Osobowość nauczyciela w ujęciu psychologicznym

Ryszarda Ewa Bernacka, Irena Pufal-Struzik, Marcin Gierczyk

Streszczenie w języku polskim


W artykule analizie poddano zagadnienie osobowości nauczycieli w kontekście psychologicznej teorii Wielkiej Piątki oraz osobowościowego komponentu postawy twórczej, jakim jest nonkonformizm. Głównym celem badawczym była diagnoza aktualnej kondycji osobowościowej nauczycieli w kontekście takich zmiennych, jak: typ szkoły, lata pracy, stopień awansu zawodowego, nauczany przedmiot, płeć nauczyciela. W badaniach zastosowano Inwentarz Osobowości NEO-FFI Roberta R. McCrae i Paula T. Costy oraz Kwestionariusz Twórczego Zachowania (KANH III). Przeanalizowano wyniki 258-osobowej grupy nauczycieli w wieku 26–60 lat. Przeprowadzone wnioskowanie statystyczne pozwoliło na sformułowanie następujących wniosków. Średnie nasilenie neurotyczności mają nauczyciele szkoły podstawowej i technikum, a najniższa neurotyczność występuje u nauczycieli liceum. Neurotyczność jest istotnie statystycznie wyższa u kobiet niż u mężczyzn nauczycieli. Nauczyciele przedmiotów zawodowych mają istotnie mniejszą otwartość na doświadczenie niż nauczyciele przedmiotów humanistycznych. Nauczyciel stażysta posiada istotnie niższe nasilenie sumienności niż nauczyciel dyplomowany i mianowany. Wyniki badań można wykorzystać do usprawnienia procedur rozwoju profesjonalnego nauczycieli.

Słowa kluczowe


osobowość; Wielka Piątka; nonkonformizm; nauczyciel; neurotyczność

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Antas-Jaszczuk, A., Nikitin, S. (2014). Osobowościowe, kulturowe i środowiskowe uwarunkowania zawodu nauczyciela: komunikat z badań. Rozprawy Społeczne, 8(4), 50–53.

Barrick, M.R., Mount, M.K., Judge, T.A. (2001). Personality and performance at the beginning of the new millennium: What do we know and where do we go next? International Journal of Selection and Assessment, 9(1–2), 9–30, DOI: https://doi.org/10.1111/1468-2389.00160.

Beijaard, D., Verloop, N., Vermunt, J.D. (2000). Teachers’ perceptions of professional identity: An exploratory study from a personal knowledge perspective. Teaching and Teacher Education, 16(7), 749–764, DOI: https://doi.org/10.1016/S0742-051X(00)00023-8.

Bernacka, R.E. (2009). KANH III Questionnaire of Creative Behaviour – presentation of the revised version. W: S. Popek, R.E. Bernacka, C.W. Domański, B. Gawda, D. Turska, A. Zawadzka (eds.), Psychology of Creativity. New Approaches (s. 169–175). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bernacka, R.E. (2017). Predyktory nonkonformizmu pozornego. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Bernacka, R.E., Popek, S., Gierczyk, M. (2016). Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH III – prezentacja właściwości psychometrycznych. Annales UMCS. Sectio J, 29(3), 33–57, DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2016.29.3.33.

Bodarski, R. (2017). Autoportret psychologiczny w kontekście wybranych teorii osobowości i jego znaczenie dla zawodu nauczyciela. W: S. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s. 202–216). Warszawa: Wydawnictwo APS.

Caspi, A., Roberts, B.W. (2001). Personality development across the life course: The argument for change and continuity. Psychological Inquiry, 12(2), 49–66, DOI: https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1202_01.

Chavez-Eakle, R.A., Lara, M.C.L., Cruz-Fuentes, C. (2006). Personality: A possible bridge between creativity and psychopathology. Creativity Research Journal, 18, 27–38, DOI: http://dx.doi.org/10.1207/s15326934crj1801_4.

Costa, P., McCrae, R.R. (1995). Domains and facets: Hierarchical personality assessment using the revised NEO personality inventory. Journal of Personality Assessment, 64(1), 21–50, DOI: https://doi.org/10.1207/s15327752jpa6401_2.

Cox, T., Griffiths, A., Rial-Gonzalez, E. (2006). Badania nad stresem związanym z pracą. Bilbao: Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy.

Deci, E.L., Ryan, R.M. (1985). Intrinsic Motivation and Self-determination in Human Behavior. New York, London: Plenum Press.

DeYoung, C.G., Grazioplene, R.G., Peterson, J.B. (2012). From madness to genius: The openness/intellect trait domain as a paradoxical simplex. Journal of Research in Personality, 46(1), 63–78, DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrp.2011.12.003.

Dudkowska, O. (2017). Rola umiejętności interpersonalnych w pracy nauczyciela. W: S. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s. 170–177). Warszawa: Wydawnictwo APS.

Fatemi, A.M., Sazegar, Z. (2016). The Relationship between Teachers’ Personality Traits and Doing Action Research. Journal of Applied Linguistics and Language Research, 3(1), 144–154.

Fontana, D., Abouserie, R. (1993). Stress levels, gender and personality factors in teachers. British Journal of Educational Psychology, 63(2), 261–270, DOI: http://dx.doi.org/10.1111/j.2044-8279.1993.tb01056.x.

Gaś, Z. (red.). (1999). Szkoła i nauczyciel w percepcji uczniów. Warszawa: IBE.

Gaś, Z. (2001). Doskonalący się nauczyciel. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Gaś, Z. (2002). Poczucie skuteczności profesjonalnej nauczycieli o różnym stażu w zawodzie. Przegląd Psychologiczny, 45(1), 57–74.

Gęsicki, J. (2017). Status społeczny nauczyciela a ideały pedagogiczne. W: S. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s. 47–53). Warszawa: Wydawnictwo APS.

Göncz, L. (2017). Teacher personality: A review of psychological research and guidelines for a more comprehensive theory in educational psychology. Open Review of Educational Research, 4(1), 75–95, DOI: https://doi.org/10.1080/23265507.2017.1339572.

Göncz, A., Göncz, L., Pekić, J. (2014). The influence of students’ personality traits on their perception of a good teacher within the five-factor model of personality. Acta Polytechnica Hungarica, 11(3).

Grohman, M., Schmidt, K. (2012). Teaching for creativity: How to shape creative attitudes in teachers and in students. W: M. Banks Gregerson, ‎ H.T. Snyder, J.C. ‎ Kaufman (eds.), Teaching Creatively and Teaching Creativity (s. 15–36). New York: Springer Science & Business Media.

Hudson, N.W., Roberts, B.W., Lodi-Smith, J. (2012). Personality trait development and social investment in work. Journal of Research in Personality, 46(3), 334–344, DOI: https://doi.org/10.1016/j.jrp.2012.03.002.

Kim, L.E., Dar-Nimrod, I., MacCann, C. (2018). Teacher personality and teacher effectiveness in secondary school: Personality predicts teacher support and student self-efficacy but not academic achievement. Journal of Educational Psychology, 110(3), 309–323. DOI: http://dx.doi.org/10.1037/edu0000217.

Kokkinos, C.M. (2011). Job stressors, personality and burnout in primary school teachers. British Journal of Educational Psychology, 77(1), 229–243, DOI: https://doi.org/10.1348/000709905X90344.

Kretschmann, R., Kirchner-Liss, K., Lange-Schmidt, I., Miller, R., Rabens, E., Thal, J., Zitzner, M. (2003). Stres w zawodzie nauczyciela. Gdańsk: GWP.

Kurzępa, J. (2006). Feminizacja zawodu nauczycielskiego i jej konsekwencje socjalizacyjne. W: R. Fudali, M. Kowalski (red.), Kobieta i mężczyzna w zawodzie nauczycielskim (s. 43–67). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Kwaśnica, R. (2010). Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.), Pedagogika. Podręcznik akademicki (T. 2; s. 291–323). Warszawa: PWN.

Kwiatkowska, H. (2005). Tożsamość nauczycieli. Między anomią a autonomią. Gdańsk: GWP.

Manlove, E.E. (1993). Multiple correlates of burnout in child care workers. Early Childhood Research Quarterly, 8(4), 499–518, DOI: https://doi.org/10.1016/S0885-2006(05)80082-1.

Maslow, A. (1990). Motywacja i osobowość. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.

McCrae, R. (1987). Creativity, divergent thinking, and openness to experience. Journal of Personality and Social Psychology, 52(6), 1258–1265, DOI: http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.52.6.1258.

McCrae, R., Costa, P.T. Jr. (1994). The stability of personality: Observations and evaluations. Current Directions in Psychological Science, 3(6), 173–175, DOI: https://doi.org/10.1111/1467-8721.ep10770693.

McCrae, R., Costa, P. (2003). Personality in Adulthood: A Five-factor Theory Perspective. Front Cover. New York, London: Guilford Press.

McCrae, R., Costa, P. (2005). Osobowość człowieka dorosłego. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Nęcka, E., Grohman, M., Słabosz, A. (2006). Creativity studies in Poland. W: J.C. Kaufman, R.J. Sternberg (eds.), The International Handbook of Creativity (s. 270–299). New York: Cambridge University Press.

Niehoff, B.P. (2006). Personality predictors of participation as a mentor. Career Development International, 11(4), 321–333, DOI: https://doi.org/10.1108/1362043061067253.

Oleynick, V., De Young, C., Hyde, E., Kaufman, S.B., Beaty, R.E., Silvia, P.J. (2017). Openness/Intellect: The Core of the Creative Personality. W: G. Feist, R. Reiter-Palmon, J. Kaufman (eds.), The Cambridge Handbook of Creativity and Personality Research (s. 9–27). Cambridge: Cambridge University Press.

Okoń, W. (2004). Słownik pedagogiczny. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Piedmont, R.L. (1993). A Longitudinal Analysis of Burnout in the Health Care Setting: The Role of Personal Dispositions. Journal of Personality Assessment, 61(3), 457–473, DOI: https://doi.org/10.1207/s15327752jpa6103_3.

Piekarski, J., Czarnecka, A., Głowala, A. (red.). (2009). Kształcenie pedagogów – strategie, koncepcje, idee. Język, komunikacja, etyczność, twórczość (Cz. 2: O efektywności w procesie kształcenia). Płock: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.

Popek, S. (1989). Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Popek, S. (2001). Człowiek jako jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Popek, S., Winiarz, A. (red.). (2009). Nauczyciel. Zawód, powołanie, pasja. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Poraj, G. (2009). Osobowość jako predyktor zawodowego wypalania się nauczycieli. Medycyna Pracy, 60(4), 273–282.

Przewłocka, J. (2015). Bezpieczeństwo uczniów i klimat społeczny w polskich szkołach (Raport z badania). Warszawa: IBE.

Pyżalski, J. (2010). Skutki oddziaływania warunków pracy na polskich nauczycieli. W: J. Pyżalski, D. Merecz (red.), Psychospołeczne warunki pracy polskich nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem (s. 31–46). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Renaud, R.D., Murray, H.G. (1996). Aging, personality, and teaching effectiveness in academic psychologists. Research in Higher Education, 37(3), 223–240, DOI: https://doi.org/10.1007/BF01730120.

Rockoff, J.E., Jacob, B.A., Kane, T.J., Staiger, D.O. (2011). Can you recognize an effective teacher when you recruit one? Education Finance and Policy, 6(1), 43–74.

Siuta, J. (2006). NEO-PI-R Inwentarz Osobowości. Warszawa: Pracowania Testów Psychologicznych PTP.

Smithikrai, C. (2007). Personality traits and job success: An investigation in a Thai sample. International Journal of Selection and Assessment, 15(1), 134–138, DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-2389.2007.00372.x.

Szempruch, J. (2000). Pedagogiczne kształcenie nauczycieli wobec reformy edukacji w Polsce. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.

Terracciano, A., Costa, P., McCrae, R. (2006). Personality plasticity after age 30. Personality and Social Psychology Bulletin, 32(8), 999–1009.

Tokarz, A. (2005). Dynamika procesu twórczego. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Tokarz, A., Słabosz, A. (2001). Cechy uczniów preferowane przez nauczycieli jako wymiar aktywności twórczej w szkole. Cz. I. Style twórczego zachowania badanych nauczycieli. Edukacja. Studia. Badania. Innowacje, 2(74), 68–75.

Walczak, D. (2017). Prestiż zawodu nauczyciela a klimat szkoły. W: S. Kwiatkowski, D. Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela (s.74–102). Warszawa: Wydawnictwo APS.

Watson, D., Clark, L.A., Harkness, A.R. (1994). Structures of personality and their relevance to psychopathology. Journal of Abnormal Psychology, 101(3), 18–31.

Wiatrowski, W. (2007). Nowy etap w pedeutologii polskiej. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 39–53.

Wilski, M. (2011). Osobowość i specyficzne problemy psychologiczne nauczycieli. W: S. Kowalik (red.), Psychologia ucznia i nauczyciela. Podręcznik akademicki (s. 334–371). Warszawa: PWN.

Winiarz, A. (2009). Geneza i rozwój zainteresowań zawodem nauczyciela w kręgu cywilizacji europejskiej. W: S. Popek, A. Winiarz (red.), Nauczyciel. Zawód, powołanie, pasja (s. 44–56). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Xu, H., Brucks, M.L. (2011). Are neurotics really more creative? Neuroticism’s interaction with mortality salience in determining creative interest. Basic and Applied Social Psychology, 33(1), 88–99, DOI: https://doi.org/10.1080/01973533.2010.539962.

Zawadzki, B., Szczepaniak, P., Strelau, J. (1995). Diagnoza psychometryczna pięciu wielkich czynników osobowości: adaptacja kwestionariusza NEO-FFI Costy i McCrae’a do warunków polskich. Studia Psychologiczne, 33(1–2), 189–225.

Zawadzki, B., Strelau, J., Szczepaniak, P., Śliwińska, M. (1998). Inwentarz osobowości NEO-FFI Costy i McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.




DOI: http://dx.doi.org/10.17951/j.2019.32.4.97-115
Data publikacji: 2019-12-31 17:08:23
Data złożenia artykułu: 2019-05-11 05:39:27


Statystyki


Widoczność abstraktów - 7057
Pobrania artykułów (od 2020-06-17) - PDF - 5386

Wskaźniki



Odwołania zewnętrzne

  • Brak odwołań zewnętrznych


Prawa autorskie (c) 2019 Ryszarda Ewa Bernacka, Irena Pufal-Struzik, Marcin Gierczyk

Creative Commons License
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.