Badania archeologiczno-architektoniczne na terenie średniowiecznej rezydencji książęcej w północnej części Wysokiej Górki w Chełmie

Tomasz Dzieńkowski

Streszczenie w języku polskim


Badania archeologiczne średniowiecznej rezydencji książęcej w Chełmie były realizowane przez różne ekipy w ciągu 11 sezonów badawczych pomiędzy 1910 a 2013 rokiem. Wyniki badań prowadzonych do lat 70. potwierdziły obecność kamiennej architektury rezydencjalno-sakralnej, którą zinterpretowano jako rezydencję księcia Daniela Romanowicza. Główną budowlę uznano za pałac książęcy, mury odkryte w północnej części założenia określono jako relikty spalonej cerkwi św. Jana, natomiast te odsłonięte wewnątrz w postaci kamiennej, czworokątnej budowli uznano za pozostałości baszty-wieży lub studni. W latach 60. odsłonięto jeszcze jeden murowany obiekt w postaci wieży datowanej na czasy Kazimierza Wielkiego. Ponadto na stoku wzgórza natrafiono na konstrukcje drewniane wiązane z umocnieniem nasypu lub starszym grodem. Najnowsze ustalenia dokonane na podstawie badań z lat 2010-2013 potwierdzają, iż na terenie wzgórza wzniesiono aż 6 budowli murowanych z kamienia (A, A1, B, C, C1, D), z których 3 odkryto we wcześniejszych badaniach, choć obecnie uległa zmianie interpretacja ich formy i chronologii. Pozostałe 3 to nowoodkryte budowle łączone z rozbudową rezydencji. Najstarszą fazę stanowiła prostokątna
budowla (A1) pełniąca funkcję albo budowli pałacowej, której nie ukończono, albo dziedzińca z bramą wjazdową i wewnętrznymi budynkami. Kolejne obiekty to budowla A identyfikowana ze świątynią Jana Złotoustego (?) oraz najmniej rozpoznane budowle C i C1 – wstępnie uznawane za dwie fazy wieży. Najwięcej danych pochodzi z badań wieży (budowla B), którą wzniesiono na ruinach murów ciosowych. Odkrycie w 2013 roku kolejnej
budowli kamienno-ceglanej (D), ale usytuowanej w część północnej wzgórza wskazuje, iż rejon ten również został objęty monumentalną zabudową. Kontekst stratygraficzny budowli potwierdza jej związek z nawarstwieniami fazy 1 i 2, a uzyskane datowanie TL cegły z muru osadza jej budowę w wieku XIII. Niestety, niewielki zakres prac nie pozwala na określenie pełnego narysu budowli, a tym samym podjęcie szerszych dywagacji nad jej funkcją i relacjami z zabudową z części południowej wzgórza. Badania części południowej Wysokiej Górki w Chełmie Archaeological and Architectural Research in the Area of the Medieval Princely Residence in the Northern Part
of Wysoka Górka in Chełm Wysokiej Górki potwierdziły nagromadzenie wielofazowej architektury monumentalnej, która funkcjonowała blisko 150 lat, pomiędzy 3. dekadą XIII wieku, a końcem wieku XIV. Wstępne analizy architektoniczne wskazują najbliższe formą założenia na terenie Węgier
- rezydencje królewskie w Óbudzie i Székesfehérvár. Jednak odkrycie kolejnej budowli w części północnej podczas badań w 2013 roku stawia zupełnie nowe pytania o formę i organizację przestrzenną rezydencji książęcej w Chełmie.

Słowa kluczowe


średniowiecze, założenie rezydencjalno-sakralne, architektura monumentalna, ośrodek książęcy, Chełm

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Auch M., Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Chełma, woj. lubelskie, „Archeologia Polski”, 59, 2004, s. 49-94.

Auch M., Wczesnośredniowieczna ceramika ze Stołpia, gm. Chełm, w: Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005, red. A. Buko, Warszawa 2009, s. 136-162.

Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk W., Rodzińska-Chorąży T., A palatium or a residential complex? Recent research into the northern part of Góra Katedralna (Wysoka Górka) in Chełm, „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, 2014, s. 395-448.

Buko A., Monumentalna zabudowa Góry Katedralnej w Chełmie we wczesnym średniowieczu, „Archaeologia Historica Polona”, 15, 2005, 1, s. 69-83.

Dąbrowski A., Daniel Romanowicz. Król Rusi (ok. 1201-1264). Biografia polityczna, Kraków 2012.

Dąbrowski A., Góra Katedralna w Chełmie w świetle źródeł pisanych, Bydgoszcz 2013 (maszynopis w Archiwum IAE PAN w Warszawie).

Dzieńkowski T., Górka Chełmska we wczesnym średniowieczu, w: Badania archeologiczne. O początkach i historii Chełma, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2002, s. 73-84.

Dzieńkowski T., Kilka uwag o wczesnośredniowiecznej ceramice naczyniowej z terenu Chełma, w: Hereditas Praeteriti. Additamenta archaeologica et historica dedicata Ioanni Gurba Octogesimo

Anno Nascendi, red. H. Taras, A. Zakościelna, Lublin 2009, s.371-378.

Dzieńkowski T., Wołoszyn M., Stołpie, stan. 1, badania 2003 – 2004. Zabytki wydzielone, w: Zespół wieżowy w Stołpiu. Badania 2003-2005, red. A. Buko, Warszawa 2009, s. 119-136.

Gołub S., Polsko-ukraiński projekt badań cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chełmie przez Daniela Romanowicza w XIII w. Wstępne wyniki badań, „Rocznik Chełmski”, 17, 2013, s.293-306.

Gurba J., Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim, „Sprawozdania Archeologiczne”, 22, 1970, s.231-241.

Ipat’evskaja letopis’, w: Polnoe Sobranie Russkich Letopisej, t. II, Moskva 2001.

PSRL, II, kol. 845; D. Dąbrowski, Daniel Romanowicz…, s. 346; D. Dąbrowski, Góra Katedralna w Chełmie…, s. 14; S. Gołub, Polsko-ukraiński projekt badań cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chełmie przez Daniela Romanowicza w XIII w. Wstępne wyniki badań, „Rocznik Chełmski”, 17, 2013, s. 293-306.

Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań archeologicznych w latach 1966-1968, Lublin 1968.

Malevskaja-Malevič M. V., Keramika zapadnorusskich gorodov X-XIII vv., Sankt-Peterburg 2005.

Rappoport P. A., Cholm, „Sovietskaja Archeologija”, 20, 1954, s.313-323.

Wołoszyn M., Między Gnieznem, Krakowem a Kijowem. Archeologia o wczesnośredniowiecznych relacjach polsko-ruskich i formowaniu polsko-ruskiego pogranicza, w: U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej: pogranicze polsko-ukraińskie w perspektywie badań archeologicznych, red.

M. Dębiec, M. Wołoszyn, Rzeszów 2007, s. 177-206.

Zin W., Grabski W., Wyniki badań architektonicznych nad wczesnośredniowiecznym Chełmem, „Sprawozdania z posiedzeń komisji PAN Oddział w Krakowie”, VII-XII, 1966, s. 725-729.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2014.38.201
Data publikacji: 2015-07-21 11:22:38
Data złożenia artykułu: 2015-07-17 13:23:33


Statystyki


Widoczność abstraktów - 801
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 425

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2015 Tomasz Dzieńkowski

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.