Ukryj
Pokaż wszystkie
Wyślij tekst przez e-mail 
Postawy mieszkańców województwa lubelskiego wobec rzeczywistości społeczno-politycznej lat 1944/1945-1956
Streszczenie w języku polskim
Niniejszy artykuł nie stanowi zwartej narracji, lecz raczej przegląd wybranych postaw mieszkańców Lubelszczyzny w latach 1944–1956. Ukazuje przede wszystkim relację rządzeni–rządzący oraz kwestię stosunku ludności do podziemia antykomunistycznego. Dodatkowo – ze względu na rolniczy charakter województwa (w 1950 r. z pracy na roli utrzymywało się ok. 76% ludności regionu) – ważne były formy oporu stosowane przez ludność wiejską, zazwyczaj o charakterze ekonomicznym (zwłaszcza ucieczka przed kolektywizacją). Większość z opisanych form oporu była najczęściej reakcją na działania rządzących, naruszających sferę prywatną i aksjologiczną jednostki lub zbiorowości. Omówione zachowania można uporządkować według trzech kategorii: opór (opór moralny – bierny i czynny, konspiracja zbrojna), przystosowanie (zachowania samozachowawcze) oraz zaangażowanie. Wszystkie te postawy i zachowania wzajemnie się przenikały, stając się często udziałem tych samych osób, które odgrywały różne role społeczne (np. równoległe członkostwo w ZMP i w katolickich stowarzyszeniach czy w konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych).
Słowa kluczowe
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie:
Materiały administracyjne, personalne, obiektowe, śledcze i procesowe WUBPi WUdsBP w Lublinie
Materiały administracyjne, sprawozdania i raporty PUBP i PUdsBP w Chełmie, w Krasnymstawie, w Kraśniku i w Biłgoraju.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie:
Materiały administracyjne MBP i KdsBP, sprawozdania i raporty WUBP i WUdsBP w Lublinie.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Lublinie:
Dział IV, Zespół Kurii Biskupiej w Lublinie.
Archiwum Państwowe w Lublinie:
Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego
Komitet Wojewódzki PZPR
Zarząd Wojewódzki ZMP
Zarząd Wojewódzki ZMW RP „Wici”
Zarząd Wojewódzki ZMW.
Zbiory dokumentów, wspomnienia, pamiętniki
Adamczyk R., Izbicy dni powszednie. Wojna i okupacja. Pamiętnik pisany po latach, Lublin 2007.
Bednarska J., Wspomnienia z koncentracji Gimnazjum i Liceum ss. Urszulanek w Lublinie, w: Represje wobec uczestników wydarzeń w katedrze lubelskiej w 1949 roku, oprac. J. Ziółek, A. Przytuła, Lublin 1999.
Broński Z. „Uskok”, Pamiętnik (1941 – maj 1949), oprac. S. Poleszak, A.T. Filipek, M. Sobieraj, Warszawa 2004.
Cieślak M., Pamiętniki zamojskiej licealistki 1941–1950, Zamość 2000.
Gerung J., Czy to tylko trzy lata? Wspomnienia więźnia politycznego z okresu stalinowskiego, Warszawa 1994.
Klukowski Z., Zamojszczyzna, t. 2: 1944–1959, Warszawa 2007.
Magierska D., Z lubelskich więzień, w: Zawołać po imieniu. Księga kobiet więźniów politycznych 1944–1956, t. 1, oprac. B. Otwinowska, T. Drzal, Nadarzyn 1999.
Na przełomie. Antologia relacji nauczycieli i uczniów z lat 1944–1956, cz. 2, oprac. S. Mauersberg, M. Walczak, Warszawa 1996.
Pamiętniki puławskie. Wybór z plonu konkursu Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Przyjaciół Puław, red. F. Jakubczak, Lublin 1970.
Pawełczak M., Wspomnienia Morwy. Żołnierza CC majora „Zapory”, Lublin 2011.
Referat pt. „Zagadnienie umacniania sojuszu robotniczo-chłopskiego” wygłoszony na plenarnym posiedzeniu KW PZPR przez sekretarza KC PZPR Edmunda Pszczółkowskiego, Lublin, 23 października 1953, w: Kolektywizacja wsi województwa lubelskiego, oprac. K. Kozłowski, Warszawa 1999.
Referendum z 30 czerwca 1946 r. Przebieg i wyniki. Dokumenty do dziejów PRL, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1993.
Strzelecka D., Relacja z przebiegu koncentracji młodzieży szkolnej i uroczystości Bożego Ciała, w: Represje wobec uczestników wydarzeń w katedrze lubelskiej w 1949 roku, oprac. J. Ziółek, A. Przytuła, Lublin 1999.
Strzelecka D., Wspomnienia, w: Druga konspiracja niepodległościowa. Tajne organizacje młodzieży szkolnej Lublina i Lubelszczyzny w latach 1945–1956, oprac. J. Ziółek, A. Gronek, M. Walczak, Lublin 2001.
Taraszkiewicz E.E. „Żelazny”, Trzy pamiętniki, oprac. A.T. Filipek, B. Janocińska, Warszawa–Lublin 2008.
Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe, t. 3, oprac. K. Kersten, T. Szarota, Warszawa 1970.
Opracowania
Almond G.A., Komunizm a teoria kultury politycznej, w: Władza i polityka. Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej, red. M. Ankwicz, Warszawa 1988.
Almond G.A., Powella B.G., Kultura polityczna, w: Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, oprac. W. Derczyński, A. Jasińska-Kania, J. Szacki, Warszawa 1975.
Aronson E., Człowiek jako istota społeczna, Warszawa 2004.
Baczko B., Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Warszawa 1994
Bednarski M.B., Postawy mieszkańców wsi lubelskiej wobec komunistów i komunizmu w kontekście przemian w rolnictwie po II wojnie światowej, w: Wobec komunizmu. Materiały z sesji naukowej pt. „Lubelskie i południowe Podlasie wobec komunizmu 1918–1989”, Radzyń Podlaski 2 IX 2005, red. D. Magier, Radzyń Podlaski 2006.
Bednarski M.B., „Znów się pieśń na usta rwie…” Z dziejów PO SP na terenie powiatu puławskiego, Puławy 2011.
Beetham D., The Legitimation of Power, Nowy Jork 1991.
Ćwik W., Reder J., Lubelszczyzna. Dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977.
Drabik R., Polska Partia Robotnicza na Lubelszczyźnie (1944–1948). Przyczynek do badań nad działalnością, strukturą i kadrami, w: Polska Partia Robotnicza. Studia i szkice, red. M. Krzysztofiński, Rzeszów 2014.
Finkel S., On the Ideological Front: the Russian Intelligentsia and the Making of the Soviet Public Sphere, New Haven 2007.
Florath B., Zum Subjektwechsel politisher Gegnerschaft in der DDR in fünfziger Jahren, w: Odboj a odpor proti komunistickémy režimu w Československu a ve střdni Evropě, Praga 2010.
Friszke A., Opór społeczny w PRL 1956–1980. Tezy, uwagi, pytania, w: Studia z dziejów opozycji i oporu społecznego, t. 4, red. Ł. Kamiński, Wrocław 2000.
Gawryszczak P., Podziemie polityczno-wojskowe w Inspektoracie Lublin w latach 1944–1956, Lublin 1998.
Holmes L., Politics in the Communist World, Oxford 1988.
Jarosz D., Polacy a stalinizm 1948–1956, Warszawa 2000.
Jarosz D., Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi, Warszawa 1998.
Joniec G., Ludzie krasnostawskiej bezpieki. Portret zbiorowy, w: Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnymstawie 1944–1956, red. J. Romanek, Lublin 2008.
Joniec G., Ludzie tomaszowskiej bezpieki. Portret zbiorowy, w: Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956, red. G. Joniec, Lublin 2009.
Kamiński Ł., Formy oporu społecznego w Polsce w latach 1944–1948, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1999, 4.
Kamiński Ł., Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944–1948. Formy instytucjonalnego, żywiołowego oporu społecznego, Toruń 2000.
Kamiński Ł., Społeczeństwo polskie wobec konfliktu państwo – Kościół w latach 1944–1956, w: Społeczeństwo – państwo – Kościół. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej w Szczecinie 15–16 VI 2000 r., red. A. Kawecki, K. Kowalczyk, A. Kubaj, Szczecin 2000.
Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961), Białystok 1997.
Kozłowski K., Wstęp, w: Kolektywizacja wsi województwa lubelskiego, oprac. K. Kozłowski, Warszawa 1999.
Main I., Trudne świętowanie. Konflikty wokół obchodów świąt państwowych i kościelnych w Lublinie (1944–1989), Warszawa 2004.
Marody M., Przemiany postaw ideologicznych i przystosowanie w systemie komunistycznym, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
Mazur M., Eksperymenty Philipa Zimbardo, Stanleya Milgrana i Theodora Adorno a badania aparatu bezpieczeństwa, w: W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczne refleksje nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014.
Mazur M., O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.
Mieczkowski A., Stronnictwo Ludowe wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1949, w: Studia historyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Czesławowi Rajcy, red. A. Wiśniewska, Lublin 1995.
Narojek W., Przeobrażenia społeczne z perspektywy losu jednostki (Wstępne założenia analizy zjawiska awansu społecznego w PRL), „Studia Socjologiczne” 2011, 1.
Oleszkowicz A., Bunt młodzieńczy. Uwarunkowania. Formy. Skutki, Warszawa 2006.
Osękowski C., Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa 2000.
Ossowski S., O nauce, Warszawa 1967.
Paleczny T., Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997.
Pietrzak L., Antykomunistyczne podziemie zbrojne na terenie Inspektoratu Puławy 1944–1956, Warszawa 2011.
Poggi G., Państwo: jego natura, rozwój i perspektywy, Warszawa 2010.
Poleszak S., Polskie podziemie niepodległościowe, w: Dzieje Lubelszczyzny. Aspekty polityczne, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2016.
Przytuła A., Cud lubelski. Łzy – nadzieje – represje, Lublin 1999.
Romanek J., Ruch ludowy w województwie lubelskim w latach 1944–1949, Lublin 2013.
Salmonowicz S., Postawy inteligencji polskiej wobec stalinizmu (1944–1956). Refleksje historyka, „Czasy Nowożytne” 1999, 6.
Strzembosz T., Opór moralny bierny i opór moralny czynny jako formy walki z okupantem na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939–1941, w: Społeczeństwo białoruskie, litewskie i polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej w latach 1939–1941, red. M. Giżejewska, T. Strzembosz, Warszawa 1995.
Studenci Warszawy. Studium długofalowych przemian postaw i wartości, red. S. Nowak, Warszawa 1991.
Szpak E., Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmiany, Warszawa 2013.
Świda-Ziemba H., Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Warszawa 2010.
Waleszko M., Zmiany w stosunkach ludnościowych woj. lubelskiego na tle przeobrażeń w strukturze gospodarczej w latach powojennych, „Rocznik Lubelski” 1962, 5.
Walicki A., Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996.
Wierzbicki M., Związek Młodzieży Polskiej i jego członkowie. Studium z dziejów funkcjonowania stalinowskiej organizacji młodzieżowej, Warszawa 2006.
Wnuk R., Lubelski Okręg AK, DSZ i WiN 1944–1947, Warszawa 2000.
Wnuk-Lipiński E., Legitymacja i konsolidacja systemu po radykalnej zmianie ustrojowej, „Studia Polityczne” 2001, 12.
Wojciszke B., Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa 2009.
Wojciszke B., Psychologia społeczna¸ Warszawa 2011.
Wołoszyn J., Chronić i kontrolować. UB wobec środowisk i organizacji konspiracyjnych młodzieży na Lubelszczyźnie (1944–1956), Warszawa 2007.
Wołoszyn J., Formy oporu społecznego, w: Dzieje Lubelszczyzny. Aspekty polityczne, red. T. Osiński, M. Mazur, Lublin 2016.
Wołoszyn J., Stefan Kobos, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2003, 19–20.
Wołoszyn J., Szkoła jako instrument politycznej legitymizacji władzy partii komunistycznej w Polsce (1944–1989), Lublin 2015.
Wrona J., Aparat bezpieczeństwa wobec wystąpień i strajku młodzieży szkolnej i studentów w Lublinie w 1947 roku, w: Res Historica. Prawo i przemoc. Z badań nad organami porządku publicznego w dobie najnowszej, red. T. Radzik, Lublin 2000.
Wrona J., Zależni czy suwerenni? Stronnictwo Demokratyczne w województwie lubelskim 1944–1975, Lublin 1998.
Zaremba M., Komunizm jako system mobilizacyjny: casus Polski, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Warszawa 2012.
Zawadka K., Komitet Wojewódzki PZPR w Lublinie 1948–1956. Struktura – ludzie – mechanizm funkcjonowania, Lublin 2014.
Żaryn J., Naszym zadaniem – „uświadamiać masy…”. Przyczynek do historii stosunków państwo – Kościół, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1999, 4.
Materiały niepublikowane
Wypych M., Przemiany społeczno-polityczne na Lubelszczyźnie wobec wydarzeń października 1956 r., Lublin 2013, mps pracy doktorskiej KUL.
DOI: http://dx.doi.org/10.17951/rh.2017.43.233-273
Data publikacji: 2018-02-24 20:38:27
Data złożenia artykułu: 2017-04-26 21:20:09
Statystyki
Wskaźniki
Odwołania zewnętrzne
- Brak odwołań zewnętrznych
Prawa autorskie (c) 2017 Jacek Wołoszyn
Powyższa praca jest udostępniana na lcencji Creative Commons Attribution 4.0 International License.