Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Dwa żetony upamiętniające koronację Jana III Sobieskiego w Krakowie, autorstwa nieznanych medalierów, pochodzące z 1676 roku. Uwagi ikonograficzne
Streszczenie w języku polskim
Autor artykułu pt. Dwa żetony koronacyjne upamiętniające koronację Jana III Sobieskiego w Krakowie, autorstwa nieznanych medalierów, pochodzące z 1676 roku. Uwagi ikonograficzne opisuje szczegółowo dziesięć przykładów dzieł sztuki nawiązujących do awersów i rewersów wspomnianych żetonów. Jak przekonuje autor, ich twórcy przed wykonaniem królewskiego zlecenia mogli mieć kontakt z wcześniejszymi rycinami przedstawiającymi monarchę. Szczególnie ważne było, zwłaszcza w pierwszych latach panowania Jana III Sobieskiego, wykazanie, iż nowy władca-elekt sprawuje suwerenną władzę nad obywatelami w granicach istniejącego prawa (pacta conventa, artykuły henrykowskie). Jednocześnie, o czym zaświadcza wieniec laurowy na skroniach monarchy (na pierwszych stronach obydwu żetonów), zleceniodawcy mogło zależeć także na przypomnieniu odbiorcy o własnych osiągnięciach militarnych na południowo-wschodnich kresach Rzeczypospolitej. W przypadku drugiego z żetonów koronacyjnych powyższy wątek połączony z wiktorią chocimską znajduje rozwinięcie na rewersie. Również kompozycja na drugiej stronie pierwszego z żetonów koronacyjnych, bardziej rozbudowana, stanowiła aluzję do aktualnych wydarzeń politycznych. Za podstawowe źródło inspiracji przy projektowaniu rewersu posłużył medalierowi zapewne jeden ze współczesnych XVII-wiecznych emblematów lub rewers jednej z monet. W artykule autor przybliżył przedstawienia najbardziej zbliżone do wyobrażenia umieszczonego na medalu komemoracyjnym. Fakt, iż analizując zachowaną spuściznę ikonograficzną nie udało się znaleźć wzorca bezpośredniego, może wskazywać, że twórca zmodyfikował istniejące wcześniej ryciny, dostosowując ich wygląd do aktualnej potrzeby i wymogów zleceniodawcy. Nie ulega jednak wątpliwości, iż podobizny broni białej (miecza, szabli) oraz przerzuconych przezeń wieńców nie stanowiły novum w ikonografii interesującego nas okresu historycznego.
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Rękopisy
Collection Czartoryski. Cataloque (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps XVII/2342), s. 31.
Inwentarz Kościółka Sybilli w Puławach… 1825-go Roku spisany (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 3036/III , s. 65).
Inwentarz Świątyni Sybilli w Puławach… 1815-go Roku spisany w Paryżu w Sierpniu 1849 roku przepisany (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps XVII/2339), poz. 54.
Opisanie Pamiątek polskich w Świątyni Sibilli w Puławach (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 2928/III, k. 66), Regestr Pamiątek polskich złożonych w Świątyni Puławskiey (Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 3226/II), s. 130–131, poz. 547.
Źródła
Hierarchia Catholica medii et recentioris aevi sive, summorum Pontificum, S.R.E. Cardinalium, Ecclesiarum antistitum series: e documentis tabularii praesertim Vaticani collecta, digesta, edita, Hrsg. K. Eubel, W. van Gulik, L. Schmitz-Kallenberg, P. Gauchat, R. Ritzler, Patawia 1951.
Leszczyński S., Classicvm Niesmiertelney Sławy, Jasnie Wielmoznych Wodzow Koronnych, Y Wielkiego Xięst: Litewskiego y wszystkiego cnego rycerstwa Oboyga Narodu na wszystkie świata Chrześćiańskiego kraie Otrąbioney: Po ßczęśliwey y niesłychaney Victoriey Pod Hocimiem, Dnia XI. Nouembra Roku Pańskiego 1673 otrzymaney; Stylo Panegyrico, a Oyczystym Rytme Opisane, Roku Pańskiego. 1674. Dnia 20. Marca., b.d.w. (Warszawa, Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Starych Druków, sygn. S.4.21. 1674).
Paradin C., Devises héroïques et emblêmes, Lyon 1557, Glasgow, University Library, sygn. SM815 1557.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, przeł. A. Jankowski, L. Stachowiak, K. Romaniuk, Poznań 1980.
Pliniusz Starszy, Historia naturalna (wybór), przeł. i oprac. I. Zawadzka, T. Zawadzki, Wrocław 2004.
Radziwiłł B., Autobiografia, oprac. T. Wasilewski, Warszawa 1979.
Rollos J.J., In Laudes Ioannis Sobiescii. Rękopiśmienny zbiór emblematów z rysunkami Johanna Jakoba Rollosa, przekł. B. Milewska-Waźbińska, M. Górska, Warszawa 2016.
Typotius J., Symbola Divina et Humana Pontificum, Imperatorum, Regum…, Pragae (Praga) 1601–1603 (Illinois, University of Illinois, sygn. Volume 1: A–L M; Volume 2: pi B–Q [R]; Volume 3: pi B–R S–T), t. 1.
Typotius J., Symbola varia diversorum Principum Sacro-Sanctae Ecclesiae et Sacri Imperii Romani, Pragae (Praga) 1652, (Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, sygn. A: 28.4 Quod. 2° (1a).
Opracowania
A checklist of painters c. 1200–1976 represented in the Witt Library, Courtauld Institute of Art, J. Sunderland (edit), London 1978.
Augustyniak U., Wazowie i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej w Rzeczpospolitej XVII wieku, Warszawa 1999.
Bartynowski W., Teki Bartynowskiego. Medale Jana III Sobieskiego [XIX/XX w.] [b.m.w.].
Bentkowski F., Spis medali polskich lub z dziejami Krainy Polskiej stycznych w Gabinecie Król. Alex. Uniwersytetu w Warszawie znajdujących się tudzież ze zbiorów i pism rozmaitych lub podań zebrany i porządkiem ułożony przez […], Warszawa 1830.
Berry G., Medieval English Jetons, London 1974.
Cartier A., Bibliographie des éditions des De Tournes imprimeurs lyonnais, vol. 1, Paris 1937–1938.
Chelminski S., Sammlung des Herrn Sigismund von Chelminski, Szarawka (Russland). Münzen und Medaillen von Polen und sonstige auf Polen bezügliche Gepräge; die öffentliche Auction findet statt: Montag, den 25. April 1904 und folgende Tage, München 1904.
Chrościcki J., Barokowa architektura okazjonalna, w: Wiek XVII, Kontreformacja – barok. Prace z historii kultury, red. J. Pelc, Wrocław 1970.
Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej, red. W. Fijałkowski, J. Mieleszko, Warszawa 1983.
Coyer G., Historya Jana Sobieskiego Króla Polskiego, Wilno 1852.
Czołowski A., Ikonografia wojenna Jana III, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1930, 2, 2.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 1–33, Kraków 1870–1939.
Ferguson G., Signs & symbols in Christian art, London 1989.
Gdańsk dla Rzeczpospolitej w służbie Króla i Kościoła. Katalog wystawy, red. T. Grzybkowska, Warszawa 2004.
Gębarowicz M., Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVII–XVIII w., Wrocław 1973.
Górska M., Medalierski wizerunek Jana III Sobieskiego, w: „Primus inter pares”. Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III, red. D. Walawender-Musz, Warszawa 2013.
Gradowska A., Przyczynek do ikonografii rodziny Sobieskich, „Biuletyn Historii Sztuki” 1967, 29, 1.
Gumowski M., Studia nad gdańską sztuką medalierską XVII w., „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1924, X.
Hollstein F.W.A., Dutch & flemish etchings, engravings and woodcuts ca. 1450–1700, Amsterdam 1949–2010.
Hutten-Czapski E., Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises du comte E. Hutten-Czapski, t. I–V, St. Petersbourg–Cracovie 1871–1916.
Hutten-Czapski E., Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorze Emeryka hrabiego Hutten-Czapskiego w Krakowie, Kraków 1901.
Iwanoyko E., Godfryd Peschwitz – emblematyk gdański drugiej połowy XVII wieku, „Rocznik Historii Sztuki” 1985, 15.
Kamiński Cz., Kowalczyk W., Medale i medaliony polskie i związane z Polską. Katalog wystawy, Warszawa 1969.
Karpowicz M., Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski malarz polskiego baroku, Warszawa–Wrocław–Kraków–Gdańsk 1974.
Katalog portretów osobistości polskich i w Polsce działających w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. 2, red. H. Widacka, Warszawa 1990–1999.
Katalog wystawy jubileuszowej zabytków z czasów króla Stefana i Jana III w czterechsetlecie urodzin Stefana Batorego i dwieście pięćdziesięciolecie odsieczy wiedeńskiej, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Narodowe, Warszawa 1933.
Kolekcja generała Jerzego Węsierskiego. Katalog monet i medali, red. A. Białkowski, E. Tarka, S. Suchodolski, Z. Wdowiszewski, Muzeum Narodowe, Warszawa 1974.
Komaszyński M., Maria Kazimiera Sobieska, Warszawa 1983.
Kowalska, J. Sikorski, Sarnicki Stanisław (1532–1597), w: Polski Słownik Bibliograficzny, t. 35, 1994.
Landwehr J., Romeyn de Hooghe the etcher contemporary portrayal of Europe 1662–1707, Leiden 1973.
Le Blanck M., Ch., Manuel de l’amateur d’ estampes […], t. I–IV, Paris 1854–1889.
Manthey J., Le bienheureux Innocent XI et La Pologne „Boulevard de la Chrétienté” sur les medailles commemoratives : de „Dextera tua Domine percussit inimicum” (1683) à „Pax fundata cum Moschis” (1686), J. Gawlina (wstęp), Roma 1956.
Mańkowski T., Malarstwo na dworze Jana III Sobieskiego, „Biuletyn Historii Sztuki” 1950, 12, 1–4.
Matwijowski K., Czy Sobieski zamierzał przeprowadzić absolutystyczny zamach stanu?, w: Studia z dziejów epoki Jana III Sobieskiego, red. K. Matwijowski, Wrocław 1984.
Milewska-Waźbińska B., Szkolna edukacja Jana Sobieskiego w duchu humanizmu chrześcijańskiego i obywatelskiego, w: „Primus inter pares”. Pierwszy wśród równych czyli opowieść o królu Janie III, red. D. Walawender-Musz, Warszawa 2013.
Miodońska B., Władca i państwo w krakowskim drzeworycie książkowym XVI w., Warszawa 1976.
Mitchinger M., Jetons, medalets & tokens, vol. 1–3, London 1988–1989.
Mout M.E.H.N., A Useful Servant of Princes. The Netherlandish Humanist Jacobus Typotius at the Prague Imperial Court Around 1600, „Acta Comeniana” 1999, 13.
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj królowie rodacy, Warszawa 1980.
Odsiecz wiedeńska. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy, red. A. Franaszek, K. Kuczman, Kraków 1990.
Pocheć-Perkowska T., Portrety Jana III jego rodziny. Katalog wystawy z okazji 300-lecia Wilanowa, Warszawa 1983.
Podhorodecki L., Hetman Stanisław Żółkiewski, Warszawa 2011.
Polska jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, t. I–III, oprac. W. Antoniewicz, J.S. Bystroń, A Brückner, Warszawa 1927–1930.
Poten B., Radziwill, Fürst Boguslaw, w: Allgemeine Deutsche Biographie, bd. 27, Leipzig 1885.
Pullan J.M., The History of the Abacus, New York 1968.
Raczyński E., Gabinet medalów polskich, t. II, Wrocław 1838.
Rożek M., Uroczystości w barokowym Krakowie, Kraków 1972.
Ruszczycówna J., Ikonografia Jana III Sobieskiego. Wybrane zagadnienia, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1982, 26.
Rzeczpospolita w dobie Jana III. Katalog wystawy Zamku Królewskiego, Archiwum Głównego Akt Dawnych i Biblioteki Narodowej, Warszawa 1983.
Skarby Niderlandów. Rysunki i wybrane ryciny artystów niderlandzkich XV–XVII wieku ze zbiorów Fundacji Książąt Czartoryskich. Katalog wystawy w Arsenale-Muzeum Książąt Czartoryskich (20 kwietnia – 30 maja 2004 roku), red. J. Popielska, Kraków 2004.
Stahr M., Medale polskie i z Polską związane od XVI do XVIII wieku, Poznań 2008.
Targosz K., Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych, Warszawa 2012.
Tervarent G. de, Attributs et symboles dans l`art profane 1450–1600: dictionnaire d`un langage perdu, Geneve 1958.
Thieme U., Becker F., Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart […], Leipzig 1907–1950.
Treiderowa A., Tematyka polska w twórczości Romeyna de Hooghe’a, „Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie” 1960, 6.
Tron pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, Warszawa 1996.
Wasilewski T., Radziwiłł Bogusław (1620–1669), w: Polski Słownik Bibliograficzny, t. 30, 1979.
Weigert R.A., Inventaire du fonds français. Graveurs du XVIIe siècle, t. 1, Paris 1961.
Widacka H., Jan III Sobieski w grafice XVII i XVIII wieku, Warszawa 1987.
Widacka H., Lew Lechistanu. Jan III Sobieski w grafice, Warszawa 2010.
Wisner H., Zygmunt III Waza, Wrocław 1991.
Witke-Jeżewski D., Pamiętnik wystawy starych rycin polskich ze zbioru Dominika Witke-Jeżewskiego, urządzonej staraniem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w r. 1914, Warszawa 1914.
Witke-Jeżewski D., Portret królewski w grafice ze zbiorów Dominika Witke-Jeżewskiego. Katalog, Warszawa 1925.
Wójcik Z., Jan III Sobieski. 1629–1696, Warszawa 1983.
Zbiory Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Katalog wystawy, red. Z. Białłowicz-Krygierowa, M. Warkoczewska, Poznań 1982.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2017.43.59-96
Data publikacji: 2018-02-24 20:38:27
Data złożenia artykułu: 2016-12-28 18:12:18
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Jan Gustaw Rokita
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.