Polityczne i osadnicze aspekty delimitacji na pograniczu ziemi chełmskiej i lubelskiej w 1359 r.

Anna Sochacka

Streszczenie w języku polskim


Dokument z 1359 r. zawierający opis procedury odnowienia przez starostów lubelskiego i chełmskiego odcinka granicy między należącą do Królestwa Polskiego ziemią lubelską a zarządzaną w tym czasie przez Litwę ziemią chełmską daje podstawy do wniosku, że król polski pokój, który nastał od 1355 r. w stosunkach polsko-litewskich,traktował jak rozwiązanie chwilowe, a władzę księcia Jerzego w ziemi chełmskiej jako nie w pełni suwerenną. Główna treść dokumentu pozwala nie tylko wskazać przebieg dawnej granicy polsko-ruskiej, ale prowadzi również do wniosków o krajobrazie geograficznym (cechującym się dużą liczbą podmokłych bagien i lasów) i kulturowym nad rzekami Giełczew, Łopa i Żółkiewka (zagospodarowywanie lasów poprzez budowę barci, migracje chłopów między ziemią lubelską a chełmską). Spory między mieszkańcami Oleśnik, Suchodołów i Pilaszkowic po stronie polskiej a Dobryniowem, Stężycą, Gorzkowemi Żółkwią po stronie chełmskiej wiązały się z intensyfi kacją osadnictwa w tym rejonie,widoczną też po 1359 r. – w drugiej połowie XIV i początkach XV w. pojawiło się tu szeregnowych wsi: Dąbie, Siedliska, Łopiennik, Krzywe, Orchowiec, Izdebno i Poperczyn.

Słowa kluczowe


granica polsko-ruska; stosunki polsko-litewskie; osadnictwo nad Giełczwią, Łopą i Żółkiewką

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Lubelska księga podkomorska piętnastego wieku, wyd. L. Białkowski, Lublin 1934.

Rachunki żupne bocheńskie z lat 1394–1421, wyd. J. Karwasińska, „Archiwum Komisji Historycznej PAU” 1939, 15.

Wywody szlachectwa w Polsce XIV–XVII w., wyd. W. Semkowicz, „Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie” 1911/1912, 3.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 4, Dokumenty z lat 1211–1400, wyd. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 6, Dokumenty króla Władysława Jagiełły z lat 1386–1417, wyd. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972.

Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich od czasów najdawniejszych do współczesności, t. 1, Trudne początki, Poznań 1998.

Czarnecki W., Kształtowanie podstaw terytorialnych ziemi chełmskiej w średniowieczu i jej krajobraz naturalny, „Rocznik Chełmski” 2007, 11.

Czarnecki W., Nobiles Chelmenses. Wybrane rodziny w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności. Studia osadniczo-genealogiczne, Stary Toruń 2016.

Czarnecki W., Rozwój sieci parafialnej Kościoła łacińskiego w ziemi chełmskiej do początku XVII w., „Roczniki Humanistyczne” 2000, 48, 2.

Czarnecki W., Sieć osadnicza ziemi chełmskiej od połowy XIV do połowy XV wieku, „Rocznik Chełmski” 1997, 3.

Czarnecki W., Szlachta ziemi chełmskiej do połowy XVI wieku, Białystok 2012.

Czarnecki W., Figiel G., Gurba J., Śladkowski W., Dzieje Cycowa – wsi, dóbr, parafii, gminy, szkół, Cyców 2010.

Dziedzic L., Relikty plemiennych struktur terytorialno-sąsiedzkich w dokumencie granicznym z 1359 r., „Nestor. Czasopismo-Artystyczne” 2018, 1 (43).

Gąsiorowski A., Państwo i społeczeństwo późnośredniowiecznej Polski. Pisma wybrane, red. T. Jurek, A. Kozak, Warszawa–Poznań 2022.

Gąsiorowski A., Początki sądów grodzkich w średniowiecznej Polsce, w: A. Gąsiorowski, Państwo i społeczeństwo późnośredniowiecznej Polski. Pisma wybrane, red. T. Jurek, A. Kozak, Warszawa–Poznań 2022 [przedruk z „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1974, 26, 2].

Gąsiorowski A., Urzędnicy zarządu lokalnego w późnośredniowiecznej Wielkopolsce, Poznań 1970.

Giergiel T., Problematyka badawcza i metody rekonstrukcji krajobrazu historyczno-politycznego – przykład kasztelanii, w: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013.

Hurbyk A., Wspólnota wiejska na Ukrainie w XIV–XVIII w. Ewolucja podstawowych form społeczno-terytorialnych, „Przegląd Historyczny” 1999, 90, 1.

Janeczek A., Granice a procesy osadnicze: średniowieczna Ruś Halicka w polu interferencji, w: Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S. Czopek, Rzeszów 1996.

Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa 1993.

Jawor G., Imigranci ruscy i wołoscy we wsiach województwa lubelskiego w późnym średniowieczu (XIV–XV w.), „Annales UMCS. Sectio F” 1988/1989, 43/44.

Jawor G., Społeczności chłopskie w ziemi chełmskiej w późnym średniowieczu, Lublin 2009.

Jop R., W sprawie metod badania granic średniowiecznych, w: Nauki pomocnicze historii. Teoria, metody badań, dydaktyka, red. A. Jaworska, R. Jop, Warszawa 2013.

Kiersnowski R., Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej, „Archeologia Polski” 1960, 5, 2.

Kurtyka J., Odrodzone Królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, Kraków 2001.

Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lwów 1938.

Mapa topograficzna Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii, Rzeszów 2011.

Marzec A., Urzędnicy małopolscy w otoczeniu Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1305–1370), Kraków 2006.

Matuszewski J.S., Vicinia id est… Poszukiwania alternatywnej koncepcji staropolskiego opola, Łódź 1991.

Matuszewski J., Immunitet ekonomiczny w dobrach Kościoła w Polsce do roku 1381, Poznań 1936.

Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego, wyd. 2, Poznań 2000.

Myśliński K., Król Władysław Jagiełło – inicjator lokacji miasta Chełma, w: Chełm i Chełmskie w dziejach, red. R. Szczygieł, Chełm 1996.

Nawrocki S., Rozwój form kancelaryjnych na ziemiach polskich od średniowiecza do końca XX wieku, Poznań 1998.

Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925 [przedruk Kraków 2002].

Rajman J., Społeczeństwo gotowe do wojny, w: J. Rejman, Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 2000.

Rozwałka A., Naturalne i kulturowe warunki kształtowania się osadnictwa na przykładzie dwóch nadgranicznych parafii ziemi lubelskiej w średniowieczu, w: Środowisko – człowiek – cywilizacja, t. 2, red. L. Domańska, P. Kittel, J. Forysiak, Poznań 2009.

Skupieński K., Notariat publiczny w średniowiecznej Polsce, Lublin 1997.

Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś, Warszawa 1983.

Słownik języka polskiego, t. 4, red. A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1908.

Słownik języka polskiego, t. 6, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1915.

Słownik staropolski, t. 3, z. 3, Wrocław–Kraków–Warszawa 1960–1962.

Sochacka A., Drobna szlachta w województwie lubelskim w średniowieczu, „Rocznik Lubelski” 1983/1984, 25/26.

Sochacka A., Regimen – dominium – societas nobilium. Z dziejów gospodarki, administracji i polityki w Lubelskiem w średniowieczu, red. A. Obara-Pawłowska, D. Wróbel, Lublin 2014.

Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.

Stańczyk D., Pogranicze polsko-ruskie odcinka nadbużańskiego w świetle źródeł ruskich XII–XIV wieku i w historiografii, w: Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S. Czopek, Rzeszów 1996.

Supruniuk A., Mazowsze Siemowitów (1341–1442). Dzieje polityczne i struktury władzy, Warszawa 2010.

Swieżawski A., Ziemia bełska. Zarys dziejów politycznych do roku 1462, Częstochowa 1997.

Szyszka J., Kształtowanie się podziałów terytorialnych Rusi Czerwonej na przykładzie ziemi lwowskiej, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2011, 3 (7).

Tęgowski J., Pierwsze pokolenie Giedyminowiczów, Poznań–Wrocław 1999.

Tęgowski J., Sprawa ruska w stosunkach Siemowita IV z Władysławem Jagiełłą, „Prace Naukowe WSP w Częstochowie. Zeszyty Historyczne” 1994, 2.

Tyszka P., O metodzie badań nad średniowiecznymi granicami lokalnymi, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1995, 43, 4.

Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, t. 6, Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku. Spisy, oprac. J. Kurtyka et al., Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.

Wołoszyn M., Między Gnieznem, Krakowem a Kijowem. Archeologia o wczesnośredniowiecznych relacjach polsko-ruskich i formowaniu polsko-ruskiego pogranicza, w: U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej – pogranicze polsko-ukraińskie w perspektywie badań archeologicznych, red. M. Dębiec, M. Wołoszyn, Rzeszów 2007.

Wroniszewski J., Ród Rawiczów. Warszowice i Grotowice. Toruń 1992 (Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1992, 85, 1).

[Wróbel D.], Chrzanów. Przynależność administracyjna, Centrum Badań nad Historią Regionalną i Lokalną, https://lubelskie-encyklopedia.pl/index.php/2023/06/27chrzanów [dostęp: 01.12.2023].

Wyrozumski J., Zagadnienie niewoli w późnym średniowieczu polskim, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 2, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1982.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2024.57.267-284
Data publikacji: 2024-10-22 08:45:00
Data złożenia artykułu: 2023-10-25 14:58:26


Statystyki


Widoczność abstraktów - 91
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 48

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2024 Anna Sochacka

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.