Mit czy mity Sybiru w wyobraźni i pamięci zbiorowej ?

Streszczenie w języku polskim

Celem badań podjętych w artykule jest próba charakterystyki mitu Sybiru obecnego w wyobrażeniach zbiorowych Polaków na przestrzeni XIX–XX w. oraz wytypowania jego zasadniczych komponentów. W takim ujęciu problematyka niniejszego tekstu wpisuje się w szersze studia dotyczące zagadnienia mitologizacji przeszłości i jej funkcjonowania w różnych kontekstach historycznych oraz we współczesności. Na tych aspektach, jak również na koncepcji kultury pamięci Krzysztofa Pomiana, oparte zostały założenia metodologiczne niniejszych badań. Podstawę dla tych rozważań stanowi mit Sybiru, dla którego punktem odniesienia są doświadczenia Polaków na zesłaniu na Syberii w XIX w. oraz losy represjonowanych w latach czterdziestych XX w. W artykule zwrócono więc uwagę na to, że mit Sybiru, rozumiany jako swoiste „miejsce pamięci” Polaków w XIX i XX w., konstruowany był przez wiele czynników. Obok twórczości literackiej polskich romantyków oraz dzieł artystów malarzy (np. A. Sochaczewskiego) zasadniczą rolę odegrała XIX-wieczna literatura pamiętnikarska (np. J. Glaubicz Sabińskiego, E. Felińskiej, A. Januszkiewicza, G. Zielińskiego, A. Gillera i wielu innych) oraz historiografia z dziełami takich historyków, jak Z. Librowicz i M. Janik. To w ich twórczości historycznej i wspomnieniowej utrwalił się przekaz wyobrażeniowy Syberii, m.in. jako „ziemi przeklętej”, „ziemi milczenia i zgrozy” oraz „lodowego piekła”, które w konsekwencji konstruowały wyobrażeniowy przekaz Sybiru. Istotną rolę w tworzeniu mitu Sybiru odegrali także polscy XIX-wieczni badacze Syberii, m.in.: B. Dybowski, J. Czerski i A. Czekanowski, którym poświęcono odrębne miejsce. W artykule uwagę skoncentrowano więc przede wszystkim na charakterystyce XIX-wiecznego mitu Sybiru, przy szerszym odwołaniu się do przykładów doświadczeń Polaków z okresu rosyjskich represji z lat II wojny światowej oraz współczesnych wyobrażeń na temat losów Polaków na Syberii, czego uosobieniem jest dzisiaj idea Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku.