Жанравы кантынуум ананімнай бурлескна-травестыйнай паэмы ў беларускай літаратуры ХІХ–ХХІ стагоддзяў: асаблівасці ўзнікнення і развіцця

Аннотация

Артыкул прысвечаны даследаванню жанравага кантынуума бурлескна-травестыйнай паэмы (БТП) у беларускай паэзіі ХІХ – пачатку ХХІ стст. Асноўная мэта даследавання – вызначэнне ролі БТП ў працэсе фармавання беларускай літаратуры Новага часу, з апорай на гіпотэзу, што роля БТП у гэтым працэсе была фундаментальнай: калі творы ХІХ ст. фактычна склалі падмурак беларускамоўнага літпрацэсу, то пазнейшыя тэксты спрычыніліся да яго перафарматавання ў кантэксце Новай літаратурнай сітуацыі канца ХХ – пачатку ХХІ ст. Даследаванне грунтуецца на параўнальна-тыпалагічным аналізе пяці тэкстаў рознага часу, якія аўтарка артыкула адносіць да жанру БТП: Энеіда навыварат, Тарас на Парнасе, Сказ пра Лысую Гару, Лука Мудзішчаў – прэзідэнт і Зянон-Хоп. Актуальнасць даследавання палягае на тым, што згаданыя эпічныя творы разглядаюцца комлексна, як элементы адной жанравай сістэмы; у артыкуле ўводзіцца азначэнне „жанравага кантынууму” – сумы блізкіх па форме і змесце тэкстаў, аб’яднаных сюжэтам, якія часта з’яўляюцца вольным перакладам твора суседняй культуры ці перайманнем ранейшага твора айчыннай культуры. На падставе гэтага аналізу вызначаюцца асноўныя рысы жанру БТП у рамках нацыянальнай культуры, а менавіта ананімнасць, віруснасць, варыятыўнасць, гратэскавасць, палітычная ангажаванасць, амбівалентнасць і метаіранічнасць. Апроч таго, у спецыяльнай табліцы адлюстраваная дынаміка „высокага / старога” і „нізкага / новага” кодаў пяці тэкстаў, на падставе якой робяцца высновы пра эвалюцыю карціны свету інтэлектуальных элітаў Беларусі ў апошнія два стагоддзі. Пад уплывам культурна-гістарычнага метаду адзначаецца, што, нягледзячы на бытаванне кожнага тэксту ў светапогляднай сістэме свайго часу, БТП заставаліся інертнымі да літаратурных уплываў, будучы з аднаго боку – прадуктам сацыякультурнай сітуацыі, а з іншага – інварыянтам герметычнага жанравага кантынууму.