Pomiara włóczna starostwa tykocińskiego z 1559 r.

Michał Sierba

Streszczenie w języku polskim


Tekst porusza kwestię pomiary włócznej, którą przeprowadzono w starostwie tykocińskim w 1559 r. Poddano analizie zachowane przekazy sporządzone na podstawie rejestru pomiary włócznej tego starostwa, gdyż sam dokument nie zachował się do naszych czasów. Analiza objęła takie zagadnienia jak: obszar i jakość gruntów ornych i dodatkowych miejscowości w starostwie tykocińskim, demografia w Tykocinie, liczba mieszkających tam Żydów, karczmy, młyny i rzemiosło służebne czy kwestia służków putnych. W aneksie opracowano i wydano kwerendy rejestru pomiary włócznej, które przeprowadził Jan Glinka.

Słowa kluczowe


Podlasie; Tykocin; starostwo tykocińskie; pomiara włóczna

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 2, oprac. H. Lulewicz, Warszawa 2009.

Akty izdavayemyye Vilenskoyu Arkheograficheskoyu Kommissiyeyu, t. 14, Inventari imeniy XVI-go stoletiya, Vil’na 1888 [Акты издаваемые Виленскою Археографическою Коммиссиею, t. 14, Инвентари имений XVI-го столетия, Вильна 1888].

Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1376–1430, wyd. A. Prochaska, Kraków 1882.

Die Chronik Wigands von Marburg, wyd. T. Hirsh, w: Scriptores Rerum Prussicarum, t. 2, red. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Lipsk 1863.

Dlugossius J., Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, ks. 10, (1370–1405), Warszawa 1985.

Długosz J., Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 10, (1370–1405), Warszawa 2009.

Dokumenty miasta i dóbr Tykocin z XV w., wyd. T. Jaszczołt, w: Inter Regnum et Ducatum. Studia ofiarowane Profesorowi Janowi Tęgowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. K. Boroda, M. Liedke, P. Guzowski, Białystok 2018.

Fragment lustracji starostwa bielskiego z 1560 r., „Bielski Almanach Historyczny” 2016.

Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, literarum, diplomatum, scripturarum et monumentarum quaecunque in Archivo Regni in Arce Cracoviensi continentur, wyd. E. Rykaczewski, Paryż 1862.

Inwentarz starostwa tykocińskiego z 1571 r., wyd. M. Sierba, Białystok 2023.

Johann von Posilge, Chronik des Landes Preussen (von 1360 an, fortgesetzt bis 1419), wyd. E. Strehlke, w: Scriptores Rerum Prussicarum, t. 3, red. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Lipsk 1866.

Kronika Wiganda z Marburga – rycerza i brata zakonu niemieckiego, wyd. J. Voigt, E. Raczyński, Poznań 1842.

Księga podskarbińska nr. 8, w: Wypisy heraldyczne z ksiąg poborowych, oprac. F. Piekosiński, Lwów 1911.

Liber Cancellariae Stanislai Ciołek, Ein Formelbuch der polnischen königskanzlei aus der Zeit husitischen Bewegung, t. 1, wyd. J. Caro, Wien 1871.

Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 1 (1380–1584). Užrašymų knyga 1, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, Vilnius 1998.

Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 37 (1552–1561). Užrašymų knyga 37, wyd. D. Baronas, Vilnius 2011.

Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 52 (1569–1570). Užrašymų knyga 52, wyd. A. Baliulis, R. Firkovičius, Vilnius 2004.

Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 531 (1567–1569). Viešujų reikalų knyga 9, wyd. L. Anužytė, A. Baliulis, Vilnius 2001.

Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, wyd. J. Topolski, J. Wiśniewski, Wrocław–Warszawa 1959.

Metryka Księstwa Mazowieckiego z XV do XVI w., t. 1, wyd. A. Włodarski, Warszawa 1918.

Opisaniye dokumentov i bumag, khranyashchikhsya v moskovskom arkhive ministerstva yustitsii, ks. 21, Moskva 1915 [Описание документов и бумаг, хранящихся в московском архиве министерства юстиции, ks. 21, Москва 1915].

Powinności miejskie Tykocina według inwentarza z 1727 r., wyd. M. Sierba, „Studia Podlaskie” 2014, 21.

Powinności mieszczan tykocińskich według inwentarza z 1701 r., wyd. M. Sierba, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, 15, 1.

Powinności mieszkańców miasta Tykocin według inwentarza z 1772 r., wyd. M. Sierba, „Przegląd Nauk Historycznych” 2019, 18, 2.

Rejestr pomiarowy miasta Suraża z roku 1562, wyd. J. Kazimierski, „Teki Archiwalne”, 1954.

Rejestr pomiary włócznej Kleszczel z roku 1560, oprac. J. Zieleniewski, „Studia Podlaskie” 1991, 3.

Skarbiec diplomatów papiezkich, cesarskich, krolewskich, książęcych uchwał narodowych, postanowień różnych władz i urzędów, posługujących do krytycznego wyjaśnienia dziejów Litwy, Rusi Litewskiej i ościennych im krajów, t. 1, wyd. I. Daniłowicz, Wilno 1860.

Volumina constitutionum, t. 2, cz. 1, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.

Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. 4, Petersburg 1860.

Baranowski I.T., Adam Pilchowski: działacz agrarny z czasów zygmuntowskich, „Przegląd Historyczny” 1916, 20, 2.

Baranowski I.T., Podlasie w przededniu Unii Lubelskiej, „Przegląd Historyczny” 1908, 7, 1.

Baranowski I.T., Sprawa szlachty poddańczej w starostwie Tykocińskiem: z powodu artykułu ks. Zygmunta Dunin-Kozickiego, „Przegląd Historyczny” 1911, 13, 2.

Bieńkowska K., Osadnictwo wczesnośredniowieczne w dorzeczu Górnej Narwi w świetle źródeł archeologicznych, w: 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego: referaty z sesji historycznej, Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006.

Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, t. 1, Trudne początki, Poznań 1998.

Boroda K., Przeszłość przeliczników demograficznych dla szesnastowiecznych źródeł podatkowych, „Przeszłość Demograficzna Polski” 2015, 37, 2.

Brodzicki C., Początki gminy żydowskiej w Tykocinie na Podlasiu, „Gryfita” 2000, 22.

Chłapowski K., Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (materiały źródłowe), Warszawa–Bellerive-sur-Allier 2017.

Choińska M., Powinności mieszczan w mieście królewskim a w mieście prywatnym: przykład Tykocina w XVI–XVIII w., „Studia Podlaskie” 2008–2009, 18.

Czapiuk A., Reformy agrarne w dobrach królewskich na Podlasiu XVI w. na tle ich funkcjonowania, Warszawa 1990, maszynopis pracy doktorskiej.

Dunin-Kozicki Z., Nieznane pismo Łukasza Górnickiego o szlachcie wolnej i niewolnej, „Miesięcznik Heraldyczny” 1911, 4, 1–4.

Ferenc M., Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Oświęcim 2014.

Filipczak-Kocur A., Kancelaria podskarbich litewskich w pierwszej połowie XVII w., w: Dzieje biurokracji na ziemiach polskich, t. 1, red. A. Górak, I. Łuć, D. Magier, Lublin–Siedlce 2008.

Filipczak-Kocur A., Skarbowość Rzeczypospolitej 1587–1648. Projekty – ustawy – realizacje, Warszawa 2006.

Fionik D., Obraz Bielska w lustracji z 1563 r., „Bielski Hostineć” 2021, 64.

Gąssowski J., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko I, „Informator Archeologiczny: badania” 1977, 11.

Guzowski P., Poniat R., Przeliczniki demograficzne w szacunkach zaludnienia miast w Królestwie Polskim w drugiej połowie XVI w., „Przeszłość Demograficzna Polski” 2015, 37, 2.

Gloger Z., Encyklopedia staropolska, t. 1, Warszawa 1958.

Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Z. Gloger, Kraków 1870.

Jabłonowski A., Podlasie, cz. 2–3, w: Polska XVI w. pod względem geograficzno-statystycznym, t. 6, w: Źródła dziejowe, t. 17, Warszawa 1909–1910.

Jagodziński Z., Tykocin, woj. białostockie, „Informator Archeologiczny: badania” 1975, 9.

Jakimowicz R., Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych na okręg warszawski za rok 1922, „Wiadomości Archeologiczne” 1923, 8, 2–4.

Jarmolik W., Gasztołdowie a Tykocin, „Białostocczyzna” 1987, 7.

Jaroszewicz J., Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji od czasów najdawniejszych do końca wieku XVIII, cz. 2, Litwa w pierwszych trzech wiekach po przyjęciu wiary chrześcijańskiej, Wilno 1844.

Jaszczołt T., Ziemie drohicka i bielskie pod rządami księcia mazowieckiego Bolesława IV w latach 1440–1444, w: Dziedzictwo książąt mazowieckich. Stan badań i postulaty badawcze, red. J. Grabowski, R. Mroczek, Warszawa 2017.

Kalinowski E., Starosta tykociński Łukasz Górnicki (1571–1603) wobec szlachty ziemi bielskiej. Konflikt w łonie elity staropolskiej mikrospołeczności, w: Społeczeństwo a elity. Społeczeństwo staropolskie, t. 5, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, Warszawa 2018.

Kalinowski E., Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI–XVII w., Warszawa 2020.

Kamiński A., Z badań nad pograniczem polsko-rusko-jaćwieskim w rejonie rzeki Sliny, „Wiadomości Archeologiczne” 1956, 2.

Kolankowski L., Pomiara włóczna, „Ateneum Wileńskie” 1927, 4, 13.

Kołodziejczyk A., Przemiany społeczno-gospodarcze na Podlasiu w XV–XVI w., Olsztyn 2012.

Korczak L., Jan Gasztołd – przywódca opozycji wobec rządów Kazimierza Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim, w: Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII w., red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2006.

Kosman M., Pomiara włóczna na Polesiu Pińskim, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1970, 31.

Kosztyła Z., Z dziejów zamku tykocińskiego, „Białostocczyzna” 1986, 1.

Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Pisą a Biebrzą), Warszawa 2013.

Kowalczyk-Heyman E., Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej: między Drwęcą a Pisą, Warszawa 2003.

Kowalczyk-Heyman E., O mazowiecko-litewskiej ugodzie granicznej z 1358 r. (głos w dyskusji), „Studia Geohistorica” 2019, 7.

Kowalska H., Pilchowski Adam, w: Polski słownik biograficzny, t. 26, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1981.

Kuźmińska M., Olbracht Marcinowicz Gasztołd, Wilno 1928.

Lulewicz H., Szymkowicz Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 50, red. A. Romanowski, Warszawa–Kraków 2014–2015.

Maroszek J., Dzieje województwa podlaskiego do 1795 r., Białystok 2013.

Maroszek J., Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta. Z historii dziejów realizacji myśli monarszej między Niemnem a Narwią, Białystok 2000.

Maroszek J., Struktura osadnictwa rycerskiego i drobnoszlacheckiego dawnej ziemi bielskiej do końca XVIII w., „Białostocczyzna” 2002, 1–2.

Maroszek J., Studniarek A., Dzieje Trzciannego i obszaru gminy Trzcianne w XV–XX w., Trzcianne 2004.

Michaluk D., Granice województwa podlaskiego i postrzeganie obszaru Podlasia w latach 1513–2013, w: Podlasie nadbużańskie. 500-lecie województwa podlaskiego, red. O. Łatyszonek, Ciechanowiec 2013.

Mieniecki R., Stanisław Dowojno, w: Polski słownik biograficzny, t. 5, red. W. Konopczyński, Kraków 1939–1946.

Mieniecki R., Stanisław Dowojno wojewoda połocki, „Ateneum Wileńskie” 1937, 12.

Niesiecki K., Herbarz polski, t. 8, Lipsk 1841.

Niziołek P., Taranta I., Kafle heraldyczne z Tykocina, „Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego” 2020, 26.

Ochmański J., Dawna Litwa, Olsztyn 1986.

Ochmański J., La grande réforme agraire an Lituanie et en Ruthénie Blanche au XVIe siècle, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1960, 8, nr dodatkowy.

Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, oprac. F. Pułaski, Warszawa 1915.

Pacuski K., Wschodnia granica Mazowsza w średniowieczu w świetle danych historycznych (X–XV w.), w: Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk, red. A. Buko, Warszawa 2019.

Perlikowska-Puszkarska U., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko I, „Informator Archeologiczny: badania” 1980, 14.

Perlikowska-Puszkarska U., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko I, „Informator Archeologiczny: badania” 1981, 15.

Picheta V.I., Agrarnaya reforma Sigizmunda-Avgusta v Litovsko-Russkom gosudarstve, Moskva 1958 [Пичета В.И., Аграрная реформа Сигизмунда-Августа в Литовско-Русском государстве, Москва 1958].

Plewczyński M., Sieniawski Hieronim, w: Polski słownik biograficzny, t. 37, red. H. Markiewicz, Warszawa–Kraków 1996–1997.

Plewczyński M., Sieniawski Mikołaj, w: Polski słownik biograficzny, t. 37, red. H. Markiewicz, Warszawa–Kraków 1996–1997.

Pociecha W., Gasztołd Olbracht, w: Polski słownik biograficzny, t. 7, Kraków 1948–1958.

Radoch M., Kilka uwag o konfliktach na pograniczu litewsko-mazowieckim i litewsko-krzyżackim w latach 1401–1426 (w świetle źródeł krzyżackich), w: Szkice z dziejów społeczno-gospodarczych Podlasia i Grodzieńszczyzny od XV do XVI w., red. J. Śliwiński, Olsztyn 2005.

Radoch M., Rywalizacja litewsko-mazowiecka o ziemię drohicką (i brzeską) oraz okręg Tykocin i Łopuchowo (wraz ze Złotorią) od XIV w. do 1425 r., w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI w. (podziały, administracja, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007.

Radoch M., W sprawie daty nadania przez Władysława Jagiełłę ziemi drohickiej księciu mazowieckiemu Januszowi I, w: Szkice z dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI w. Prace ofiarowane profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w siedemdziesięciolecie urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. J. Śliwiński, Olsztyn 2002.

Radoch M., Złotoria w 1393 r.; zniszczenie grodu i porwanie księcia mazowieckiego Janusza I, w: Szkice do dziejów kolonizacji Podlasia i Grodzieńszczyzny od XIV do XVI w. Prace ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w siedemdziesięciolecie urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. J. Śliwiński, Olsztyn 2002.

Romaniuk Z., Tykocin w XV w., w: Małe miasta. Przestrzenie, red. M. Zemło, Supraśl 2003.

Roszczenko M., Kleszczele, Bielsk Podlaski–Kleszczele 2002.

Rutkowski H., Granica mazowiecko-litewska między Wizną a Grodnem z 1358 r., „Studia Geohistorica” 2017, 5.

Rutkowski H., Odpowiedź na krytykę artykułu o granicy z 1358 r., „Studia Geohistorica” 2019, 7.

Rutkowski H., O dokumencie z roku 1358 raz jeszcze, „Studia Geohistorica” 2020, 8.

Semkowicz W., Gasztołd Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 7, Kraków 1948–1958.

Sianko P., Granica mazowiecko-litewska do 1569 r. Kształtowanie się, rola społeczna, Białystok 2019, maszynopis pracy doktorskiej.

Sianko P., Rozgraniczenie mazowiecko-litewskie z 1358 r. – nowe spojrzenie, w: Granice i pogranicza, red. P. Guzowski, M. Liedke, W. Walczak, Białystok 2019.

Sianko P., Wokół dyskusji o dokumencie z 1358 r., „Studia Geohistorica” 2021, 9.

Sierba M., [rec:] Małgorzata Choińska, Powinności mieszczan w mieście królewskim, a w mieście prywatnym: przykład Tykocina w XVI–XVIII w., „Studia Podlaskie”, 2008–2009, t. 18, „Studia Podlaskie” 2014, 21.

Sierba M., Bielsk Podlaski, w: Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI w., red. M. Gochna, B. Szady, w: Atlas historyczny Polski, red. H. Rutkowski, M. Słoń, t. 8, cz. 2, Komentarz. Indeksy, Warszawa 2021.

Sierba M., Pomiara włóczna Bielska sporządzona przez Stanisława Dziewiałtowskiego Skoczka w 1560 r., „Studia Podlaskie” 2021, 29.

Sierba M., Powinności kmieci ciągłych we wsiach podlaskich – przykład starostwa tykocińskiego, w: Chłopi na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej do czasów uwłaszczenia, red. D. Michaluk, Ciechanowiec–Warszawa 2019.

Sierba M., W sprawie nadania praw miejskich Tykocinowi w XV w., „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Historica” 2015, 94.

Stankiewicz U., Tykocin – początki miasta, „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne” 2005, 1.

Stankiewicz U., Tykocin nad Narwią od średniowiecza do końca XVI w., w: Narew w dziejach i współczesności Mazowsza i Podlasia, red. A.C. Dobroński, W. Grębecka, Łomża 2004.

Stankiewicz U., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko II, „Informator Archeologiczny: badania” 1983, 17.

Stankiewicz U., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko II, „Informator Archeologiczny: badania” 1984, 18.

Stankiewicz U., Tykocin, woj. białostockie. Stanowisko II, „Informator Archeologiczny: badania” 1988, 22.

Śliwiński J., Wyodrębnienie się puszczy przynależnej do Grodna, w: Puszcze wielkoksiążęce na północnym Podlasiu i zachodniej Grodzieńszczyźnie w XV–XVI w. (podziały administracyjne, służby leśne i wodne), red. J. Śliwiński, Olsztyn 2007.

Tyszkiewicz J., Książęta mazowieccy na Podlasiu (1385–1440). Od unii krewskiej do Kazimierza Jagiellończyka, „Rocznik Mazowiecki” 2005, 17.

Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII w. Spisy, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, Kórnik 1994.

Urzędnicy podolscy XIV–XVIII w. Spisy, oprac. E. Janas et al., Kórnik 1998.

Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. 1, Województwo wileńskie XIV–XVIII w., oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, P.P. Romaniuk, Warszawa 2004.

Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII w. (ziemia halicka, lwowska, przemyska, sanocka). Spisy, oprac. K. Przyboś, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987.

Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI w., oprac. K. Boroda et al., w: Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI w., red. M. Gochna, B. Szady, w: Atlas historyczny Polski, red. H. Rutkowski, M. Słoń, t. 8, cz. 1, Mapy, Warszawa 2021.

Wroczyńska E., Śródmieście Tykocina w XVI w. Przyczynek do historii kształtowania się przestrzeni miasta, w: 492 rocznica urodzin województwa podlaskiego: referaty z sesji historycznej, Tykocin, 3 września 2005 r., red. B. Pacholska, Białystok 2006.

Żojdź K., Wszyscy ludzie króla. Zygmunt III Waza i jego stronnicy w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszych dekadach XVII w., Warszawa 2019.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.609-642
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:35
Data złożenia artykułu: 2023-08-16 19:32:04


Statystyki


Widoczność abstraktów - 73
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 45

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Michał Sierba

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.