэхніка].

Kіsâlëǔ, Genadzʹ. (1993). Ad Čačota da Bagušèvіča: Prablemy krynіcaznaўstva і atrybucyі belaruskaj lіtaratury XIX st. Mіnsk: Narodnaâ asveta. [Кісялёў, Генадзь. (1993). Ад Чачота да Багушэвіча: Праблемы крыніцазнаўства і атрыбуцыі беларускай літаратуры XIX ст. Мінск: Народная асвета].

Luka Mudzіščaǔ adkazvae Vedzʹmaku Lysagorskamu. (2014). [Лука Мудзішчаў адказвае Ведзьмаку Лысагорскаму]. Pobrano z: https://knihi.com/Francisak_Viadzmak-Lysahorski/Luka_Mudziscau_-_Prezydent.html (dostęp: 27.09.2023).

Pavličko, Solomìâ. (2002). Teorìâ lìteraturi. Kiïv: Osnovi. [Павличко, Соломія. (2002). Теорія літератури. Київ: Основи].

Ragojša, Vâčaslaǔ. (2009). Lіtaraturaznaўčy sloǔnіk: Tèrmіny і panâccі. Mіnsk: Narodnaâ asveta, 2009. [Рагойша, Вячаслаў. (2009). Літаратуразнаўчы слоўнік: Тэрміны і паняцці. Мінск: Народная асвета, 2009].

Ragojša, Vâčaslaǔ. (2004). Paètyčny sloǔnіk. Mіnsk: Belaruskaâ navuka. [Рагойша, Вячаслаў. (2004). Паэтычны слоўнік. Мінск: Беларуская навука].

Sokolova, Valentina. (2011). Eŝe raz ob istokah poèmy „Taras na Parnase”. W: Іvan Čarota (rèd). Matèryâly X Mіžnarodnaj navukovaj kanferèncyі „Slavânskіâ lіtaratury ў kantèksce susvetnaj” (Mіnsk, 6–8 kastryčnіka 2011 g.). Mіnsk: Vydaveckі cèntr BDU. [Соколова, Валентина. (2011). Еще раз об истоках поэмы „Тарас на Парнасе”. У: Іван Чарота (рэд). Матэрыялы Х Міжнароднай навуковай канферэнцыі „Славянскія літаратуры ў кантэксце сусветнай” (Мінск, 6–8 кастрычніка 2011 г.). Мінск: Выдавецкі цэнтр БДУ].

Što vy dumajecie pra ananimnuju paemu Zianon-Chop (2007). Svaboda: Bielaruskaja hazieta, 5/54, s. 2. [Што вы думаеце пра ананімную паэму Зянон-Хоп (2007). Свабода: Беларуская газета, 5/54, с. 2].

Ugolovnyj kodeks Respubliki Belarusʹ. (1999). [Уголовный кодекс Республики Беларусь]. Pobrano z: https://zakony-by.com/ugolovnyj_kodeks_rb.htm (dostęp: 03.05.2024).

Vâdzʹmak Lysagorskі. (1994). Luka Mudzіščaǔ – prèzіdènt. Svaboda: Belaruskaâ gazeta, 49. [Вядзьмак Лысагорскі. (1994). Лука Мудзішчаў – прэзідэнт. Свабода: Беларуская газета, 49].

Vâdzʹmak Lysagorskі. (1988). Skaz pra Lysuû Garu: Paèma. Mіnsk: vydavectva CK KPB. [Вядзьмак Лысагорскі. (1988). Сказ пра Лысую Гару: Паэма. Мінск: выдавецтва ЦК КПБ].

Zianon-hop. (2007). Svaboda: Belaruskaâ gazeta, 5/54, s. 5–7. [Зянон-Хоп. (2007). Свабода: Беларуская газета, 5/54, с. 5–7].




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/sb.2024.18.121-139
Data publikacji: 2025-01-08 14:17:59
Data złożenia artykułu: 2024-05-08 16:40:47


Statystyki


Widoczność abstraktów - 55
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF (Belarusian) - 0

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2025 Maryia Martysevich

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.