Kształt dóbr oprawnych królowych w późnośredniowiecznej Polsce

Bożena Maria Czwojdrak

Streszczenie w języku polskim


Wedle dawnych obyczajów i prawa polskiego mąż po ślubie zwyczajowo za wniesionyposag zabezpieczał żonie wiano. Te włości należały do kobiety, która – po śmiercimęża – mogła nimi zarządzać, korzystać bądź sprzedać bez zezwolenia innych. Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku królowych – one także otrzymywały od męża za wniesionyposag zabezpieczenie na poszczególnych dobrach. Od czasów piastowskich aż doXVI w. władcy bez problemu mogli stanowić o oprawach własnych żon, dopiero artykułyhenrykowskie wprowadziły kontrolę stanów nad zawieraniem małżeństwa przez króla,a co za tym idzie władca musiał uzyskać zgodę sejmu na zaopatrzenie żony. Królowa dysponowała wyłącznym prawem do korzystania z oprawy i zabezpieczała w ten sposóbfunkcjonowanie jej dworu oraz własne potrzeby monarchini. Władczyni także zarządzałaoprawną domeną, nierzadko sprawowała funkcje sądownicze w dobrach ziemskich, którewchodziły w skład tego majątku. Niniejszy artykuł poświęcony jest kształtowi dóbroprawnych królowych w późnośredniowiecznej Polsce – kiedy są one uchwytne po razpierwszy bądź ich kształt zmieniał się przez lata, a także jak wyglądały, kiedy jednocześnie w kraju przebywały dwie królowe.

Słowa kluczowe


oprawa; królowe; posag

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Akta Aleksandra, króla polskiego i Wielkiego Księcia Litewskiego, wyd. F. Papeé, Kraków 1927.

Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej z archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, t. 9, wyd. O. Pietruski, X. Liske, A. Prochaska, Lwów 1883.

Akty otnosyashchiyesya k istorii Yuzhnoy i Zapadnoy Rossii, t. 2, Sankt Peterburg 1848 [Акты относящиеся к истории Южной и Западной России, t. 2, Санкт Петербург 1848].

Daniłowicz I., Skarbiec dyplomatów papieskich, cesarskich i królewskich, t. 2, wyd. J. Sidorowicz, Wilno 1862.

Joanni Dlugossi, Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 10, wyd. M. Kowalczyk, Cracoviae 1985.

Kodeks dyplomatyczny Małopolski, [t. 1], 1178–1386, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876.

Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 2, 1153–1333, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1886.

Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1883.

Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1879.

Kodex dyplomatyczny Polski, obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie, jako też wszelkie nadania prywatne mogące posłużyć wyjaśnieniu dziejów wewnętrznych krajowych, dotąd nigdzie nie drukowane, od najdawniejszych czasów aż do roku 1506, t. 1, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, A.Z. Helcel, Warszawa 1847.

Kodex dyplomatyczny Polski, obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie, jako też wszelkie nadania prywatne mogące posłużyć wyjaśnieniu dziejów wewnętrznych krajowych, dotąd nigdzie nie drukowane, od najdawniejszych czasów aż do roku 1506, t. 2, cz. 2, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa 1852.

Kodex dyplomatyczny Polski, obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie, jako też wszelkie nadania prywatne mogące posłużyć wyjaśnieniu dziejów wewnętrznych krajowych, dotąd nigdzie nie drukowane, od najdawniejszych czasów aż do roku 1506, t. 3, wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1858.

Nieznane dokumenty do dziejów Chęcin z pierwszej połowy XV wieku, wyd. F. Kiryk, w: Stromata historica in honorem Romani Mariae Zawadzki, Kraków 2006.

Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 2, Wypisy z ksiąg dawnych sądownych ziemskich i grodzkich ziemi krakowskiej, wyd. A.Z. Helcel, Kraków 1870.

Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae, t. 1, wyd. A. Theiner, Rzym 1860.

Vetera monumenta historica Hungariae sacrum ilustrantia, t. 2, wyd. A. Theiner, Rzym 1860.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 2, wyd. Z. Kuraś, I. Sułkowska-Kurasiowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 4, Dokumenty z lat 1211–1400, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 7, Dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1418–1434, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.

Barański M., Dominium sądeckie. Od książęcego okręgu grodowego do majątku klasztoru klarysek sądeckich, Warszawa 1992.

Bogucki A., Komornik i podkomorzy w Polsce Piastowskiej, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 3, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1985.

Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.

Borkowska U., Małżeństwa jagiellońskie, w: Manželství v pozdní středovĕku: rituály a obyčeje. Colloquia mediaevalia Pragensia, t. 14, red. P. Kras, M. Nodl, Praha 2014.

Borkowska U., Pacta matrimonialis domu Jagiellonów, „Roczniki Humanistyczne” 2000, 48, 2.

Brzeziński W., Życie szlachcianki w późnośredniowiecznej Wielkopolsce. Magnificae et generosae. Zagadnienia demograficzne i majątkowe, Bydgoszcz 2021.

Czamańska I., Mołdawia, Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV wieku, Poznań 1996.

Czwojdrak B., Królowa Zofia Holszańska i jej sanockie dziedzictwo (w druku).

Czwojdrak B., Pod rządami królowej Zofii Holszańskiej. Sądy ziemskie, grodzkie i in curia reginalis w Sanoku w latach 1434–1461, w: Silesia – Polonia – Europa. Studia historyczne dedykowane Idziemu Panicowi, red. J. Sperka, Katowice–Bielsko-Biała 2019.

Czwojdrak B., Under the Rule of Queen Zofia Holszańska. Land, Town and in curia reginalis Courts in Sanok in 1434–1463, w: Colloquia meviaevalia Pragensia, t. 17, Právní kultur středovĕku, red. M. Nodl, P. Węcowski, Praha 2016.

Czwojdrak B., Z badań nad dworem królowej Zofii Holszańskiej, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2010, 2 (6).

Czwojdrak B., Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków 2012.

Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.

Garbacik J., Testament królowej Elżbiety Rakuszanki, żony Kazimierza Jagiellończyka (27 VI 1505), w: Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, Warszawa 1960.

Góralski Z., Adelheid die hessische Fürstin und polnische Köning, „Zeitschrift des Vereins für hessische Geschichte und Landeskunde” 1976–1977, 86.

Hube R., Prawo polskie w 14 wieku. Sądy i ich praktyka i stosunki prawne w Polsce ku schyłkowi 14 wieku, Warszawa 1886.

Jasiński K., Genealogia Władysława Łokietka i jego najbliższej rodziny, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie” 1987, 6.

Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001.

Koczerska M., Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.

Kozłowska-Budkowa Z., Dokument z 1390 r. w sprawie ruszycy, „Kwartalnik Historyczny” 1934, 48.

Kręt H., Dwór królewski Jadwigi i Jagiełły, Kraków 1987.

Kutrzeba S., Mężobójstwo w prawie polskim XIV i XV wieku, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Historia-Filozofia” 1907, 25.

Labuda G., Testament Bolesława Krzywoustego, w: Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959.

Lesiński B., Stanowisko kobiety w polskim prawie ziemskim do połowy XV wieku, Wrocław 1956.

Lewandowska-Malec I., Zabezpieczenie majątkowe królowych polskich na przełomie XVI i XVII w. Oprawa wiana Anny i Konstancji z Habsburgów, w: Prawo blisko człowieka. Z dziejów prawa rodzinnego i spadkowego. Materiały konferencji zorganizowanej przez Sekcję Historii Państwa i Prawa Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa UJ, Kraków 7–8 marca 2007 r., red. M. Mikuła, Kraków 2008.

Łowmiański H., Początki Polski, t. 6, cz. 1, Warszawa 1967.

Maciaszek K., Bolesław V Wstydliwy. Książę krakowski i sandomierski 1226–1279. Długie panowanie w ciężkich czasach, Kraków 2021.

Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Kraków 2010.

Marzec A., „Domina terrae sandecensis”. Rola polityczna królowej Jadwigi Łokietkowej w kontekście jej związków z dostojnikami małopolskimi (1305–1339), „Kwartalnik Historyczny” 2000, 107, 1.

Morawski S., Sądecczyzna za Jagiellonów z miasty spiskiem i księstwem oświęcimskim, t. 2, Kraków 1865.

Nikodem J., Jadwiga. Król Polski, Wrocław 2009.

Ożóg K., Jadwiga, w: Piastowie. Leksykon, red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 1999.

Papeé F., Aleksander Jagiellończyk, Kraków 1999.

Perzanowski Z., Dokument i kancelaria sądu ziemskiego krakowskiego do połowy XV wieku, Kraków 1968.

Piber-Zbieranowska M., Jadwiga Łokietkowa – księżna, królowa, mniszka. Przyczynek do biografii władczyni i rozważań nad znaczeniem politycznym i rolą żon Piastów w XIII i XIV w., w: Władztwo Władysława Łokietka. 700-lecie koronacji królewskiej, red. W. Falkowski, P. Tyszka, Warszawa 2022.

Pociecha W., Królowa Bona, t. 1, Poznań 1949.

Przybyłowicz O.M., Reguła zakonna jest wozem do nieba. Realia życia w klasztorach klarysek od XIII do końca XVI w. w Małopolsce, Wielkopolsce i na Śląsku, Warszawa 2016.

Przybyszewski B., Barbara Zapoyla. Królowa Polski 1512–1515, Łańcut 2000.

Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.

Rutkowska G., Status wdów po królach polskich z dynastii Jagiellonów, w: Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Katowice 2015.

Rybicka-Adamska A., Kto redagował dokumenty Jadwigi Łokietkowej, „Nasza Przeszłość” 1992, 79.

Sbornik Imneratorskago Russkago Nstoricheskago Obshchestva, t. 35, Sankt Peterburg 1882 [Сборник Имнераторскаго Русскаго Нсторическаго Общества, t. 35, Санкт Петербург 1882].

Semkowicz W., Adelajda, Krystyna i Jadwiga, żony Kazimierza Wielkiego, „Kwartalnik Historyczny” 1898, 12.

Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, Warszawa 1881.

Sperka J., Posagi i wiana księżnych raciborskich od końca XIII do początku XVI wieku w: Historia amica mea, ed. I. Matejko-Peterka, Opava 2023.

Sperka J., Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012.

Sroka S.A., Średniowieczny Bardiów i jego kontakty z Małopolską, Kraków 2010.

Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548, Warszawa 2007.

Sucheni-Grabowska A., Oprawne dobra, w: Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski, t. 2, Warszawa 1981.

Szulc T., Oprawa posagu królowych w szlacheckiej Rzeczypospolitej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2015, 94.

Szulc T., Posag królowych w świetle umów małżeńskich królów polskich z XV–XVIII wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2019, 22.

Śliwiński J., Mariaże Kazimierza Wielkiego. Studium z zakresu obyczajowości i etyki dworu królewskiego w Polsce XIV wieku, Olsztyn 1987.

Teterycz-Puzio A., …domina et princeps…Władza księżnych na ziemiach polskich w XIII wieku w świetle dokumentów, w: Kobiety i władza w czasach dawnych, red. B. Czwojdrak, A.A. Kluczek, Katowice 2015.

Tsereteli E., Elena Ioannovna, velikaya knyaginya litovskaya, russkaya, koroleva pol’skaya. Biograficheskiy ocherk v svyazi s istoriyey togo vremeni, Sankt Peterburg 1898 [Церетели Е., Елена Иоанновна, великая княгиня литовская, русская, королева польская. Биографический очерк в связи с историей того времени, Санкт Петербург 1898].

Vĕnná mĕsta českých královen, ed. E. Semotanová, J. Žemlička a kol, Praha 2022.

Winiarz A., Polskie prawo majątkowe-małżeńskie w wiekach średnich, Kraków 1898.

Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1986.

Wyrozumski J., Królowa Jadwiga, między epoką piastowską i jagiellońską, Kraków 1997.

Zwoleń, red. K. Myśliwski, Lublin 1976.

Żmudzki P., Studium podzielonego królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.249-265
Data publikacji: 2024-10-22 08:44:57
Data złożenia artykułu: 2023-10-25 13:55:06


Statystyki


Widoczność abstraktów - 122
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 78

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Bożena Maria Czwojdrak

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.